Нийслэл эдүгээ 1.2 сая хүн амтай. 2030 он гэхэд 1.7 сая орчим хүнтэй байх төлөв гарчээ. Хүн ам нэмэгдэхийн хэрээр гэр хорооллын тэлэлт зах замбараагаа алдаж, хот буруу гольдролоор хөгжиж байна хэмээн амтай болгон ярих болов. 1921 онд Ардын хувьсгал ялахад Их хүрээ 80 орчим мянган хүнтэй байжээ. Түүнийг хотын анхны ерөнхий төлөвлөгөө боловсруулахдаа 260 мянган хүнтэй болсон байхаар төлөвлөсөн гэдэг.

Манайхан анхны хот төлөвлөлт гэж хэлэхээр зүйл хийсэн нь 1911 онд тухайн үеийн сэхээтнүүдийн зурсан Нийслэл хүрээний зураг юм билээ. Монгол Улсын анхны архитектор Б.Чимид 1948 онд ЗХУ-д сургууль төгсөж ирээд Улаанбаатар хотын ерөнхий төлөвлөлт, суурийг судалж үзэхэд 1911 оны Нийслэл хүрээний тэрхүү төлөвлөлтийг тухайн үеийн дэлхийн орнуудын хот байгуулалтын түүхэнд байхгүй, гайхамшигтай бүтэцтэй хийсэн байсан аж. Хүрээлэн байгаа орчин байгальтай зохицсон төлөвлөлтийг гэрийн зохион байгуулалтын хэв загварыг алдагдуулалгүйгээр, сүм хийдийг тойруулан хийсэн нь өвөрмөц болсныг Зөвлөлтийн мэргэжилтнүүд хэлж байсан гэдэг.

Цаасан дээр зурсан эл төлөвлөгөөний дагуу архитектор Б.Чимид ЗХУ-ын мэргэжилтнүүдийн хамт инженерийн шугам сүлжээг зурж, хот төлөвлөлтөд оруулж, 1960- аад оныг хүртэл мөрдөж байжээ. Өнөөдрийн байдлаар нийслэлийн нэг ам км талбайд 210 хүн ногдох болсон нь улсын дунджаас 120 дахин өндөр үзүүлэлт гэнэ. Гэтэл Улаанбаатар хотын нутаг дэвсгэрийн даацын судалгаагаар 500 мянган хүн оршин суух боломжтой ч одоо хоёр дахин олон оршин суугчтай болжээ.

Манайхан 1911 оноос хойш хот төлөвл өлтийн таван ерөнхий төлөвлөгөө хийсний дөрвийг нь социализмын үед ЗХУ-ын мэргэжилтнүүд хийсэн аж. Харин 2002 онд Улаанбаатар хотыг хөгжүүлэх 2020 он хүртэлх төлөвлөлт хийсэн ч эдийн засгийн боломжгүйгээс энэхүү төлөвлөлтийнхөө дагуу хөгжүүлж чадаагүй аж. Тиймээс энэ төлөвлөгөөг дахин шинэчлэхээр манайхан Японы ЖАЙКА байгууллагатай хамтран боловсруулжээ. ЖАЙКА-гийнхан хотын төв дэх хуучин барилгуудыг сэргээн босгож заримыг нь шинээр барин, гэр хорооллын орчин нөхцөлийг сайжруулах төдийгүй захын гэр хорооллыг барилгажуулах чиглэлээр судалгаа хийж саналаа хүргүүлжээ.

Хот байгуулалтын бүтцэд том алдаа гарснаас өмнөх төлөвлөгөөний дагуу явж чадаагүй байна. Учир нь хотын ерөнхий архи тектор хот төлөвлөлттэй бүх зүйлийг зангидан, Газрын алба ч түүний мэдэлд байжээ. 1990-ээд он гарсаар Газрын албыг тусад нь хэлтэс болгосноос эмх замбараагүй газар олгож, хот төлөвлөлт алдагдаж эхэлсэн гэнэ. Аль ч оронд хотыг захиргаа, орон сууцны хороолол, амралт зугаалга, үйлдвэрийн бүс, зам харилцаа, дэд бүтцийн гэсэн таван бүсээр төрөлжүүлэн хөгжүүлдэг юм байна. Гэтэл манайхан энэ дагуу явах нь байтугай зам барих газартаа барилга барьсан тохиолдол ч цөөнгүй. Хот төлөвлөлтийн алдаа тэр даруйдаа биш, хэдэн арван жилийн дараа гарч ирдэг. Замын өргөн, цахилгаан стан - цууд болоод бохир, цэвэр усны байгууламжийн хү чин чадал зэр гийг хот төлөвл өлтөөр зохи цуу лах учиртай. Тухайлбал, Сүх баатарын талбайгаас урагш амралт зугаалгын бүс байхаар төлөвлөж, тэр орчимд барилга барихгүй байхаар төлөвлөгөөнд тус гагдсан ч одоо тэнд олон ба рилга багшралдан буйг хэн хүнгүй мэднэ.

