Би 2004-2006 онд БХБЯ-нд Газрын харилцаа эрхийн бүртгэлийн бодлого зохицуулалтын газрын орлогч дарга бөгөөд Газар өмчлөлийн хэлтсийн даргаар ажиллаж байсан юм. Тухайн үед 10 жилийн дараа буюу 2004 онд Барилгын яам шинээр байгуулагдаж, залуу боловсон хүчнүүд шинэ яамыг эмхлэн байгуулахад гар бие оролцсон. Тэдний дунд одоо хамтран ажиллаж байгаа Ц.Ганхүү дарга Барилга НАА-н бодлогын газрыг удирдаж байлаа. Бид “40 мянган орон сууц” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлсэн. Мөн БНСУ-ын газар өмчлөл, орон сууцны асуудал хариуцсан “Land”, “Housing” корпорациас манай газар судалгаа хийж байлаа. Одоо бол энэ хоёр компани нэгдээд “LH” корпораци болсон. Тэднээс жишээ авч бид Орон сууцны санхүүжилтийн корпорацийг Сангийн яам, нийслэлийн оролцоотойгоор байгуулсан түүхтэй. 40 мянган орон сууц хөтөлбөр хэрэгжээд дууссан ч эрэлт буураагүй. Нийслэл рүү чиглэх их нүүдэл, Улаанбаатарт амьдарч буй иргэдийн 60 гаруй хувь нь гэр хороололд амьдарч байгаагаас агаар, хөрсний бохирдол байх ёстой түвшнээс өндөр байгаа зэргээс үүдэн УИХ-аас “Утаагүй Улаанбаатар“, “100 мянган айлын орон сууц” зэрэг нэн түрүүнд хэрэгжүүлэх шаардлагатай байгаа иргэдийн хэрэгцээн дээр тулгуурласан хөтөлбөрүүдийг нэгтгэж “Шинэ бүтээн байгуулалт” дунд хугацааны зорилтот хөтөлбөрийг баталсан.

      Эдгээр төсөл хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхийн тулд нэн түрүүнд эрх зүйн орчныг бүрдүүлэх нь чухал. “100 мянган айлын орон сууц” бол 2016 он хүртэл үргэлжлэх хөтөлбөр боловч хэрэгжээд дууссан ч дараа дараагийн эрэлт дээр тулгуурласан хөтөлбөрүүд хэрэгжээд явна гэж ойлгож байгаа. Эрэлт, нийлүүлэлт хоёрыг зохицуулах төрийн бодлого хэрэгтэй гэдэг нь харагдаж байна. “40 мянган орон сууц” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд нэлээд олон нэр төрлийн бараа материалыг гаалийн болоод нэмүү өртгийн албан татвараас чөлөөлсөн.

      Гэвч бодит байдал дээр орон сууцны м²-ын үнэ буураагүй. Харин эсрэгээрээ татварын чөлөөлөл компаниудын ашиг болоод л өнгөрсөн. Өнөөдөр ч орон сууцны м² өсч байгаа нь цаг зуурын үзэгдэл мэтээр яриад байгаа. Гэхдээ тухайн субъект өөрийнхөө хөрөнгөөр барьсан барилгаа өөрийн тогтоосон үнээр зарах нь тухайн компанийн асуудал юм шиг хэрнээ цаана нь иргэд, худалдан авагчдын асуудал босч ирээд байгаа юм. Үндсэн хуулинд “Иргэд аюулгүй, тав тухтай орчинд амьдрах эрхтэй” гээд заачихсан байдаг. Яг энэ утгаараа төр иргэдийнхээ амьдрах нөхцөл байдал, барилгын чанарт анхаарахаас өөр аргагүй. Үнийн асуудал болоод мөнгөний урсгалыг зөв зохион байгуулахгүй, аль нэг талд илүү анхаарснаар үнэ хөөрөгдөлт өөр ямар нэг асуудал үүсдэг нь батлагдчихсан зүйл. Төрийн зүгээс эрх зүйн орчинг боловсронгуй болгох, чанарын асуудалд хяналт тавих, мөнгөний хуваарилалт дээр нь зохицуулалт хийх зайлшгүй шаардлага харагдаад байгаа юм. Хуучин “40 мянган орон сууц хөтөлбөр”-т хамрагдсан аж ахуй нэгжийг татвараас чөлөөлсөн ч энэ нь компанийн ашиг болоод явчихсан. Үнэ ч ялгаагүй өссөн тул үүнийг давтаж алдмааргүй байна.

