Арматурын чанар үндэсний аюулгүй байдалд үнэхээр чухал гэж олон улсад яригддаг. Яагаад гэдгийг нь уншигчдад сонирхуулахгүй юу?
     Барилга барихад хэрэглэж байгаа арматурын чанар улс орны үндэсний аюулгүй байдалд маш чухал. Үүнд бидний амьдарч байгаа орон сууц, албан ажлын байрнууд, сургууль цэцэрлэг, төмөр зам, гүүр, цахилгаан эрчим хүчний асуудлууд хамаарна. Цахилгаан эрчим хүчийг яагаад арматуртай холбож яриад байна вэ гэхээр цахилгааныг дамжуулагч шугамны баганууд нь ихэнхдээ төмөр бетоноор хийгддэг юм. Сүүлийн үед дэлхий даяар болж байгаа газар хөдлөлтийн идэвхжил, байгалийн гамшигуудын эсрэг хүн төрөлхтөн зогсож, өөрсдийгөө аврах хэрэгтэй болж байна. Энэ бүх зүйлүүд дээр бидний барилгадаа хэрэглэж байгаа арматурын чанар тэргүүн зэргийн асуудал болоод байгаа юм. Нэгдүгээрт нь үндэсний аюулгүй байдал, цаашилбал, хүмүүсийн тав тухтай тайван амьдрах орчинг бүрдүүлэх гол нөхцөл болох барилгын араг яс нь үндсэндээ арматур шүү дээ.

 Тэгвэл манайх ялангуяа барилга угсралтанд чанартай арматур хэрэглэж чадаж байна уу?
    Манай үйлдвэрүүд А2, А3 ангилалын арматурыг хийж чадаж байгаа ч үйлдвэрүүдийн техник технологи нь өнөөгийн XXI-р зуунд хоцрогдчихлоо. Өнөөдөр байшин барилгад хэрэглэж байгаа арматурын чанарт тавигдаж байгаа шаардлагаар бол энэ уламжлалт техник технологиороо цаашид явж болохгүй гэдгийг тодорхой харуулаад байгаа юм. Дээрээс нь бага талбай олон давхар барилгууд барьж байна. Тиймээс өнөөдөр хийж байгаа арматур энэ олон барилгуудын чанарыг хангаж, баталгаатай барилгууд барьж байна гэж хэлэхэд дутагдалтай.
 
      Манай жижиг дунд үйлдвэрүүд барилгын даацын хийцийн бүдүүн арматурыг үйлдвэрлэх боломжгүй. Ихэвчлэн А2-ын арматур үйлдвэрлэж байна. Тэгвэл бид бүх төрлийн хэрэглээнийхээ арматурыг үйлдвэрлэдэг болохын тулд яавал зохилтой вэ?
     Манай уламжлалт техник технологи хоцрогдсон учраас өндөр барилгуудын суурь, гүүр зэргийн төмөр бетоны шаардлага хангасан арматурыг үйлдвэрлэж чадахгүй байгаа. Тийм учраас бид эхний ээлжинд техникээ шинэчилж, хоёрдугаар ээлжинд технологио сайжруулах хэрэгтэй. Ингэснээр бид ганц А3 гэлтгүй А4, А5, А6 зэрэг бүдүүн хүчитгэсэн арматурыг үйлдвэрлэж чаддаг болно. Эцсийн эцэст аюулгүй тайван амьдрах орчинг нь бүрдүүлэх тийм барилгыг л хүмүүс хүсч байгаа.
 