1999-2009 оны хооронд Улаан баатарын хүн ам 352 мянгаар нэмэгдэж, 2010 оны байдлаар нэг сая 89 мянгад хүрчээ. Өөрөөр хэлбэл, тооцоолж байснаас хэд дахин өсөж, нийслэлийн хүн ам хурдацтай нэмэгдээд байгаа. Хөдөө орон нутгаас шилжин ирэгсдийн дийлэнх нь гэр хороололд суурьшс наас энэ хэсэг ямар ч хяналтгүй тэлж, газар өмчлөл, тээврийн хэрэгсэл замбараагүй олширсонтой холбог дох асуудал орчиндоо сөргөөр нөлөөлж эхэлсэн. Мөн хотын инженерийн нэгдсэн хангамжтай хэсэгт эмх замбараагүй барилга баригдсанаас инженерийн дэд бүтэц, авто замын төлөвлөлт буруу хийгдсэн байна. Хот төлөвлөлтийн талаар дурдаад байвал энэ мэтчилэн олон асуудал байна. Манайхтай адил зовлонтой байсан БНСУ 1960-аад оны үед аж үйлдвэрийн бодлого хэрэгжиж эхэлснээр хотжих хөдөлгөөн идэвхжиж, хотжилт 1980 онд 69.4, 2000 он гэхэд 87.8 хувь болтол өссөн гэдэг. Хүн амын хэрэгцээг хан гах орон сууцны хомсдол, замын асуудал, хэт их нягтрал, эмх замбараагүй байдлаас үү дэлтэй ус, агаарын бохирдол гээд ноцтой асуудалтай нүүр тулжээ. Энэ гацаанаас гарах үүднээс тэд хот төлөвлөл тийн хууль эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгоход анхаарч, барилгын, хот төлөвлөлтийн хуулиудыг тус тусад нь шинээр батлуулсан байна. Уг хуульд орон сууц, худалдаа, үйлдвэрлэл, ногоон байгууламж гэсэн үндсэн дөрвөн төрөлд хуваан зориулалтын бүс гэсэн статусыг нэвтрүүлсэн аж.

Хотын хөгжлийг даган замбараагүй тэлэлт бий болсныг зогсоох үүднээс 1971 онд хот төлөвлөлтийн хуулийг бүрмөсөн шинэчлэн, хөгжлийг хязгаарлах бүс буюу “green belt”-ийг нэвтрүүлжээ. Түүнээс гадна хотын тө- вийн барилга байгууламжийг хуучирч эвдрэхээс хамгаалах, хотын эргэн тойрон дахь зөвшөөрөлгүй барил гуудыг цэгцлэх үүднээс Хотыг дахин байгуулах, Хотын цэцэрлэгт хүрээ лэн гийн тухай хуулийг ч гаргасан аж. Түүнчлэн 2000 он гэхэд хот төлөвлөлтийнхөө хуулийг дахин шинэчилж орон сууцны бүсийг нарийвчлан тогтоосон бол, 2005 онд Хотын амьдрах орчны тухай хуулийг шинээр баталж, хуулиа чанд мөрдөж эхэлжээ. Манайхан нийслэлээ ингэж бүсчилж хөгжүү лэх нь бүү хэл, зураг төсөлд орсон газарт буусан айлуудыг нүүлгэж ча далгүй 2-3 жил болдог зур шилтай. Иймхэн асуудлыг шийдэж чадахгүй хэр нь “Улаан баатар хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөө”-нд тодотгол хийж ЗТБХБЯ-нд өргөн бариад бай гаа аж. УИХ-аар батлагдан анх удаа хуульчлагдах энэ төлөв лөгөөний ажлын аргач лал нь хүний хөгжилд суурилсан ногоон хөгжлийн тухай үзэл баримтлалд үндэслэсэн гэнэ. Яармагийг нийслэлийн шинээр барил гажих хамгийн том нөөц газар хэмээн үзэж, 170 гаруй мянган хүнтэй шинэ суурьшлын бүс байгуулах тухайгаа уг тодотголд оруул жээ. Мөн тэнд төрийн байгууллагуудаа байршуу лахаар төлөвлөж, хотын шинэ болон хуучин төв зургаан дэд төвтэй байхаар Ерөнхий төлөвлөгөөнд тусгасан аж. Хүн амын хэт төвлөрлийг задлах, суурьшлын оновчтой тогтолцоог бүрдүүлэх чиглэлээр Налайх, Багануур, Багахангай, Эмээлт-Аргалантыг нийслэлийн цаашдын хөгж лийн чиг хандлагатай нягт уялдуулж, аж үйлдвэр, эрчим хүч, уул уурхай, анхан шатны болон боловсруулах үйлдвэр дагнан хөгжсөн хот болгох шаардлагатай. Мөн Туул-Шувуу, Жаргалант, Био-Сонгино, Гацуурт, Тэрэлж, Хөшигийн хөндийн онгоцны буудлыг дагасан хот суурингуудыг хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэл, агаарын тээвэр, ложистикийн төв болгон хөгжүүлэхээр төлөвл өсөн байгаа. Эдгээр арга хэмжээг авч, Улаанбаатар хотын төвлөрлийг бууруулж зөв зохицуулснаар мэдэгдэх үйц үр дүн гарах талаар мэргэжилтнүүд ярьж байна.