      Банкний үндсэн механизм бол барьцаатай зээл олгох. Иргэд бухимдах нь аргагүй. Сайн төсөлд банк барьцаагүй зээл олгодог шүү дээ. Гэхдээ зохицуулах механизм байж болно шүү дээ. Гэр хорооллын хашаа, байшинг нураагаад орчин үеийн орон сууц барих, ялангуяа 40, 50 мянгатын хуучин байшинг нурааж шинээр барилгажуулахдаа орон сууцны доорхи газрыг нь баталгаажуулж түүгээр нь барьцаалан зээлд хамруулж болох юм. Орон сууцгүй, газаргүй иргэдийг яах вэ гэдэг хамгийн чухал асуудал. Иргэд ч энэ талаар байнга асууж, “Та нар худлаа хоосон зүйл ярилаа” хэмээн бухимдлаа илэрхийлдэг. Тогтмол орлоготой, ажлын байр нь тодорхой хүмүүст хөнгөлөлт үзүүлж болох юм. Энэ нь юу гэхээр нэг ажлын байранд тодорхой хугацаанд тогтвортой ажилласан иргэнд зээл олгоход болохгүй зүйлгүй. Үнэхээр эрхэлсэн ажилгүй, тогтмол хаяган дээрээ амьдардаггүй хүмүүст зээл өгөх боломжгүй шүү дээ. Тэгэхээр шалгуур үзүүлэлтэндээ энэ тухай нарийвчилж зааж өгөх хэрэгтэй. Мэдээж иргэдийн оролцоотой болоод мөнгө санхүүгийн асуудлыг зохион байгуулахад хүндрэлтэй байдаг. Олон сонирхол байдаг учир тэдгээрийг зохион байгуулж, нэгдсэн байр сууринд оруулаад хямд үнэтэй орон сууцтай болгоё гэдэг санаа шүү дээ.

    Хотыг дахин төлөвлөж, гэр хороололын газрыг чөлөөлж, нийтийн зориулалттай хямд төсөр орон сууцтай болгоход асуудал бишгүй тулгарч байгаа. Нэн түрүүнд газрын асуудал хүндрэлтэй болж байна.

Яг үүнтэй холбоотой нэг жишээг дурдъя. Хүнс хөдөө аж ахуйн яамны урд талын таван давхар хуучин байшинг нураагаад хоёр, гурван жил болж байна. Тэр дор нь шинээр барилга бариад оршин суугчдын нөхцөл байдал илүү сайжирна гэсэн чинь өнөөдрийг хүртэл хийж бүтээсэн зүйл алга. Эндээс юу харагдаж байна гэхээр нэг талд нь төр нөгөө талд нь гүйцэтгэгч компани, СӨХ гэрээ байгуулаад байгаа юм. Иргэд орон сууц худалдаж аваад өмчтэй болчихлоо гээд мундаг юм яриад байгаа ч үнэн хэрэгтэй байгалийн гамшиг тохиож газар хөдлөөд байшин нурахад юу ч үгүй л үлдэж байгаа юм. Эндээс орон сууцны иргэдийг байшингийн доорх газартай нь холбож үл хөдлөх хөрөнгийг бүрэн утгаар нь өмчлүүлэхгүй бол асуудал байна гэдэг нь харагдсан. Газраа чөлөөлөөд байшинг буулгасан ч гэсэн ажил явдаггүй юм байна гэдэг нь энэ жишээнээс харагдаж байгаа юм. Хэрвээ орон сууцны доорхи газрыг оршин суугчдад нь өмчлүүлбэл байшин нь нурсан ч эзэмшигчийн баталгаа бий болох юм байна гэж харагдаад байна. Гэтэл энэ байрны оршин суугчид байр ч үгүй, газар ч үгүй болж хоцорсноос маш их хүндрэл үүсч байгаа юм. Эсвэл байрны доорхи газрыг эзэмшүүлэх хэрэгтэй. Ер нь төрийн мэдлийн газрыг бүртгэлжүүлэх, эзэнжүүлэх шаардлагатай.

