Улаанбаатар хотын ерөнхий архитектор Э.Хүрэлбаатар: Нийслэлийн эрх зүйн байдлын тухай хууль батлагдвал хот хөгжих боломжтой
Улаанбаатар хотын Ерөнхий архитектор бөгөөд Нийслэлийн Барилга, хот байгуулалт, төлөвлөлтийн газрын дарга Э.Хүрэлбаатарын www.time.mn цахим хуудсаны 5 асуулт буланд нийтлэгдсэн ярилцлагыг толилуулж байна.
Нийслэлд олон эмзэг асуудал бий. Тэр дундаас хот төлөвлөлтийн бодлого алдагдсан гэдэг шүүмжлэл байдаг. Үүнтэй та санал нийлэх үү.
Хот төлөвлөлтийн өнөөдрийн бодлого ямар чиг шугамаар явж байна вэ? Өнөөдрийн байдлаар хотын хүн ам нэг сая 200 мянгад хүрлээ. Нийслэл 2030 он гэхэд сая 700 мянган орчим хүн амтай байна гэж төлөвлөж байгаа. Хотыг төлөвлөж барих ёстой байдаг. Улаанбаатар хотын хот төлөвлөлтийн таван Ерөнхий төлөвлөгөө хийгдсэн. Өмнөх дөрвөн Ерөнхий төлөвлөгөө социалист системийн үеийн ЗХУ-ын мэргэжилтнүүд хийсэн. Харин 2002 онд Улаанбаатар хотыг хөгжүүлэх 2020 оны төлөвлөлт хийгдсэн боловч эдийн засгийн хүнд асуудлаас болж сүүлийн 10 жилд төлөвлөлтөөр хөгжүүлж чадаагүй.
Сүүлийн 3 жилийн хугацаанд Ерөнхий төлөвлөгөөний төлөвлөлтийн дагуу бүтээн байгуулалтын ажил нилээд хийж байна. Ерөнхий төлөвлөгөөнд гарсан алдаа дутагдлыг засаж тодотгож байна.
“Улаанбаатар хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөө”-ний хэрэгжилт ямар байгаа бол?
Урьд өмнөх Ерөнхий төлөвлөгөөнүүд үндсэндээ өмнөх алдаа дутагдлаа засаж шинэчлэн боловруулж, хүн амын механик өсөлтийг хязгаарлах бодлого барьж байсан боловч хүн амын огцом өсөлтийн өмнө хүчин мөхөсдсөн гэж хэлж болно. 1999-2009 оны хооронд л гэхэд 352 мянгаар нэмэгдэж улмаар 2010 оны байдлаар 1 сая 89 мянгад хүрч, тооцоолж байснаас хамаагүй ихээр өсөн нэмэгдэж хүн амын огцом өсөлт Улаанбаатар хотод бий болсон. Хөдөө орон нутгаас шилжин ирэгсдийн дийлэнх олонх нь гэр хороололд суурьшиж, гэр хороолол хяналтгүй эрчимтэй тэлж, газар өмчлөл явагдаж, тээврийн хэрэгслийн өсөлт зэрэг нь хотын байгаль-экологид сөргөөр нөлөөлж эхэлсэн. Мөн хотын инженерийн нэгдсэн хангамжтай хэсэгт эмх замбараагүй барилгажих процесс хүчтэй өрнөсөн. Цаашид эдийн засаг нийгэм,инженерийн дэд бүтэц, авто зам, нийтийн тээвэр энэхүү өсөн нэмэгдэж буй хүн амын үйлчилгээг хангах боломж хомос болсон. Иймээс Улаанбаатар хотын 2030 он хүртлэх хөгжлийн чиг хандлагыг тодорхойлсны үндсэн дээр “Улаанбаатар хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх Ерөнхий төлөвлөгөө”-ний тодотгол хийгдэж ЗТБХБЯаманд өргөн бариад байгаа одоо УИХ-аар батлагдан анх удаа хуульчлагдах юм.