Тухайлбал, ямар техник технологи манай нөхцөлд тохирох вэ?
      Манай Монгол орон байгаль цаг уурын эрс тэс уур амьсгалтай. Арматурын төмрийн ганд муугаар нөлөөлдөг хортой 2 элемент байдаг. Нэгдүгээрт нь хүхэр. Энэ бол хүйтэн нөхцөлд хагарч, хугардаг шинж чанарыг бий болгодог. Хоёрдугаарт нь фосфор халуун нөхцөлд хугарах шинжтэй. Энэ хоёрын хэмжээг эрс багасгаж, доторх уусмал хүчил төрөгчийг ялгаж авдаг тийм технологи сүүлийн үед олон улсад нэвтрээд байгаа. Бид арматур хийхдээ гангаа хатуу төлөвшилд шилжээгүй шингэн байх үед нь чанарыг нь сайжруулж, түүн дотор орсон хортой гэж яриад байгаа дээр дурдсан элементүүдийг ялгаж авч, байж болох хамгийн бага хэмжээнд хүргэж хийх юм. Дараагийн ээлжинд гарч ирсэн бүтээгдэхүүнээ хатаалгын аргаар чанарыг нь сайжруулж, монгол дарханы аргыг орчин үеийн хэлбэрт оруулаад, механикжуулалт автоматжуулалтыг нэмсэн ийм л техник технологиор үйлдвэрлэлтээ сайжруулах нь зөв алхам болно.
 
     А3-ын арматур хийж байгаа Дарханы Төмөрлөгийн үйлдвэр, "Дөлтүшиг" гэсэн хоёр л үйлдвэр бий. Тиймээс цаашдаа бүх төрлийн арматурыг үйлдвэрлэдэг болохын тулд ямар үйлдвэр байгуулах боломж байгаа вэ?
   Одоо манайд хийгдэж байгаа арматураас илүү сайн чанартайг хийе гэвэл дээр ярьснаас гадна үнэ өртгийг багасгахын тулд технологийнх нь дамжлага дээр гарч байгаа өөрчлөлтийг хийх хэрэгтэй. Энэ 2 үйлдвэрийн хувьд технологийнх нь зарим дамжлагууд дутуу байгаа учраас А4, А5 гэх мэт арматурыг үйлдвэрлэх боломжгүй байгаа. Дутуу байгаа тэр технологийн дамжлагыг нь бүрдүүлчихвэл цаашдаа бүх төрлийн арматурыг хийх бүрэн бололцоотой. Тэр тусмаа олон улсад нано технологиор арматурыг үйлдвэрлэж, өртгөө хэд дахин багасгаж байна.
     Сүүлийн үеийн уламжлалт үйлдвэрүүдийн тоног төхөөрөмжийн овор хэмжээг нь жижигрүүлээд, дээд оргилд нь хүрсэн чанартай бүтээгдэхүүн гаргахыг "нано технологи" гэж яриад байгаа. Хоёрдугаарт нь маш бага талбайд олон цэгцтэй техник технологийн бөөгнөрлийг бий болгоод, дээрээс нь механикжуулалт, автоматжуулалт буюу мехатроник гэх зүйлийн нэгдэл болгоод ирэхээр технологийн оргил нь болж байгаа юм. Нэг жишээ ярихад, манай төмөрлөгийн үйлдвэрийн 25 тонны 2 зуух жилд 100000 тонн ган үйлдвэрлэх хүчин чадалтай. Харин өнөөдөр гарч ирсэн нано үйлдвэр бол 25 тонны ганц зуухтай, тэгсэн мөртлөө жилд 150000 тонны үйлдвэрлэл явуулах хүчин чадалтай. Дээрээс нь бүтээгдэхүүний чанар нь дэлхийн стандартад нийцсэн тийм бүтээгдэхүүнийг гаргаж чадаж байна. Үүний ард юуны хүч байна вэ гэвэл технологийнхоо шинэчлэлд тохирсон хөрөнгө оруулалт л байгаа юм. Үүнийг бид хийж чадвал арматурын өртөг багасч, чанар нь сайжрах юм. Энэ хэмжээгээрээ үр өгөөж нь барилгын салбарт цаашлаад хэрэглэгчдэд хүрэх болно.
 
