-“100  мянган айлын орон сууц” хөтөлбөрийн зээл олгох ажил хэр ахицтай байгаа вэ?

-Одоогийн байдлаар 217 хүнд 8.2 тэрбум төгрөгийн зээлийг олгосон. Мөн 324 хүнд 12 тэрбум төгрөгийн зээл олгох шийдвэр гаргаад байна. Өөрөөр хэлбэл, энэ зээлийг олгоно гэсэн үг. Тоон үзүүлэлтүүд ийм байдалтай байгаа.

Мөн Орон сууцны сан­хүүжилтийн корпорациас нэр нь ирсэн 1800 хүнээс одоо судалгааны түвшинд байгаа, зээлийн материал бүрдүүлж буй 200 хүний асуудлыг шийдвэрлэхээр ажиллаж байна. Бид анх­наасаа хэлж байсан, та­вих ёстой шаардлагыг л тавина гэж. Түүнээс биш орлого нь хүрэхгүй, эсвэл зээлийн муу түүхтэй, нэг бол байраа сонгоогүй байж зээлд хам­рагдана гэвэл бүтэхгүй.

Ер нь  иймэрхүү  асууд­лаас болоод бид шүүмжлэлд өртөж байна. Мэдээж ма­­найх ганцаараа  “100 мян­ган айлын орон сууц” хөтөлбөрийг санхүүжүүлж буй болохоор ачаалал их. Бид  зөвхөн энэ зээлийг олгох салбарыг  тусад нь байгуулж, зардлаа өөрсдөө хариуцаад ажиллаж бай­на. Энэ салбар дандаа алдагдалтай ажиллаж бай­гаа. Алдагдлаа бусад үйл ажиллагааныхаа орлогоор нөхөж байгаа юм.

Уг нь “Хөгжлийн банк”-­наас манайд мөнгө өгө­хөөр гэрээ байгуулсан. Гэтэл зургаадугаар сарын сүү­лээр 20 тэрбум төгрөг өгсөн. Дараа, дараагийн ээлжийн мөнгийг өгөлгүй, гацаачихсан байгаа.

-“Хөгжлийн банк” мөнгөгүй болсон гэж нэг хэсэг шуугисан. Мөнгө өгөхгүй байгаа шалтгаан нь энэ юм болов уу?

-Мөнгө хангалттай бай­гаа. Тэд мөнгө өгөхгүй бай­гаа шалтгаанаа “Төрийн банк” зээл олгохгүй байна гэдгээр тайлбарласан. Гэтэл бид өөрсдийн чадал, хурдыг бүрэн дайчилж, зээл олгож байна.

Үүгээр зогсохгүй анх хөтөлбөрийг санхүүжүү­лэх­дээ гаргасан заавар, журам­даа өөрчлөлт оруулсан. Учир нь иргэд барьцаа хөрөнгө байхгүй гэсэн гомдол гаргаж, энэ нь яах аргагүй асуудал болоод байсан юм. Өөрөөр хэлбэл, анх удаа орон сууц авч байгаа хүн барьцаа хөрөнгөгүй гэдэг асуудал гаргасан.

Тиймээс бид журмаа өөр­чилж, барилгын компаниуд­тай барьцаа хөрөнгийн гэрээ байгуулж байна. Тодруулбал, барилгын компаниар барь­цаа хөрөнгийг нь гаргуулж байгаа гэсэн үг. Тэгэхээр зээл авахыг хүссэн хүмүүсийн барьцаа хөрөнгө шийдэгдэж байгаа юм. Ийм байдлаар зохион байгуулалт хийлээ.

Бас барилгын компаниу­дад судалгаа хийж, гэрээ байгуулж байна. Өөрөөр хэлбэл, бидэнтэй гэрээ хийсэн байгууллагуудаас орон сууц авсан хүмүүс барьцаа хөрөнгийн асуудалд санаа зовох шаардлагагүй болж байгаа. Ингэснээр иргэдийн ажлыг хөнгөвчилж, асууд­лыг нь шийдвэрлэж өгч байгаа хэрэг.

Одоо 8.2 тэрбумыг олго­сон, цаашид 12 тэрбумыг олгох гээд хүлээж байна. Нийлээд 20 гаруй тэрбум төгрөгийн зээлийн багцыг хийчихээд байна.

-“Хөгжлийн банк”-наас мөнгө өгөхгүй гэвэл зээлийг цаашид хэвийн олгох боломж бий юу?

