Улаанбаатар улам л хөдөөшиж байна. Ерээд оноос эхэлсэн их нүүдэл одоо ч тасрахгүй, монголчууд дөрвөн уулын дунд улам шавааралдах болов. Манай улсын хүн амын 40,6 хувь нь нийслэлдээ амьдарч байна. Гэтэл хөрш БНХАУ-д хүн амынх нь дөнгөж нэг, ОХУ-д зургаан хувь нь оршин суудаг ажээ. Харин Сөүлд солонгосуудын 21,6 хувь нь амьдардаг боловч нийслэлийнх нь өнгө төрхийг манайхан бараг гадарлах биз. Улаанбаатарын хөгжилд тушаа болж байгаа гол хүчин зүйл бол хөдөөнийхний хотыг зорьсон шилжилт хөдөлгөөн. Дээр нь бүх их, дээд сургууль, коллеж хотод төвлөрдөг учраас оюутнуудын механик өсөлт шууд нөлөөлдөг. Сургуулиа төгсөөд нутаг буцах оюутан чухамдаа өдрийн од шиг ховор. Нэг үгээр хэлбэл нийслэл хот маань их хөлийн аяыг даахгүй болжээ.

Дээр үед Хүн чулууны хонхор нэртэй байсан одоогийн Улаанбаатарын энэ газрыг Өндөр гэгээний газар шинжээч “Хойд цагт энгэр газар нь хүүрээр дүүрэн, хотгор газар нь шавраар дүүрэн, үүрээд даахгүй, үлээгээд хийсэхгүй их новштой болох газар байна” хэмээн шинжжээ. Чимээгүй хот нь их хоттойгоо нийлж, Хамбын овоо, Наран, Улаан чулуутын хогийн цэг хаяагаа тэлж, өвөлдөө утаа униар хөшилдөн байдаг энэ цагийн өнгө яах аргагүй мөн дөө.

Монгол Улсын иргэн амьдрах газар нутгаа өөрөө сонгох эрхтэй ч наад зах нь биеэ хүн шиг авч явах үүрэгтэй. Хувьчлалаар авсан малаа барж модоо барьсан малчид, трактораа эвдээд таксины жолооч болсон механикжуулагчид хотод орж ирээд намайг хэн хэлэхэв, нохойг хэн саахав гэсэн шиг засаг захиргаагүй аашилдаг. Хотын захын гэр хорооллын задгай гудамж, үерийн далан, өндөр хүчдэлийн шугамын дор чухамдаа хөдөөнийхөн л зөвшөөрөлгүй буудаг. Хулгай дээрмийн хэргийн ихэнх хувийг буух эзэн, буцах хаяггүй хөдөөнийхөн үйлддэг. 2011 онд улсын хэмжээнд бүртгэгдсэн 19197 гэмт хэргийн 10773 нь Улаанбаатарт гарсан байна.  Ажилгүй, ядуу зүдүүгээрээ далайлгаж төрд эрхэлсэн, арчаагүй, ухвар мөчид ийм хүмүүсийг орон нутагт нь буцааж, ажилтай төрөлтэй болгох хэрэгтэй. Хүн шиг амьдрах замыг нь заахад хүний эрх зөрчигдөнө гэж үү.

Жалга довын депутатуудын буянаар сум болгон өндөр хүчдэлд холбогдож, сургууль, цэцэрлэгийн барилгаа засч сайжруулсан, зах зухаасаа засмал замтай болж байгаа ч хүн амын тоо улам цөөрсөөр байгаа нь улсын төсвийн хөрөнгийг ихээхэн тарамдуулсаар ирсэн. Ингэж Монголын хөдөөд төрийн өмч хөрөнгө эзэнгүйдэж, хоосон шахам сургууль, цэцэрлэгийн зардалд багагүй мөнгө урсгаж байхад хотод газар, сургууль, цэцэрлэг, цахилгаан, дулаан, нийтийн тээвэр, мах хүрэлцэхгүй байна.