      Анх удаа байртай болохыг хүсч байгаа гэдэг дээр шийдлийг ингэж харж байгаа. Бид газрыг анх өмчлөхдөө гэр бүлийн хэрэгцээнд 0.07 га газар гээд хэдэн ч ам бүлтэй байсан олгож байсан. Харин одоо иргэн бүрт 0.07 га газрыг олгож байгаа шүү дээ. Яг энэ зарчмаар явбал зөв санагддаг. Дөрвөн хүүхэд гэдэг бол давуу эрх л олгож байгаа нэг шалгуур. Хичнээн хүн байртай болохыг хүсч байна бүгдэд нь нэг зэрэг байр олгох нь эдийн засгийн хувьд ч ажлын багтаамжийн хувьд барьж гүйцэтгэхэд ч боломжгүй шүү дээ. Эхний ээлжинд дөрвөн хүүхэдтэй айлд олгоно гэдэг нь хүүхдийн асуудлыг бас давхар тооцож ярилцсан асуудал. Түүнээс биш зөвхөн дөрвөн хүүхэдтэй айлд байр олгоно гэсэн үг биш.

     Сумын төвүүдийн хувьд төсөл хэрэгжээд явж байгаа. Үр дүн хараахан харагдах болоогүй. Яаж төслийг зөв хэрэгжүүлэх вэ гэхээр тухайн аймагт оршин суугаа иргэд, үйл ажиллагаа явуулж буй аж ахуй нэгжийн тусламжтайгаар ажил хэрэг болох юм шиг санагдаад байгаа юм. Тухайлбал, “Монголын алт” ХХК Дорноговийн нэг сумд томоохон ордтой тэндээ үйлдвэрлэл явуулах гэж байгаа. Тус компани “Шинэ сумын төв” төсөлтэй хамтран ажиллахад бэлэн гэдгээ илэрхийлсэн. Энэ маягаар төр хувийн хэвшлийнхэн хамтраад төрийн үйлчилгээ үзүүлдэг байгууллагуудыг цогцоор нь барихад хамтарч ажиллахад болохоор байгаа юм. Энэ бол ажлыг хөнгөвчилж байгаа нэг хэлбэр. Монголд 300 гаруй сум бий. Бүгдэд нь зэрэг ажил эхлэх боломжгүй байх л даа.  

    Аливаа ажлыг бүрэн төлөвлөхгүйгээр энд тэнд нь шар гэрэл асаачихаад ногоон гэрэл асаагүй улаан гэрэлтэй байхад дайрах гээд байдаг асуудал бий. Хот байгуулалтын асуудал гэдэг чинь нэгдсэн цогц мэдээлэлтэй, хууль эрх зүйн акттай байх ёстой юм. Гэтэл тус тусдаа төлөвлөгөөтай байдаг. Архитектор нь нэг ажил төлөвлөдөг гэтэл нөгөө газар нь аль хэдийн эзэнтэй болчихсон байдаг. Энэ нь өөрөө цогц мэдээлэлгүй байгаагийн шинж. Тиймээс ажил урагшилж өгөхгүй байгаа юм. Та сая дурдлаа дээр дурдсан газрууд бүгд тус тусдаа мэдээллийн сантай байдаг. Тэр мэдээллээ хоорондоо солилцох хүсэлгүй эсвэл бололцоогүй байдаг.