     Барилга угсралтын байгууллагууд угсралтынхаа явцад А3 маркийн арматур биш А2-ын нарийн арматур эсвэл чанарын шаардлага хангаагүй арматур хэрэглэх явдал гардаг. Ийм тохиолдолд ямар муу нөлөө гарах вэ?
       Ийм зөрчил гаргаж байгаа бол маш харамсалтай хэрэг л дээ. Эцсийн эцэст явж явж хэрэглэгч бидэн дээр л энэ уршиг нь ирнэ. Хэрвээ 6-8 баллын газар хөдлөлт болвол яах вэ гэдгийг бодох хэрэгтэй. Жишээлбэл, 2011 оны 10 сард билүү дээ, Дархан, Сэлэнгэд орой бороо орж байгаад цас болчихсон юм байна л даа. Гэтэл цахилгааны шугамны утаснууд дээр тогтсон мөсийг даахгүй төмөр бетон шон нь хугарч унасан байдаг. Үүнээс болж зарим хэрэглэгч нь 1 өдөр, зарим нь 2 өдөр цахилгаангүй байсан. Гэтэл өглөө нь 1 литр ус 1000 төгрөг байсан бол 2 цагийн дараа 2000 төгрөг болон өсч байсан таагүй зүйл тохиолдож байсан. Дээрх асуудал бол яг үүнтэй л ижилхэн. Чанаргүй арматур хэрэглээд байвал ирээдүйдээ бид гай л тарьж байна гэж ойлгох хэрэгтэй. Харин хэрэглэгч бид байр захиалсан бол өөрсдийн зүгээс байнга хяналт тавьж байх нь зөв. Ганцхан мэргэжлийн хяналтынхан бүхэл бүтнээр нь хариуцаад байж чадахгүй.
 
     Арматурыг бас хямдханыг нь авч хэрэглээд байдаг. Түрүүн та нано технологийг нэвтрүүлснээр арматурыг үйлдвэрлэх өртөг нь багасана гэлээ. Тэгвэл худалдаалах үнэ нь багассан байх?
     Өртөг нь багасахаар зарагдах үнэ нь багасана гэсэн үг. Яагаад нано технологи гэж яриад байгаа юм бэ гэхээр, хуучин уламжлалт үйлдвэрт хоол иддэг сэрээг хийхийн тулд 200 грамм төмөр байсан бол нано технологийн үйлдвэрт 100 граммыг хэрэглэх жишээтэй. Арматур үйлдвэрлэхэд нийт 100м² талбайг эзэлдэг тоног төхөөрөмж тавьдаг байсан бол өнөөдөр 30м² талбай ашигладаг тоног төхөөрөмж тавьж байгаа. Эхний хөрөнгө оруулалт, ажилчдын цалин зэрэг энэ бүгд нийлээд бүтээгдэхүүний өртгийг бий болгодог. Эдгээрийн өртөг багасахаар бүтээгдэхүүний өртөг харьцангуй бага болно. Мөн цахилгаан, усны зарцуулалт ч багасана. Байгаль орчинд ч ямар нэгэн хор нөлөө байхгүй. Тоног төхөөрөмж нано болоод жижгэрчихээр цахилгааны зарцуулалт харьцангуй бага болдог. Арматураа хөргөхийн тулд 10л усанд дүрдэг байсан бол уг технологиор 5л усанд дүрдэг болсон. Гэх мэтчилэн энэ бүгдээс шалтгаалж бүтээгдэхүүний чанарыг нь сайжруулж, үнийг нь хямдруулж болж байна.
 
Одоогоор манай үндэсний стандартаас илүү чанартай арматур хэрэглэх боломжтой юу?
     Урьд нь хамгийн өндөр барилга бараг 9, 12 давхар байдаг байсан. Өнөөдөр тэр үед мөрдөж байсан стандартаасаа илүү өндөр шаардлага тавьсан стандартаар явмаар байна. Өнөөдрийн барилгууд дээр үеийн барилгууд шиг босгосон хана болгоныхоо доор суурь цутгахаа больсон. Доод хонгилоо машины граж болгоод үйлчилгээний төв байгуулах зэрэг тэс өөр шаардлагууд тавигддаг болсон. Тийм учраас бид энэ стандартаа бодож үзэх хэрэгтэй болов уу. Гэсэн ч барилгаа барихдаа энэ хэсэгт нь А3-ын арматур, тэр баганад нь А4-ийн арматур хэрэглэнэ шүү гэж тогтоосон нормоо хангаад явж байх нь зүйтэй. Мөн орчин үеийн хөгжилтэй холбоотойгоор нэгж талбай дээр 5 давхар байшин барих биш 10, 15, 20 давхар барилга барих хэрэг гарч байна. Өндөр барилга барихын тулд мөн л сайн чанартай арматур хэрэгтэй.
 