-Байхгүй. Дахиж мөнгө өгөхгүй бол зээл олгох боломжгүй. Энэ маягаар цаашид үргэлжилбэл хөтөл­бөр зогсоход хүрнэ.

-Засгийн газартай анх ямар гэрээ байгуулсан юм бэ. Тэр гэрээг бариад ажиллаж болохгүй юм уу?

-Бидний байгуулсан гэрээгээр олгосон зээлийн дүнг хоёр дахин нугалах хэмжээний мөнгийг манайд байршуулахаар болсон юм. Өөрөөр хэлбэл, 20 тэрбум төгрөгийн зээл олговол 40 тэрбумыг “Хөгжлийн банк”-наас манайд байршуулна гэсэн үг.

Одоогоор бидэнд 20 тэрбумыг л өгсөн. Гэхдээ зургаадугаар сарын сүүлээр мөнгө байршуулсан. Гэтэл энэ хөтөлбөр дөрөвдүгээр сард эхэлсэн шүү дээ. Тиймээс өнгөрсөн хугацаанд гарсан зардлыг бид өөрсдөөсөө шийдсэн гэсэн үг. Манай бусад бизнес, үйл ажиллагаа амжилттай урагшилж байгаа учраас тэр зэргийн зардлыг даах чадалтай. Харин дараагийн мөнгөө хурдан байршуулахгүй бол зээлийн үйл ажиллагаа саарахаас аргагүйд хүрнэ.

-Дээр хэлсэнчлэн та­найхтай гэрээ байгуулсан хэчнээн барилгын компани байгаа вэ?

-Одоогоор манайд 20 ор­чим компани хүсэлтээ ирүү­лээд байна. Барилгын ком­пани зээлдэгчийн өмнөөс бат­лан даалт гаргаж байгаа учраас нэлээд өндөр шаард­лага тавьсан. Барилгын явцыг хянаж байгаа. Өөрөөр хэлбэл, тухайн компани барьж буй орон сууцаа дуусгаж, айлуудыг оруулна гэсэн итгэлтэй болсны үндсэн дээр гэрээ хийх болно.

Дээрээс нь манайхаас зээл авч, барилгынхаа ажлыг гүйцэтгэж буй компаниудтай гэрээ байгуулж байгаа. Ер нь хүмүүс байраа сонгохдоо өөрсдөө маш нухацтай хандах хэрэгтэй. Насаараа амьдрах байраа сонгох гэж байж талх авахын дайтай хандах тохиолдол олон байна.

-Засгийн газраас барил­гын жишиг үнэ зарлаж, м.кв-ыг нь 1.1 сая төгрөгөөс дээш гаргасан тохиолдолд “100 мянган айлын орон сууц” хөтөлбөрт хамруу­лахгүй гэж байснаа сүүлийн үед чимээгүй боллоо. Энэ асуудал юу болсон бэ?

-Яг үнэ тогтоосон зүйл байхгүй. Харин ярилцаж байсан. Барилгын үнэ сүүлийн жилүүдэд эрчимтэй өссөн. Харин одоо үнийн өсөлт саарч байна. Өнгөрсөн жилийн мөн үеийг одоотой харьцуулахад орон сууцны үнэ жилийн дотор 32 хувиар өссөн гэх судалгааны дүгнэлт гарсан. Гэхдээ 2012 он гарсаар барилгын үнэ харьцангуй тогтворжсон.

Оны эхнээс 7-8 хувийн өсөлттэй байна гэх судалгаа гарсан байна билээ. Нэг үгээр хэлбэл хурдтай өсч байсан үнэ намжиж байна. Учир нь банкууд барилгын санхүүжилтийн зээл олгохоо больж, хатуу хяналт тавьж, хязгаарлалт хийж эхэлсэн. Тэгэхээр компаниуд барилгаа зарахын тулд үнээ буулгаж байгаа юм. Энэ нь зах зээлийн зарчмаар зохицуулагдаж буй асуудал. Түүнээс ханшийг хүчээр барих нь буруу. Одоогийн байдлаар жилийн зургаан хувийн хүүтэй зээлд тохирохоор 55 метр.кв-аас бага хэмжээтэй, барилгын ажил нь дуусчихсан компани маш цөөн байна.

-ОССК болон танай банкнаас тавьж буй зээлийн шаардлага хэтэрхий өндөр байна гэдэг. Дээрээс нь ОССК иргэдээс материал авч, танайх руу дамжуулах л үүрэгтэй ажиллаж байна. Энэ нь иргэдэд багагүй чирэгдэл учруулж байгаа. Үүнд ямар байр суурьтай байна вэ?

