Нийслэлийн гурван баян гэж юу вэ?  Уртаас урт  түгжирч зогсох машинаар нэг баян. Уутанд биш, задгай хийсэх хогоор нэг баян. Уулзалтаас минь хоцруулж дөнгөх барилгаар нэг баян. Эхний хоёр баянг нь хүн бүхэн хүлээн зөвшөөрнө гэдгийг би мэдэж байна. Гурав дахь тодорхойлолтыг нь харин яагаад гэж асууж магадгүй. Гэхдээ л би таныг  олон нэршилгүй барилга дунд эргэлзэж тээнэгэлзэж, будилж төөрч,  аргаа барахдаа алив та минь туслаарай гэж таних, танихгүй хүнээс олонтаа асуусанг чинь хараагүй ч гэсэн мэдэж байна. Ийм л учраас миний нийслэл нуугдаж тоглоход тохиромжтой болчихоод байгаа юм. Манайхан дүрэм журам мөрдөхдөө их тааруу. Уг нь тэрний, энэний гудамж гээд албан ёсны нэршилтүүд байдаг. Гэтэл монголчууд их дураараар. Өөрийнхөөрөө л нэрлэнэ.
          Амарсанаагийн гудамж хаана байдаг вэ гэж арван хүнээс асуувал долоогоос найман хүн нь мэдэхгүй гэсэн хариулт өгөх нь ойлгомжтой гээч. Тэгээд өөрсдийнхөө  нэршилтээр цагаан байшингийн ард ногоон байшин байгаа, ногооны зүүн талд  алаг  байшин бий, дахиад жаахан яваад бас нэг цагаан байшин таарна гээд ярьж өгнө дөө. Ингээд л уулзах цагаасаа хомсолж, зорилгогүйгээр нуугдаж тоглосоор хамаг цагаа барна. Хот төлөвлөлт манай нийслэлд дутагдаад байх шиг. Мөн тэрний энэний гэсэн гудамж талбайгаа  албан ёсны нэршилтээр нь  олон нийтэд сурталчилан таниулж, эмх цэгцэнд оруулахгүй бол алийн болгон дөрвөн зүгтээ найдаж, ийм тийм өнгөөр нь баримжаалах билээ. Энэ асуудал өөрөө мөн л нөгөө хотын соёл юм.
         Худалч хүнд өглөө босоод ирэхэд л нэг барилга шинээр баригдаж, машин тавих, алхах гишгэх газаргүй болоод байгаа. Одоо сүүлдээ тоглоомын талбай, цэцэрлэгт хүрээлэн рүүгээ орж  бүтээн байгуулалтын ажил  эхлүүлж, хэл  аманд өртөж байгааг надаар хэлүүлэлтгүй бүгд мэднэ.  Сүүлийн жилүүдэд барилгын салбар эрчимтэй хөгжиж, олон арван загаварлаг барилга нийслэл хотод сүндэрлэж байгаа нь сайн хэрэг.  Харин ч барилгын салбар нийгмийн хүндийг үүрэлцэж, олон мянган иргэнийг ажлын байраар хангаж байгаа.  Гэвч бөөгнөрч амьдрахаас өөр арга замыг эрхэм эрх мэдэлтнүүд хайж олох цаг  болсон мэт. Уг нь ч Зайсан, Ургах наран, Нүхтийн ам гээд хотоос зайдуу, цэвэр агаарт байшин барилга ихээр баригдаж байгаа нь олзуурхмаар. Энэ л бодлогын хүрээнд бүтээн байгуулалтаа хийвэл  шахцалдсан хотоо сийрүүлэх боломжтой санагдана. Томоохонд тооцогдох нэгэн барилгын компаний захирал хэлэхдээ “Төрөөс зохицуулалт хийгээд, хотоос зайдуу газар олгож эхэлбэл бид гайхалтай барилгууд босгоход бэлэн байна” гэж ярьсан байна лээ. Барилга хаана баригдана, хүн тэнд байх учраас бодох л асуудал.  Гэвч өнөөдрийн нийслэл  эзэгтэй нь байхгүй айл шиг  улам л замбараагүй, заваан болоод байх юм.
 
     Өнөөдөр ийслэлд маань уужуу тайван амьсгалаад, алжаалаа тайлаад алхчихмаар газар үнэхээр алга. Сүхбаатрын талбай дээр очихоор дугуй, ролькоор наадсан хүүхдүүд дайрчих шахна. Энэ талбай бараг л тоглоомын талбай болчихсон. Аргагүй шүү ээ. Тоглох талбай дээр нь байшин барьчихсан. Саяхан би хөдөө явахдаа тэнгэрийн хаяа харагддаг  тийм уужим нутагтайгаа саначихаад ирлээ. Чи наашаа, би цаашаа гэж түгжээ дунд шахцалдсаар  байгаад өргөн уудам нутагтайгаа мартах шахаж. Нийлэл хотыг нүүлгэх тухай хэзээ билээ яриад байсан санагдана.
 За даа бараг тэр нь ч дээр болов уу. Буудлаа сэлсэн айлын бүх юм нь шинэчлэгддэг шиг, эхнээс нь төлөвлөвөл бухимдалгүй амьдарч болох байх. Тэгэхгүй бол нийслэлийн ирээдүй  үнэхээр бүрхэг санагдах байна. Утаа униар,  замбараагүй зохион байгуулалт, хог шороо, зам гүүр гээд аль аль талаасаа хүндрэлтэй болж, хойд хормойгоороо урд хормойгоо нөхөж, ноднин хийсэн зүйлээ энэ жил эргэж буулгах гээд л ямар ч төлөвлөгөөгүй зүйл их байгаа. Саяхан л урт цагааны гудамжийг 150 сая төгрөгөөр тохижуулсан бол одоо эргүүлэн нурааж 700 саяар авто зам тавихаар шийдвэр гарсан. Тэгж байж замын ачааллаа багасгана гэнэ. Үүнээс өөр зам тавихаар газар олдоогүй юм байх. Өргөн уудам нутагтайгаа санах цаг ирсэн гэлтэй.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                   Л.Мөнхчимэг