     Миний бодлоор газар дээр суурилсан орон зайн мэдээллийн нэгдсэн тогтолцоо байх ёстой. Газраас сансар хүртэлх энэ орон зайг нэгдсэн мэдээлэл дээр суурилуулж байж хаана барилга барьж, ямар газарт ногоон байгууламжаа бий болгож , хаана ашигт малтмалаа ашиглах, хаана замаа тавихаа тодорхойлмоор байна. Тэгэхгүй болохоор Ашигт малтмалын газар нь айлын өвөлжөөг хүртэл оруулаад лиценз олгосон байх жишээтэй. Газрын алба нь эмнэлэг, сургууль, зам барих ёстой газрыг нэг иргэнд өгч барилга бариулах гээд байдаг. Энэ нь өөрөө мэдээллийн нэгдсэн тогтолцоо буюу орон зайн мэдээлэл дээр суурилсан төрийн менежмент гэж зүйлийг бий болгох зайлшгүй шаардлага байгааг харуулаад байгаа юм. Жишээ нь бид I pad  хэрэглэж байна шүү дээ. Төрийн удирдлагууд хүссэн мэдээллээ авахаар I pad дээрээ дарахад бүх мэдээлэл гарч ирдэг тийм мэдээллийн тогтолцоог яриад байна. Хаа нэг газар лиценз олгоход, зам барихад, газар олгоход, осол, гал түймэр гарахад мэдээлэл шуурхай төвлөрсөн байдлаар хүрдэг тийм л мэдээллийн тогтолцоотой байх ёстой. Хүмүүсийг удирдахад амархан юм шиг хэрнээ мэдээллийн уялдаа холбоогүй, мэдээлэл солилцох боломжгүйгээс бодлого алдагддаг. Орон зайн мэдээллийн дэд бүтэц дээр суурилсан төрийн менежмент гэдэг юмыг л бий болгомоор санагддаг. Юуны өмнө орон зайн мэдээлэлд тулгуурласан дэд бүтцийн хуультай болох хэрэгтэй.

     ЗТБХБЯ-наас жишиг өртгийг 1.193.0 мянга байхаар тогтоосон байгаа. Гэтэл үүнийг дагаад бас нэг сөрөг үр дагавар гарсан тухай сонсогдоод байгаа. Компани дээрээ зөрүү мөнгөө тушаагаад тогтоосон жишиг үнээр худалдаж авсан гэрээ хийгээд бүртгүүлэхээр ирж байгаа мэдээлэл гараад байна. Бодит байдал дээр үнэ буугаагүй. Тэгэхээр нийлүүлэлтээ ихэсгэж байж үнэ гайгүй болох болов уу. Яг одоо бэлэн баригдсан байшин, тийм үнэд тохирсон байшингийн нийлүүлэлт алга. Жигүүр гранд өөр хаанах ч билээ өндөр үнэтэй байшин бариад түүнийг нь иргэд худалдаж аваад л байна шүү дээ. Яг жишиг үнэд тохирсон барилгын нийлүүлэлт одоогоор хийгдэхгүй байна. Тэгэхээр хүмүүс түүнд баригдаад байраа сонгохдоо нэг м² нь 1.800.000 юм уу 1.1500.000 мянган төгрөгийн үнэтэй байшин худалдаж аваад зөрүүг нь компанидаа тушааж, ОССК-д 1.193.000 мянган төгрөгөөр худалдаж авсан мэт гэрээ хийхээр хандаж байгаа мэдээлэл бий. Үүнд төр анхаарахгүй бол болохгүй.