-Зээл хүссэн иргэн “100 мянган айлын орон сууц” хөтөлбөрт хамрагдах боломжтой юу, үгүй юү гэдгийг ОССК тогтоох үүрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл, анх удаа байр авч байгаа хүн мөн үү, хөтөлбөрт багтсан барилгын компаниас байр авч байна уу гэдгийг тогтоож, шаардлага хангасан гэж үзсэн тохиолдолд манайх руу явуулдаг. Өнгөрсөн хугацаанд ийм шаардлагыг хангасан 2000 гаруй хүний материалыг манайх руу явуулсан байна.

-Нэг жишээ байна. Сарын цэвэр орлого нь 750 мянга, хамтран зээлдэгч нь 500 мянгын орлоготой. Гэтэл зээлд хамрагдах боломжгүй гэсэн байна. Энэ ямар учиртай юм бол?

-Хэрвээ үнэхээр ийм орлоготой байвал зээл олгоход асуудал байхгүй. Яг ийм тохиолдолд зээлд хамрагдаагүй нь өөр шалтгаантай байсан гэж бодож байна. Тухайлбал, гурван ам бүлтэй айл сард 850 мянган төгрөгийн орлоготой бол зээлд хамрагдахад асуудал гарахгүй. Энэ нь 50 сая төгрөгийн зээл авахад хүрэлцэнэ. Гэтэл сард хоёр сая төгрөгийн орлоготой хэрнээ, үүнээс нэг саяыг нь бусад зээлийн өр төлөхөд зарцуулдаг. Бас ам бүл нь таваас дээш бол 50 сая төгрөгийн зээл авахад хүндрэлтэй, хамрагдах боломжгүй гэсэн үг. Дээрх жишээн дээр нөгөө 850 мянгын орлоготой гэдэг айл сард 350 мянган төгрөгийг бусад зээлд төлдөг бол 50 сая төгрөгийн орон сууцны зээл авах боломжгүй. Өөрөөр хэлбэл, орлогоос нь 350 мянгыг хасахаар сарын 500 мянгын орлоготой болж таарна.

-Зээлийн муу түүхтэй хүнд зээл олгохгүй гэсэн. Ер нь зээлийн муу түүх гэж юу вэ?

-Зээлдэгчийн тухай судалгааг хийхэд маш чухал хүчин зүйл бол зээлийн түүх. Өмнө нь арилжааны банкуудаас авсан зээлээ хэр төлсөн бэ гэдэг нь зээлийн түүх болно. Энэ түүх Монголбанкны Зээлийн мэдээллийн санд хадгалагддаг. Зээлийн мэдээллийн сан 1996 онд байгуулагдсан. Үүнээс хойш, мөн түүнээс урьд татан буугдсан банкнаас зээл авсан хүмүүсийн мэдээлэл байгаа.

Тэгэхээр өмнө нь ямар нэгэн байдлаар зээл аваад, түүнийгээ хугацаанд нь төлсөн, төлөөгүй гэх бүх мэдээлэл энд байдаг гэсэн үг. Өнөөдөр зээл хүссэн хүн материалаа ирүүллээ. Бид нэр, регистрийн дугаарыг нь хийхэд л Зээлийн мэдээллийн сангаас тодорхойлолт гараад ирнэ. Тухайн иргэн хэдэн онд, аль банкнаас хэдий хэмжээний зээл авсан, хэрхэн төлсөн гээд бүх түүх гарч ирдэг.

Зээлийн сайн түүх бол маш чухал үзүүлэлт. Харин авсан зээлээ төлөлгүй удаасан, зугтсан, бултсан бол зээлийн түүхийн ангилалд автоматаар орж, хугацаа хэтэрсэн, хэвийн бус, муу, эсвэл шүүхийн шийдвэрээр төлөгдсөн гэдэг тодорхойлолт гарч ирдэг юм. Ийм түүхтэй хүнд зээл олгохгүй. Зөвхөн “100 мянган айлын орон сууц” хөтөлбөр ч биш, бусад зээлд хамрагдах боломжгүй гэсэн үг. Энэ практик олон улсад ч мөрдөгддөг.

