Улаанбаатар хотын төвлөрсөн дулаан хангамжийн системд хүндрэл үүсч, энэ өвлөөс эхэлж орон сууцны айлууд багагүй бэрхшээлтэй тулгарах нөхцөл бүрджээ. Энэ талаар Монгол Улсын зөвлөх инженер, Дулааны шугам сүлжээ тоноглолын хүрээний зөвлөх Д.Самдан юу ярьсныг хүргэе.

-Нийслэлийн төвлөрсөн дулаан хангамжийн системийн хүндрэлийг сүүлийн жилүүдэд баригдсан олон барилгатай холбож тайлбарладаг. Таны хувьд үүнтэй хэр санал нийлдэг вэ?
-Ер нь хотын төвийн зургаан дүүргийн төвлөрсөн дулаан хангамжийн системийн ажиллагаа ойрын таван жилд хүнд байгаа. Энэ нь хэд хэдэн шалтгаантай. Наад зах нь сүүлийн 25 жилд "ТЭЦ-2"-ийн хэмжээний дулааны эх үүсвэр ашиглалтад орсонгүй. Үүнээс үүдэн хотын халуун усаар дулаан түгээж буй хэрэглээний 70 орчим хувийг ТЭЦ-4 ганцаараа, 27 хувийг ТЭЦ-3, дөнгөж гурван хувийг ТЭЦ-2-ooc хангаж байна. Тэгэхээр энэ хэмжээний эх үүсвэр ороогүй байна гэдэг бол бэрхшээл л дээ. Нэг ёсондоо эх үүсвэр талаасаа дутагдал үүссэн гэсэн үг. Дээр нь өнөөдрийг хүртэл дулаан дамжуулан түгээх 13 магистраль шугамын 60 орчим цэгт байрласан хэсэгчлэн таслах хаалтууд алсын удирдлагаар хангагдаагүй хэвээр байна. Энэ нь аваарын саатал гарсан тохиолдолд хугацаа алдаж, хотын нийт дулаан хангамж доголдох нөхцөлийг бүрдүүлээд байгаа юм.

Ойрын хэдэн жилд Улаанбаатар хотод өндөр барилга, орон сууц олноор баригдсан нь үнэн. Одоо дулааны эх үүсвэрүүдийн чадал 5000 гаруй барилга байгууламжийн хэрэглээ хоёр талаас тулчихаад байгаа. Тиймээс шинээр баригдаж байгаа олон арван барилга байгууламж төвлөрсөн дулаан хангамжийн системд холбогдох боломжгүй болчихоод байна.

-Тэгэхээр төвлөрсөн дулаан хангамжийн системд холбогдох боломжгүйд хүрсэн шинэ барилгууд яах болж байна. Яагаад ийм байдалд хүрэх болов оо?
-Энэ бүхэн инженерийн шугам сүлжээний кадастрын зураглал анхнаасаа буруу, дутуу гарсантай холбоотой. Тэгээд ч зургаан дүүргийн 100 орчим хороодын нутаг дэвсгэр дэх инженерийн шугам сүлжээний бүртгэл тооллого манайд байдаггүй. Тиймээс тэдгээрийг сэргээн засварлах, сольж шинэчлэхэд гарах зардлыг ч урьдчилан төлөвлөх боломжгүй.

-Та энэ салбарт олон жил ажилласан хүний нэг. Төвлөрсөн дулаан хангамжийн системийг сайжруулахын тулд юу хийх ёстойг судалсан байх?
-Мэдээж судалсан. "Нийслэлийн эрхзүйн байдлын тухай хууль"-ийн зургаагийн V, VI зүйлд зааснаар орон тооны бус мэргэжлийн зөвлөлүүд байгуулж, тулгамдсан асуудлыг түргэн шуурхай шийдвэрлэх шаардлагатай. Нөгөөтэйгүүр хотын зүүн хэсэгт 200-400 мв-т чадалтай "Усан халаалтын зуухны газар"-ыг байгуулах хэрэгтэй. Ингэснээр төвлөрсөн дулаан хангамжийн системийн ачааллыг багасгаж, аваарын саатлын эрсдэлийг бууруулах боломжтой юм. Дээр нь 2010 оноос хойш дулаан авсан барилгууд "Улаанбаатар дулааны сүлжээ" төрийн өмчит компанис олгосон техникийн нөхцлийн жагсаалтыг гаргаж, барилгын хэмжээ, дулааны ачааллыг хэтрүүлсэн эсэхийг тогтоох хэрэгтэй болж байна. 2012-2016 онд дулаан авахаар хөрөнгө оруулалт хийгдсэн барилгуудын асуудлыг хэрхэн шийдвэрлэх талаар хамтарсан зөвлөгөөн хийх цаг нь болсон. Яагаад ингэж хэлээд байна вэ гэхээр, одоо хаа сайгүй өндөр барилга баригдчихаад байдаг. Гэтэл тэнд дулаан өгөх эх үүсвэр нь ч алга. Тэрийг хүчээр холболоо гэхэд одоо баригдсан байгаа 5000 барилгын дулааны асуудлыг хүндрүүлэх аюул нүүрлээд байна.