Тэгвэл та манай арматурын үйлдвэрлэлийн ойрын хөгжлийг хэрхэн төсөөлж байна?
     Өнөөдөр хэдхэн давхар барилга биш тэрнээс хэд дахин олон давхар барилга шаардагдаж байна, бас Энхтайваны гүүрэн дээгүүр 1970-аад оны үед өдөрт 500 машин гардаг байсан бол өнөөдөр өдөрт 20000 гаруй машин гарч байна. Энэ олон машины даацыг тэсвэрлэхийн тулд бидэнд бас л сайн чанарын арматур хэрэгтэй. Зарим хүмүүс арматурын үйлдвэрлэл явуулахаар гаднаас их багаар нь хөрөнгө оруулалт оруулж ирж байна. Гэхдээ үнэнийг хэлэхэд хямдханыг нь чанар муутай хоцрогдсон технологи энэ тэндээс авмааргүй байгаа юм. Үнэхээр чанартай сайн технологиудыг өндөр үнэтэй ч авах хэрэгтэй. Сайн технологийн ард ноу хау буюу ажлын арга барил нуугдаж байгаа. Хангалттай мөнгө төлөөгүй хүнд зүгээр л арга барилаа дамжуулахгүй шүү дээ.
 
Бас уул уурхайд арматурын төмрийн ач холбогдол их шүү дээ?
   Тийм. Оюутолгойн хөрөнгө оруулалтын их бүтээн байгуулалтанд хичнээн хэмжээний төмөр болон төмөр бетонон бүтээгдэхүүн хэрэгтэй байна. Энэ хэрэгтэй байгаа бүтээгдэхүүнийг манай уламжлалт үйлдвэрүүдийн бүтээгдэхүүнүүдийн аль нь ч хангахгүй байгаа. Гэтэл тэр хэрэгцээтэй байгаа бүтээгдэхүүнүүдийг манайд хөрөнгө оруулалт хийх нэрээр гаднаас оруулж ирж байна. Тиймээс энэ салбарт үйлдвэрлэл болон үйлдвэрлэлийн технологийн чанарыг асар их хэмжээгээр сайжруулсны үндсэн дээр бид дэлхийн чанар стандартын хэмжээнд яригдаж, явагдаж байгаа бүтээн байгуулалтаа төмөр болон төмөр бүтээгдэхүүнээр хангаж чадна шүү дээ.
 
     Ер нь манайх арматурын төмрөө гадагшаа экспортлодоггүй юмаа гэхэд дотоодоо бүрэн хангах боломжтой юу?
    Одоохондоо манайх арматур экспортлохгүй байгаа. Харин ч эсрэгээрээ.. Судалгааны байгууллагуудын хийсэн судалгааг сонирхож үзэхэд Монголын арматурын хэрэгцээ жилд 300000 гаруй тонн байдаг юм байна. Өнөөдөр Монголд ажиллаж байгаа 20 гаруй жижиг үйлдвэрүүд нийлээд жилдээ 70000-80000 тонн арматур хийж байгаа. Үлдэж байгаа тэр 200000 гаруй тонн арматурыг манай орон шууд гадаад зах зээлээс авдаг. ОХУ болон Хятадаас арматур орж ирж байна.  Ийм их хэрэглээг бид олон жил гаднаас оруулж ирээд байж болохгүй шүү дээ. 100000 айлын орон сууцыг барина гээд яриад л байдаг. Үүнд хичнээн мянган тонн арматур хэрэг болох, түүнийхээ хэдэн хувийг нь Монголдоо үйлдвэрлэж, хэдийг нь экспортоор оруулж ирэх гээд байгаа юм.