Улаанбаатар хотыг 2030 он хүртэл хөгжүүлэх хөгжлийн чиг хандлага, Улаанбаатар хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөөний тодотголын ажлын аргачлал нь хүний хөгжилд суурилсан ногоон хөгжлийн тухай үзэл баримтлалд үндэслэсэн. Иймээс хүний хөгжилд нөлөөлөх нөхцлийг бүрдүүлэх, үйлчлэх, удирдлагын бүтэц, механизмыг бий болгохтой холбоотой зарчмууд, хүн ам төвлөрөн суурьшсан хотын онцлог, суурин иргэншлийн хэв маяг, хүрээлэн буй орчны тогтвортой менежментийг тусгасан зарчмуудыг төлөвлөлтийн зарчим болгож үзсэн. Яармаг бол Улаанбаатар хотын шинээр барилгажих хамгийн том сул чөлөөтэй нөөц. Тиймээс 170 гаруй мянган хүнтэй шинэ суурьшлыг байгуулах ёстой. Монгол Улсын Засгийн газар, УИХ, шүүх засаглал, худалдаа үйлчилгээ, сургууль цэцэрлэг, нийгмийн бүх үйлчилгээ бүгд хотын төвдөө нэг дор төвлөрсөн. Яармагт төрийн байгууллагуудаа байршуулахаар төлөвлөсөн. Засаг захиргаа нь үлгэр дуурайлал үзүүлэх зарчимд тулгуурлах юм.
Хотын шинэ болон хуучин төв мөн 6 дэд төвтэй байхаар Ерөнхий төлөвлөгөөнд тусгасан. Хүн амын хэт төвлөрлийг задлах, суурьшлын оновчтой тогтолцоог бүрдүүлэх чиглэлээр Дагуул хот суурингууд болох Налайх, Багануур, Багахангай, Эмээлт-Аргалантыг Улаанбаатарын бүс буюу нийслэлийн цаашдын хөгжлийн чиг хандлагатай нягт уялдуулж аж үйлдвэр эрчим хүч, уул уурхай, анхан шатны болон боловсруулах үйлдвэр, терминал, ложистик дагнан хөгжсөн хотууд, Туул-Шувуу, Жаргалант, Био-Сонгино, Гацуурт, Тэрэлж, Хөшигийн хөндийн онгоцны буудлыг дагасан хот суурингуудыг хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэл, агаарын тээвэр, ложистикийн төв болгон хөгжүүлэхээр тус тус төлөвлөж байна. Эдгээр арга хэмжээг авч Улаанбаатар хотын төвлөрөлийг бууруулж зөв зохицуулсанаар мэдэгдэхүйц үр дүн гарна. Мөн Улаанбаатар хотыг 2020 онд хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөөний тодотголд “Улаанбаатар хот нь нийтийн тээвэрт суурилсан хот байна” гэсэн зарчмыг баримтлан, нийтийн тээврийн сүлжээ нь хотын бүх цэгт хүрсэн, нийтийн тээврээр зорчих хугацаа аль болох бага, хялбар байхаар тооцож төлөвлөлт хийгдэж байна. Төлөвлөлтөөр нийт 77 уулзвар үүнээс 16 нь хоёр түвшингийн зангилаа байна. Шинээр Богд уулын араар хотын чанартай хурдны гүүрэн авто зам тавина.
УИХ “Шинэ бүтээн байгуулалт” дунд хугацааны хөтөлбөр баталсан. Энэ хөтөлбөрийн хот байгуулалтын хэсгийн ерөнхий төлөвлөгөөг танайх гаргасан гэсэн. Тэгэхээр ойрын жилүүдэд ямар бүтээн байгуулалт өрнүүлэхээр тусгав?