Яах вэ, зээл төлөх ёстой хугацаанаасаа хэдэн өдрөөр хоцорч, алданги төлсөн бол энэ ангилалд ордоггүй. Ангилал хийгдээгүй, Зээлийн мэдээллийн сангаас хэвийн гэж гарсан бол асуудал байхгүй. Тэгэхээр систем нь хэчнээн хатуу ч дунд нь бас уян хатан зүйл бий.

-Хамтран зээлдэгчийн шаардлага бас өндөр байна гэх юм. Заавал аав, ээж, төрсөн ах, эгч, дүү, эсвэл гэрлэлтийн баталгаатай нөхөр, эхнэр нь хамтран зээлдэгч болох ёстой гэсэн. Тэгвэл ээж, аав нь хамтран зээлдэгч болж чадахгүй айлын ганц хүүхэд, эсвэл ганц бие хүмүүс яах ёстой вэ?

-Энд нэг асуудал бий. Тухайлбал, нэг том компа­нийн захирлыг хамтран зээлдэгчээр нэрийг чинь оруулъя гэж гуйгаад зөвшөөрүүлчихвэл зээлийн нөхцөл их аятайхан болчихно. Гэтэл тухайн хүн хамтран зээлдэгч гэдэг нэр зүүгээд л болно. Тэрнээс биш зээлийг нь төлөлцөхгүй, бас хариуцлага хүлээхгүй.

Тэгэхээр ямар нэгэн байдлаар зээлдэгчтэй хамаа­тай, өрнөөс нь төлөлцөн, эсвэл тухайн өрхөд амьдрах хүнээр хамтран зээлдэгчийн үүрэг хүлээлгэх ёстой. Өөрөөр хэлбэл, зүгээр нэг нэр зүүх биш, эргээд эрх зүйн хувьд үр дагавартай байх шаардлагатай. Төлөхгүй тохиолдолд хамтран зээлдэгчийн түүх Зээлийн мэдээллийн санд мөн л бичигдэнэ.

-Тэгвэл жилийн дараа тэтгэвэрт гарах гэж байгаа ээж нь, эсвэл аав нь хамтран зээлдэгч болж чадах уу. Ер нь тэтгэвэр тогтмол орлого мөн үү?

-Тогтмол орлогод тооцох нь зөв. Яг энэ асуултын тухайд одоо авч байгаа цалин нь орлогын тодорхойлолт болно. Харин жилийн дараа авч эхлэх тэтгэврийн хэмжээг одоо гаргаж болдог юм бол ирээдүйд ямар орлоготой байхыг нь тооцоход болохгүй зүйл байхгүй л дээ.

-Хамтран зээлдэгч бас л материал бүрдүүлнэ. Гэхдээ үл хөдлөх хөрөнгийн баталгаа заавал авах ёстой юу?

-Ер нь адилхан материал бүрдүүлэх шаардлагагүй. Үндсэн зээлдэгчийн нэгэн адил материал бүрдүүлнэ гэсэн нь ажлын газар болон хорооны тодорхойлолт, цалингийн баталгаа зэрэг. Түүнээс биш хамтран зээлдэгч нь орон сууцтай байж болно.

-Хүмүүс нэг зүйлийг их сонирхож байна. Тухайн хүний нэр гурван настайд нь ч юм уу, ямар ч байсан хүүхэд байхад нь орон сууцны ордер дээр байсан. Тэгээд хэдэн жилийн дараа хасагдсан байвал орон сууцтай байсан гэж үзэх үү?

-Засгийн газрын журамд зааснаар орон сууцтай байсан гэх лавлагаа гарна. Тэр тохиолдолд зээлд хамрагдах боломжгүй болж байгаа юм. Тиймээс бид үндсэн зээлдэгч л байргүй байсан гэдэг лавлагаа авч байгаа. Тухайлбал нэг залуу хос байргүй, гэр хороололд амьдардаг. Тэгээд “100 мянган айлын орон сууц” хөтөлбөрт хамрагдаж байртай болох гэсэн чинь нөхөр нь, эсвэл эхнэр нь аав, ээжийнхээ байрны ордерт бичигдсэн байх нь бий. Ийм учраас уян хатан байх үүднээс үндсэн зээлдэгчид л хөрөнгийн лавлагаа авах ёстой гэсэн шаардлага тавьсан юм.

-Манай цалингийн доод хэмжээ одоогоор 140 мянган төгрөг. Гэтэл уг хөтөлбөрт хамрагдахад 600 мянгаас дээш төгрөгийн орлоготой байх шаардлагатай. Тэгэхээр анх хэлж байсан шиг бага, дунд орлоготой иргэд рүү чиглэж чадахгүй байгаа ч юм шиг ээ?