     Барилгын компаниуд өртөг тогтоосныг эмзэг хүлээж авсан. Үнэтэй барилга бариад зарж болно. Яг тогтоосон жишиг үнэд тохирсон бага м2-тай, харьцангуй намхан таазтай ч гэдэг юм уу, хэрэглэж байгаа материлууд нь адилхан боловч зарим нэг зүйлээ багасгаад бага дунд орлоготой иргэдэд зориулсан барилга барьж болно шүү дээ. Барилгын компаниуд үүнд анхаарах байх. Хуучин ЗХУ-д коммуналка гэж байсан шүү дээ. Түүн шиг барилга олныг барих хэрэгтэй байгаа юм. Тэгж байж залуу гэр бүлүүд өөрийнхөө орлогод таарсан орон сууцанд амьдарч мөнгөн хуримтлал бий болсны дараа нөхцөл байдалдаа таарсан байр сонгоод явах хувилбар байх ёстой. Яг энэ зарчмаар залуучуудад амьдрах бололцоог төр бүрдүүлж өгөх учиртай. Хуучин Варьетегийн хажууд залуучуудын байр 2 баригдаад больчихсон. Эхний ээлжинд тийм байр хороолол бүрт барих ёстой юм шиг санагддаг. Нийслэлээс түрээсийн байр барьж байгаа шүү дээ. Түүнийгээ ч олноор барих хэрэгтэй. Өнөөдөр хүмүүс үнэтэй орон сууц зээлээр худалдаж аваад хүүг нь төлөх боломжгүй нөхцөлд амьдарч байна. Ам бүл, хэрэглээ нэмэгдэхийн цагт байраа солих боломжтой байх ёстой юм болов уу. Хуучин Барилгачдын долоон байр байсан даа. Дундаа 00-той. Хүмүүс айлын халаасны өрөөнд өндөр үнэтэй түрээс төлөөд амьдарч байгаа шүү дээ. Түүнтэй адилхан боловч яг хэрэглэсэн зардлаа төлөөд хямд өртгөөр амьдрах боломжийг түрээсийн байр олгоно. Тэр үеэ давж туулсны дараагийн нүүдэл нь хоёр, гурван 00-той тансаг байраа сонгоод амьдрах нөхцлөө бүрдүүлэх явдал юм. Манай гэр бүлийн хувьд хөдөөнөөс орж ирээд эхлээд гэрт, айлын хажууд, дараа нь эх нялхасын хажууд одоогийн МҮОНРТ-ийн байрны суурин дээр нийтийн байранд гаднаа 00-той галладаг байранд амьдарч байсан. Дараа нь 3,4 дүгээр хорооллын байранд орсон гэх мэтээр дамжаад явж байлаа.

      Монголчууд томоохон бүтээн байгуулалт хийж байгаагүй. Нэгдэлжих хөдөлгөөн, Атрын аян гэх мэт ажлууд хийгдэж байсан ч бүтээн байгуулалт хийж байгаагүй. Бүтээн байгуулалтын хувьд боловсон хүчин дутмаг. Үүнд иргэдийн оролцоо чухал болчихоод байна. Иргэд ач холбогдол өгч оролцох хэрэгтэй. Хувийн хэвшлүүд энэ талд дээр санаачлагатай ажилламаар санагддаг. МСҮТ-үүдэд ирээдүйн залгамж халааг бэлдэж байна гэж ярьдаг ч үнэндээ сард өгдөг тэтгэлэгт нь болж сураад эргээд ажлын талбар дээр гарах хүн ховор. Тэгэхээр иргэд ажил хийж амьдрахын ач тусыг сайн ойлгомоор байгаа юм. Монголчуудын мал нь байгалаараа өсчихдөг тул түүн шигээ бэлэнчилэх сэтгэлгээ их. Миний хувьд багаасаа өдөрт нэгээс доошгүй зүйлийг бүрэн гүйцэт хийж байя гэж өөртөө зорилго тавьж ирсэн.       Тэгэхээр жилд 365 бүтэн ажил хийнэ гэсэн үг. Түүн шиг хүн өдөр бүр ямар нэгэн зүйл хийж бүтээмээр байгаа юм. Үүнд нь манай уламжлалт шашин ямар нэгэн байдлаар нөлөөлмөөр санагддаг. Зүгээр бясалгаад суухад хоол өөрөө хүрээд ирэх юм шиг сургаад байдаг. Зарим шашин өдөр бүр хоолтой байхын тулд ажилтай байхыг зааж, номлодог. Шашнаар дамжуулж хүмүүсийн ухамсарт нөлөөлж байна.