-Үүнийг ажил хэрэг болгоход хэдий хугацаа шаардагдах вэ?
-Багаар бодоход хоёр жилд багтаан шийдвэрлэх болно. Манайхны яриад байгаа тавдугаар цахилгаан станц 2016 оноос нааш баригдах боломжгүй. Эх үүсвэр байхгүй, шугам сүлжээний нэвтрүүлэх чадвар хүрэлцээгүй болсон энэ нөхцөлд зайлшгүй шаардлагатай зүйлд улс хөрөнгө зарах хэрэгтэй байгаа юм. Саяхан Ерөнхий сайд нэг км замыг нэг тэрбум 300 сая төгрөгөөр барих тухай Нийслэлийн Засаг дарга Э.Бат-Үүлд танилцуулж байсан. Миний тооцоолсноор төвлөрсөн дулаан хангамжийн системийн ажиллагааг сайжруулахад 200 сая ам.доллар шаардлагатай.

Манай дулааны төв шугамууд дээр байрласан 60 орчим цэгийн 500-1200 мм-ийн диаметртэй 120 ширхэг хэсэгчлэн таслах хаалт бий. Энэ хаалтыг цахилгаан хөдөлгүүртэй, алсын зайн удирдлагатай хаалтаар сольж, өвлийн оргил ачааллын үед усны алдагдлын нормыг хэмжээнд барих, станц, дулааны шугам сүлжээний найдвартай ажиллагааг хангаж, даралтын горим алдагдаж, дулаан хангамж доголдохоос сэргийлж болно.

-Төвлөрсөн дулаан хангамж асуудалтай байгаа талаар хотын үе үеийн удирдлагууд олон жил ярилаа. Өнгөрсөн хугацаанд энэ асуудалд тус салбарын мэргэжилтэн, инженерүүдийн саналыг нэмэрлэж байв уу?
-Энэ тал дээр дулааны инженерүүдээс зөвлөгөө авч, ажил хэрэг болголгүй, чимээгүй явсаар өдий хүрсэн. Одоо бол энэ асуудалд инженер архитекторуудын оролцоог нэмэгдүүлэх хэрэгтэй байгаа юм. Хотын зургаан дүүрэг бүрт инженер архитекторын аж ахуйн тооцоотой алба ажилуулж, инженерийн шугам сүлжээний дэвсгэр зураглалын дагуу бүртгэл, тооцоо явуулж, жил бүрийн хөрөнгө оруулалтын төсөв, төлөвлөгөөг өргөтгөх, засварлах, шинээр барих инженерийн шугам сүлжээний хэмжээг нутаг дэвсгэр, хороо тус бүрээр нь гаргах хэрэгтэй. Мөн гүйцэтгэлд нь хатуу хяналт тавьж ажиллах шаардлага байна. Газар доорх инженерийн байгууламжид орон нутгийн дарга, захиргаа, нийслэл, дүүргийн удирдлага анхаарахгүй бол аюул нүүрлэх нөхцөл хэдийнэ бүрдчихсэн.

-Өнгөрсөн онд нийслэл дулааны шугам сүлжээний газар доорх "хот"-той болсон. Энэ ажил хэр үр дүнгээ өгөв?
-Мэдээж үр дүнгээ өгсөн. Гэхдээ энэ ажлыг хийхэд маш их цаг хугацаа, хөрөнгө мөнгө шаарддаг. Тэгэхээр бид ядаж шинээр баригдаж буй хотхон, хорооллууддаа хонгилын системийг нэвтрүүлэх хэрэгтэй байгаа юм.

Ч.Оргил  /gogo.mn/