Зөвхөн газар гэхэд нийслэлийн 1,2 сая иргэнд 0,07 га эзэмшүүлэхийн тулд 112 мянган га газар хэрэгтэй. Гэтэл тэд Багануур, Багахангай, Налайх зэрэг алслагдсан дүүрэгт газар авахыг хүсэхгүй байна. Тэнд нийслэлчүүдийн ердөө 5,4 хувь нь амьдардаг сэлүүхэн газар шүү дээ. Хот хоорондын автозамын дагуу газар өмчлөх эрх ч нээлттэй байгаа. Ингээд бодохоор Улаанбаатарчуудын 7,6  хувиас бусад нь газраа өмчилж чадаагүй юм бол 2018 он хүртэл төрөөс хангалттай боломж олгож байна. Шинээр байгуулагдсан НИТХ-аас нийслэлийн хөрөнгөөр баригдах барилга, байгууламжийн ажлаас бусад барилгын ажлыг шинээр эхлүүлэх, өргөтгөхийг энэ наймдугаар сарын нэгний өдрөөс зогсоосон. Мөн 2020 он хүртэлх хот төлөвлөлтийн хууль батлагдах хүртэл шинээр газар олгохгүй байхаар шийдвэрлэсэн нь их хотын нуруу жаахан ч атугай тэнийж байгаа хэрэг.

Үүн лугаа хотод шилжин ирэгсдийн бүртгэлийг ч түр зогсоож, эмхэлж цэгцлэх цаг болжээ. Хотын иргэний бүртгэл мэдээлэл хогийн тантан шиг байгаа нь сонгуулийн өмнөхөн харагдсан. Ер нь нийслэл хот даахгүй атлаа өөртөө маш их булуу хураасаар иржээ. Өндөр настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд, оюутнуудын нийтийн тээврийн унааны зардалд жил бүр хотын төсвөөс 12 тэрбум төгрөг зарцуулж байна. Үерийн аман дээр буугаад усанд үйсэн, гудамжны ам таглаж буугаад галд шатсан айлуудад гэр өгч байна. Гэр хорооллын өндөр настнуудад түлээ нүүрс өгдөг байснаа одоо мөнгө олгодог болсон. Хөгшдийн тэтгэврийн мөнгөөр тэжээлгэдэг ажилгүй залуус хотод хэдэн хороо хориныг дүүргэнэ. Дөрвөн жилийн өмнө ядуурлын хамрах хүрээ Улаанбаатарт 26,9 хувь байсан бол хөдөөгөө (46,6) дагаад 30,6-32,2 хувьд хүрсэн байх юм. Хотын иргэний үүргээ биелүүлдэггүй хүнд халамжийн үйлчилгээ үзүүлэхгүй байх, нийслэлийн иргэнийг татвартай болгох, гудамж, зам, талбайн цас цэвэрлэгээний ажилд оюутнуудыг татан оролцуулах, үүний үндсэн дээр нийтийн тээврээр үнэгүй зорчих хөнгөлөлт үзүүлдэг байвал зохино. МОХ хий хоосон улстөржиж байснаас төрийн бус байгууллагын хувьд төрийн үйлчилгээний нэг ч болов ачааг ийн нимгэлэхэд тус болмоор.

“Буян-гийн Жагаагийн бухимддаг ч бас буруу биш. Хүрээ жаяг гээгдэж, хотын соёл төлөвшиж байтал хөдөөнийхөн бөөн бөөнөөрөө орж ирээд нийтийн эзэмшлийн зам талбай, өмч хөрөнгийг эзгүйчилж, соёл, боловсрол, худалдаа, үйлчилгээний байгууллагын ачааллыг дааж давшгүй хэтрүүлж, хүрээний зуун жилийн хогтой тэнцэх новш тарьсан. Бүдүүлэг байдал нь тэдний эрх чөлөөт байдлын туг болж эрээ цээрээ алдсан нь гашуун үнэн. Хотыг хуучин удирдлага хур хогноос нь салгаж чадаагүй байхад хүн сүрэг олноор бий болсон нь бүр ч гамшиг болсон. Тйим ээ, нийслэлийн мөн чанар цаагуураа өдрөөс өдөрт хөдөөшиж байгаа нь гамшгийн хэмжээнд хүрчээ. Нийслэлийн иргэн байна гэдэг аль ч улсад нэр төрийн хэрэг байдаг.

Х.Ариунбаатар /top.mn/