Тэгэхээр иргэдийн ухамсрыг дээшлүүлэх ажлыг шашнаар ч юм уу ямар нэг бодлогын ажил хийвэл гэж бодогддог л юм. Хүмүүсийн амьдралын төлөө гэх эрч хүч сул байна уу даа гэж харагдаад байгаа. Тэртэй тэргүй би хэн ч биш болсон юм чинь гээд архинд толгойгоо мэдүүлэх нь ч бий.

      Хараад байхад байдал хүнд байна. Тэр хүмүүст ямар нэг байдлаар боломж олгох тал дээр төр бодолцмоор санагддаг. Нэг л их дээд боловсролтой хүмүүс. Ажлын байр нь ч бэлэн биш. Түүнийгээ дагаад дээд сургууль төгссөн гээд л нэг том дарга болох сонирхолтой залуус их болчихож. Тэгсэн мөртлөө мэргэжлийн сайхан ажил хийгээд амьдрах сонирхолгүй. Дээд боловсролын тогтолцоо нь ч бас сул гээд яриад байвал анхаарах зүйл их бий. Жишээ нь Монгол улс нэг хүнд ногдох хуульчдынхаа тоогоор дэлхийд бараг нэгт ордог. Мэдээж энэ бол цаг хугацааны асуудал. Бүх зүйл сайхан болох цаг ирнэ.                  

     Тиймдээ ч би барилгачиддаа Монголчууд бид азтай хүмүүс. Барилгаа л чанартай барьчихвал бусдыг нь бидэнд өвөг дээдэс маань харамгүй заяасан. Газар шилгээхэд нурахгүй байшин барьцгаая гэж хэлэх дуртай. 

     Он гарсаар зүүн гурван аймаг, Архангай, Ховд, Төв аймгийн барилгачдын зөвлөгөөн сүүлд Өмнөговь аймгийн бүтээн байгуулалт гээд нар зөв тойроод ирсэн. Орон нутгийн байдал өөр байна. Нэгдүгээрт зах зээл нь бага. Гэвч баригдсан орон сууц борлогдчихдог юм билээ. Ажиллаж байгаа компаниудын чадавхи шаардлагын төвшинд хүрэхгүй байна. Орон нутагт барилгын материалын үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх зайлшгүй шаардлагатай. Хил орчмын аймгууд өмнөд хөршөөс барилгын материалаа хямд төсөр авчихдаг. Харин хилээс зайтай орон нутагт бол барилгын материалын өртөг өндөр. Аймгуудын барилгачдын холбооны нарийн бичгийн даргаар Газрын харилцаа барилга хот байгуулалтын газрын барилгын асуудал хариуцсан мэргэжилтнүүд түр хугацаагаар ажиллабал зүгээр юм шиг санагдаад байгаа юм.