-Яг хэнийг бага болон дунд орлоготой иргэн гээд байгааг тодорхойлсон зүйл байхгүй. Гэхдээ нэн ядуу, эмзэг бүлэгт ордог хүмүүс зээлд хамрагдахад хэцүү. Зээлд хамрагдсан хүмүүсийг хараад байхад 500-900 мянган төгрөгийн орлоготой нь дийлэнх байна. Эдгээр хүмүүс өөрсдийгөө дунд орлоготой гэдэг. Үүнээс харахад дундаж орлоготой хүмүүс зээлд хамрагдаж байна даа.

-Гэхдээ нийгмийн даатгал төлдөггүй хэрнээ тогтмол орлоготой, хувиараа бизнес эрхэлдэг хүмүүс байдаг. Эдгээр хүмүүс зээлд хамрагдахын тулд яах вэ?

-Аливаа зүйл хуулийн хүрээнд зохицуулагдах шаардлагатай. Энэ бол зарчим. Иргэн хүн орлого олж л байгаа бол татвар төлөх ёстой. Энэ нь хувь хүний орлогын албан татвар, нийгмийн даатгал, эрүүл мэндийн шимтгэл төлөх ёстой гэсэн үг. Ингэж төлж байгаа хүн зээлд хамрагдахад ямар ч асуудал гарахгүй.

Тэгвэл хувиараа ажил­ладаг хүмүүс тогтмол орлоготой, тэр байтугай хуулийн дагуу цалин авдаг хүнээс хэд дахин илүү мөнгө олдог хэрнээ яах гэж татвараас зугтааж, нийгмийн даатгал төлдөггүй юм бэ. Бодит байдал дээр тэд төрийн албан хаагчид, татвараа үнэн зөвөөр төлдөг хувийн байгууллагад ажилладаг хүмүүс хуулийн хүрээнд бүх ажлаа хийж байхад тэднээс хувь илүү ашиг олдог хүмүүс татвараа төлдөггүй хэрнээ тэрнийхээ төлөө байнга гомдоллодог.

Харин татвараа төлдөг нь гомдоллодоггүй. Хувиараа бизнес эрхэлдэг хүмүүс зээлд хамрагддаг. Тэдний ажлаа хэрхэн хийж, хэр хэмжээний ашиг олдгийг тодорхойлох хар дэвтэрт үндэслэн зээл олгодог.

-“Төрийн банк” зээлийн эрсдэлийг бүрэн даах уу. Засгийн газрын хөтөлбөрийг санхүүжүүлж байгаа учраас төр оролцох уу?

-Манайх зээлээс үүсэх эрсдэлийг бүрэн хариуцна. Гэхдээ энэ нь зээлдэгчээс үүсэх эрсдэл. Тиймээс өндөр шаардлага тавьж байгаа юм.

-Энэ хөтөлбөр 2016 он хүртэл хэрэгжинэ. Түүнээс өмнө 100 мянган айлд орон сууцны зээл олгочихвол хөтөлбөр зогсох уу, эсвэл үргэлжлэх үү?

-Энэ асуудлыг одоогоор хариулах боломжгүй. Засгийн газар “100 мянган айлын орон сууц” хөтөлбөрийг үргэлжлүүлэх шийдвэрийг хэрхэн гаргахыг хэлж мэдэхгүй. Ямар ч байсан бидэнд хөрөнгийн эх үүсвэрийг өгөөд байвал цааш нь үргэлжлүүлэх л болно. Өнөөдөр 500 гаруй айлын орон сууцны асуудлыг шийдсэн гэдгийг ойлгох хэрэгтэй.

-Арилжааны банкуудын хөтөлбөрт оролцох сонирхол хэр байгаа бол?

-Манайх дундаж хэмжээний банк. Мэдээж, том банкууд хөтөлбөрт оролцох юм бол олгох зээлийн хэмжээ нэмэгдэнэ. Хүмүүсийн материал хүлээгдэж, дугаарлах нь багасна. Гэтэл банкууд үүнд оролцохгүй байна.

-Банкны өөрийн орон сууцны зээлийн эрэлт буурсан уу?

-Хэвээрээ байгаа. Банкуудын орон сууцны зээлийн хүү хамгийн бага нь 18 хувь. Манайх ийм хүүтэйгээр орон сууцны зээл олгож байгаа.

-Ярилцсанд баярлалаа.