Өнгөрсөн жилээс хэрэгжиж буй Шинэ бүтээн байгуулалт хөтөлбөрийн хүрээнд Улаанбаатар хотод 75 мянган айл өрх орон сууцтай болох юм. VII хороолол, Яармаг, Баянголын ам, Дэнжийн 1000, Ирээдүй гэсэн хороолол барина гээд Засгийн газарт танилцуулаад дэд бүтцийн асуудлыг нь тодорхой үечлэлээр хөрөнгө мөнгийг нь суулгаад шийдвэрлэсэн. ЗТБХБЯ-ны Газрын харилцаа барилга, геодези зураг зүйн газар хөтөлбөрийн хүрээнд хийгдэх бүх ажлыг зангидаад явж байгаа. Эхний ээлжинд Буянт-Ухаа хороолол баригдах юм. Тэнд ОССК 2000 айлын орон сууц бариад эхэлчихсэн 2012 дуусгах төлөвлөгөөтэй ажиллаж байна. Ер нь бол, дэд бүтэц, эрчим хүчний талаарх дутуу хөрөнгө нь тавигдаад шийдэгдлээ. “100 мянган айлын орон сууц” хөтөлбөр маш нарийн тооцоон дээр үндэслэж хийсэн. Эх үүсвэрийнхээ нөөц боломжийг судалсан. Үнэхээр хөтөлбөр хэрэгжихээр эрчим хүчний эх үүсвэрийн дутагдалд орно. Тухайлбал, хотын зүүн тал гэхэд 30 км-ээс дээш км газар дамжиж байж төвийн эрчим хүч, дулаанаар хангагддаг. Эх үүсвэрийн нэмэлт хийхгүйгээр хотын зүүн хэсэг барилгажина гэдэг хэцүү. Тийм болохоор л баруун талд байгаа дулааны дөрөвдүгээр цахилгаан станцаа түшиглээд хотын баруун хэсэг барилгажих бүрэн боломжтой. Харин өнөөдрийн ашиглаж байгаа ТЭЦ-З-ын технологийг бүрэн шинэчлэл хийж ТЭЦ-5-ыг байгуулснаар хотын зүүн хэсгийг дулаанаар бүрэн хангах боломжтой болно. Мөн зүүн талд шинээр УС-15-ыг түшиглэж эх үүсвэр барих шаардлагатай.
Мөн “Шинэ бүтээн байгуулалт” дунд хугацааны зорилтот хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх ажлын хүрээнд шинээр баригдах хорооллуудыг цахилгаан эрчим хүчээр хангах зорилгоор “ИХ ТОЙРУУ-110” төслийн угсралтын ажил хийгдэж эхлээд байна. Их тойрууг барьж байгуулахад 52,08 тэрбум төгрөгийн төсөвт өртөг батлагдсан. Төслийн хүрээнд Улаанбаатар хотод 220 кВ-ын 2х31 км, 110 кВ-ын 2х129,5 км ЦДАШ, 220 кВ-ын 2х125 МВА чадалтай нэг дэд станц, 110 кВ-ын 2х40МВА чадалтай 6 дэд станц, 2х25 МВА чадалтай 7 дэд станц, 2х16 МВА чадалтай нэг дэд станц зэрэг нийт 15 дэд станц 3 жилийн хугацаанд баригдана. Нийслэл Улаанбаатар хотын хэмжээнд байгаль хамгаалах ажлыг эрс сайжруулж, экосистемийн тэнцвэрт байдлыг хадгалах явдал онцгой ач холбогдолтой болж байна. Туул Сэлбэ голын урсацыг нэмэгдүүлж, голын эхийг байгалийн аясаар нөхөн сэргээх, хамгаалан тохижуулах, амралт, зугаалга аялал жуулчлалын бүс болгоно. Энэ ажлын хүрээнд Туул голын урсацыг сайжруулахаар минж нутагшуулах төслийг хэрэгжүүлж эхлээд байна.
Гэр хорооллыг барилгажуулна гэж олон жил ярьж байгаа ч ам, ажил зөрүүтэй байна. Үүнийг хэрхэн ажил хэрэг болгох вэ?