      Ингэснээр төр болон хувийн хэвшлийн уялдаа холбоо сайжирна. Дээр нь тухайн аймгийн ГХБХБГ-ын дарга нар аймгийн Засаг даргатай ямар хэмжээнд хамтарч ажиллахаас тухайн барилгын салбарын хөгжил ихээхэн шалтгаалж байна. Хуучин аймгийн газрын алба, Барилга захиалагчийн алба тусдаа байсныг нэгтгэсэн нь маш зүйтэй алхам болжээ. Бид Газрын тухай хуулийн төслийг өргөн барьчихаад байна. Тэр хуулиар газрын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллагууд Ерөнхий сайдын харьяанд байхаар яригдаж байгаа. Тэгэхээр энэ асуудал шийдэгдчихвэл орон нутаг дахь газрын алба, барилгын асуудал хариуцсан байгууллага салахаар болно. Ингэснээр ахиад л хүндрэл үүснэ. Улаанбаатар буюу төвдөө салаад орон нутагт одоо ажиллаж байгаа зарчмаараа явах нь зүйтэй санагдсан. Жишээлбэл Сүхбаатар аймгийн ГХБХБГ-ын дарга нь Ганзориг, аймгийн Засаг дарга нь Батсуурь гэж залуу бий. Хоёулаа залуу хүмүүс. Хамтраад гар нийлж ажиллаж байгаа. Харилцан ажиллах уялдаа холбоо сайтай. Газар, барилга хоёр нэгдсэнээр үр дүн гарч байгаа. Газар чөлөөлөх асуудлыг шийдээд дээр нь барилгаа бариад төлөвлөөд цогцоор нь шийдээд явчихаж байгаа юм. Хуучин хоёр тусдаа байхад хүнд суртал нь ихдээд ажил удааширдаг сөрөг үр дагавар бий болчихсон байсан. Орон нутагт иймэрхүү дүр зураг л харагдаж байна даа.

    Орон нутагт барилгын материалын үйлдвэрлэл хөгжих бүрэн боломж бий. Гагцхүү санаачилга, сэтгэл дутаад байгаа юм шиг санагддаг. Сүхбаатар аймгийг дахиад ярьяа. Хуучин барилгын материал үйлдвэрлэлийн трест байсныг барилгын хилийн цэргийн дугаар анги байгуулчихсан ажиллаж байна. Энэ нь үр дүнгээ өгөөд эхэлсэн байна. Одоо орон нутагт байгаа цэргийн ангиудыг барилгын салбарын материал үйлдвэрлэлийн чиглэлээр өөрчлөн байгуулах асуудал чухал санагдсан. Тэр сайхан олон залуусыг нэгдүгээрт мэргэжилтэй болгох, хоёрдугаарт орон нутагтаа хэрэгтэй болчихоод байгаа юм. МСҮТ-үүдэд хангалттай мэргэжилтэн сургаж чадахгүй байна. Тухайн орон нутгийн барилгын компаниуд өөрийн хэрэгцээтэй мэргэжилтэй боловсон хүчнийг захиалж бэлэн ажлын байраар хангахаар гэрээ хийж захиалгаар сургамаар байгаа юм.

    Санаачилагатай байгаа. Тухайлбал, Ховд аймгаас 10 хэдэн компани нэгдээд “Шинэ хотхон” төслөө “100 мянган айлын орон сууц” хөтөлбөрт ирүүлсэн. Түүнийг орон нутаг нь дэмжээд газрын асуудлыг нь шийдчихсэн байна. Орон нутагт хотхон хороолол босно гэдэг том бүтээн байгуулалт. Тэнд хэрэгтэй мэргэжилтэй боловсон хүчин, тоног төхөөрөмж, зарим түгээмэл тархацтай ашигт малтмал дээр тулгуурласан барилгын материалын үйлдвэрлэлүүдийг нэн даруй явуулж эхлэх тал дээр орон нутаг, барилгын компани хоёр хамтарч ажиллах зайлшгүй шаардлагатай байна. Мөн лабораториуд төлөвлөсөн ёсоор тоног төхөөрөмжөө хүлээж аваад байгаа. Барилгын материалын үйлдвэрлэл явуулахад тусгай зөвшөөрөл зайлшгүй шаардлагатай. Тусгай зөвшөөрөл авахад тохирлын гэрчилгээ гэдэг зүйлийг зөвхөн   “Барилга архитектур корпораци” олгодог. Тэр нь жилдээ нэг удаа хуралддаг гэдэг ч юм уу хүндрэл бий. Өмчийн хэлбэр харгалзахгүйгээр ССХОБЗА-ны лаборатори дээр түшиглэсэн чанарын алба байгуулж тохирлын гэрчилгээг олгож явуулахгүй бол энэ тал дээр орон нутгаас маш их хүсэлт гарч байгаа.

 Энэ салбарт тулгамдаж буй асуудал юу байна вэ?