Сонсоход сайхан санагдах ч Монголд хуулийг гууль болгодог жишээ давтагдсаар удаж байна. Нийслэлийн Хан-Уул дүүргийн Туул тосгонд шинэ суурьшлын бүс байгуулсныг очиж сурвалжилж байхад тэнд 4-5- хан айл байсан. Авто бусны буудлаасаа нэг, сур гуулиасаа хоёр км хол, зам гэж авах юм байхгүй энэ газарт хэн очиж амьдрах билээ дээ хэмээн тэндхийн иргэд хэлж байсныг санаж байна. Гэтэл дээрх газруудад дэд бүтэц, сургууль цэцэрлэг, зам харгуй тавиагүй цагт хэн амьдрах вэ. Шинэ суурьшлын бүсэд дэд бүтцийг яагаад хөгжүүлэхг үй байгааг холбогдох албаны хүнээс асуухад “Хүн ам олноор суурьшвал бид тэнд шаардлагатай нөхцөлийг бүрд үүлнэ” гэж хариулсан. Хотын төлөвлөгөөнд орсон дээр дурдсан газруудад цахилгаан, ус дулаан зэрэг дэд бүтцийн асуудлыг шийдэхэд дор хаяж 3-5 жил болно. Ийм газар луу төвхнөхөөр нийслэлийнхэн очих нь юу л бол. Анхнаасаа хот төлөвлөлтийг буруу хийснээс үүдсэн уршгийг одоо бид амсаж байна. Одоо яах вэ. Асуудлаас гарах гарц бий юү. Энэ асуултад хариулт авахаар холбогдох албаны хэд хэдэн хүнтэй уулзахад “Гэр хорооллыг байршлын хувьд төвийн, дунд, захын гэж ангилан, төвлөрсөн инженерийн шугам сүлжээнд холбогдох боломжтой төвийн гэр хорооллыг дахин төлөвлөж, өндөр болон дунд давхрын барилгаар барилгажуулахаар төлөвлөгөөнд тусгасан. Дунд хэсгийн гэр хорооллыг барилгажилтаар дахин төлөвлөж, хэсэгчилсэн инженерийн шугам сүлжээнд холбох, захын гэр хорооллын хэсэгт үе шаттайгаар бие даасан шугам сүлжээтэйгээр газрыг шинэчлэн зо хион байгуулна. Төвийн гэр хорооллыг дахин төлөвлөж, орон сууцны хороолол болгон хөгжүүлэх хөтөлбөрийн эхний үе шатанд “Шинэ бүтээн байгуулалт” дунд хугацааны зорилтот хөтөлбөрийг хэрэгжүүлнэ” хэмээн хэзээ бүтэх нь үл мэдэгдэх нөгөө л хариултаа хэлэв.

Өнгөрсөн жилээс хэрэгжиж буй “Шинэ бүтээн байгуулалт” хөтөлбөрийн хүрээнд Улаанбаатар хотод 75 мянган айл өрх орон сууцтай болохоор байгаа. Энэ хөтөлбөр хэрэгжихээр эрчим хүчний эх үүсвэрийн хомсдолтой тулна. Тухайлбал, хотын зүүн тал гэхэд 30-аас дээш км газар дамжиж байж төвийн эрчим хүч, дулаанаар хангагддаг. Эх үүсвэрийн нэмэлт хийхгүйгээр хотын зүүн хэсгийг барилгажуулах хэцүү. Тийм болохоор л баруун талд байгаа дулааны IV цахилгаан станцаа түшиглээд хотын баруун хэсэг барилгажих бү рэн боломжтой аж. Энэ мэтчилэн олон асуудлыг цогцоор нь шийдэж чадах эсэх нь эргэлзээтэй байна. Нийслэлийн эрх зүйн байдлын тухай хууль батлагдвал хот хөгжих боломжтой юм шиг санагддаг. Энэ хууль бат лагдсанаар санхүүгийн эрх нээгдэж, хот татвартай болно. Ингэснээр хөрөнгө оруулалт бүтээн байгуулалт нэмэгдэж хот хөгжих юм. Нэгэнт зах замбараагаа алдсан барилгажилт, гэр хорооллыг цэгцэлж чадахгүй бол Улаанбаатарыг нүүлгэж яагаад болохгүй гэж. /mongolnews.mn/