Хот байгуулалтын гол зарчим дэд бүтцээ татсаны дараа орон сууц барих. Энэ зарчим зөрчигдсөн юм бий. Яагаад гэвэл, бид газраа өмчилчихсөн, иргэдийнхээ өмчилсөн газарт нь төлөвлөлт хийхээс өөр арга байхгүй. Хотын газар нутгийн хэмжээ бага шүү дээ. Дэд бүтцийг гэр хороололд хүргэхэд шугам сүлжээ явах газрыг чөлөөлөх иргэдийн газрыг худалдаж авах, мөн орон сууцаар солих менежментийг хийж байна. Газраа чөлөөлсөн айлууд түр оршин суух байранд орсноор ерөнхий төлөвлөгөөний дагуу барилгажуулах ажил хийгдэх юм. Гэр хорооллыг байршлын хувьд төвийн, дунд, захын гэж ангилан төвлөрсөн инженерийн шугам сүлжээнд холбогдох боломжтой төвийн гэр хорооллыг дахин төлөвлөж , өндөр болон дунд давхрын барилгаар барилгажуулах, дунд хэсгийн гэр хорооллыг нам давхрын барилгажилтаар дахин төлөвлөж. хэсэгчилсэн инженерийн шугам сүлжээнд холбох, захын гэр хорооллын хэсэгт үе шаттайгаар бие даасан шугам сүлжээтэйгээр газрыг шинэчлэн зохион байгуулахаар төлөвлөсөн. Төвийн гэр хорооллыг дахин төлөвлөж, орон сууцны хороолол болгон хөгжүүлэх хөтөлбөрийн эхний үе шатанд “Шинэ бүтээн байгуулалт” дунд хугацааны зорилтот хөтөлбөрийг хэрэгжүүлнэ.
Дунд хэсгийн гэр хорооллыг одоогийн бүрэлдэн бий болж байгаа дэд төвүүдээс эхлэн эргэн тойронд нь үндсэн дэд бүтцийг барьж байгуулан, дэд төв тус бүрт ариутгах татуурга, усан хангамж, дулаан хангамж, зам, далан суваг, цахилгаан хангамж, хатуу хог хаягдлын цогц төслүүдийг хэрэгжүүлнэ. Түүнчилэн орон сууцны асуудал, орон сууцны өөр төрлүүд тухайлбал түрээсийн орон сууц зэргийг нэгтгэн шийднэ. Эдгээр дэд төвүүдэд эдийн засгийн хөгжлийн чадавхитай, ажлын байр бий болгох боломжтой. Гэр хорооллын дэд төвүүд нь хотын орон зайн зохион байгуулалтын гол цэг байна. Дэд төвүүдийг хооронд нь холбох, дэд төвүүдийг хотын төвтэй холбох замуудыг эхний ээлжинд барих шаардлагатай. Захын гэр хорооллын хэсгийг цаашид өргөтгөн тэлэхийг зогсоож, аюултай, тохиромжгүй газруудад байрласан айлуудыг нүүлгэн шилжүүлэх, тогтвортой суурьших хэсгийг бие даасан шугам сүлжээтэйгээр газрыг шинэчлэн зохион байгуулж, нөхцлийг сайжруулна.
Та жирийн иргэний хувьд нийслэл хотынхоо талаар ямар бодолтой явдаг вэ?
Би Монголын Архитекторуудын эвлэлийн ерөнхийлөгчөөр ажилладаг. Архитекторуудын нийгэмд оролцох оролцоо маш их. Их хотыг тэд л төлөвлөж сүндэрлүүлдэг. Хотыг хөгжүүлэхэд хууль эрх зүй маш чухал. Нийслэлийн эрх зүйн тухай хууль батлагдвал хот хөгжих боломжтой. Яагаад гэвэл санхүүгийн эрх нь нээгдэх юм. Хот татвартай болно. Оршин суугчийн, хот төлөвлөлтийн татварууд хэрэгжээд эхэлбэл хөрөнгө оруулалт бүтээн байгуулалт нэмэгдэх юм. Ингэснээр хот хөгжих юм. Монгол улс хөгжлийн зөв голдирлоороо явж байгаа гэж иргэн хүнийхээ хувьд өөдрөгөөр харж явдаг. Мөн нийслэл хот барилга байгууламж бодлого төлөвлөлтийнхээ дагуу хурдан амьдралд биелэлээ олоосой гэсэн ирмэлзлэлтэй ажилладаг. Хот төлөвлөлтийн бодлого үйл ажиллагааны талаар хотын иргэд зөв бодит нэгдсэн ойлголттой болох нь хамгийн чухал байдаг энэ тал дээр бид хичээн ажиллаж байна.