Өргөн уудам нутагтай хэрнээ би наашаа, чи цаашаа гэж чихцэлдэн амьдрах миний нийслэлд  илүүдэл  юм зөндөө. 

Утаа нь,  хог нь,   уртаас урт үргэлжлэх нүүдэл нь  гээд төлөвлөгөөгүй, зорилгогүй юм мөн чиг их. Энэ бүх замбараагүйтэл  яван явсаар азийн цагаан дагина гэсэн нийслэлийн маань тодотголыг ардаа үлдээн орхиод,  үндсэн хуульд  заасан халдашгүй эрхэнд минь нөлөөлж, нийслэлдээ эрүүл,  аюулгүй амьдрахад бэрх болгоод буй нь хэн хүнд илт.

Хот минь хот шиг байх үеэс л  бүтээн байгуулалт хөгжил дэвшилд хувь нэмрээ оруулж, одоо олон мянган шавь нартаа мэдсэн бүхнээ өвлүүлж яваа ахмад буурал багш,  архитектор Одон гуайтай уулзаж өнөөгийн Улаанбаатарын талаар, хот төлөвлөлтйин талаар цөөхөн хором ярилцлаа.

-Олон жил барилгын салбарт ажилласан хүний  хувьд хот төлөвлөлтийн  талаар ямар бодолтой явдаг вэ?  

-Монголчууд  эрт үедээ ч эмх цэгцтэй байсан.  Нүүдэлчин ард түмний онцлогийг  харуулсан хот төлөвлөлт харин ч бүр замбараатай байж, хаана бууж, хаанаас нүүхээ  сайтар төлөвлөж, хаа сайгүй бууж суухыг урьтал болгодоггүй байсан нь түүхээс харагддаг.  Харин одоо эсрэгээрээ.
 1948 онд Монголын анхны архитектур  н.Чимэд гэдэг хүн төгсөж ирээд анхны хот төлөвлөлтийг гаргаж байсан. Тэр нь 1956 онд шинэчлэгдсэн түүхтэй.  Сүхбаатарын талбай Богд- Уул хоёрыг  битүү ногоон зурвасаар  холбож,  Монгол Улсын онцлогийг  тусгасан аятайхан төлөвлөлт гаргаж байсан. Сүхбаатарын талбайн тэнд дэхь ногоон зурваст буга хүртэл идээшдэг байв.

Тэр үед Улаанбаатар хот ингэж эрчимтэй барилгажина гэж хэн ч төсөөлөөгүй байх л даа.  Дараа нь зах зээл гарч бүх юм хувьд шилжиж,хувийн эрх ашиг давамгайлж эхэлсэн.  Ингээд л  хувь хувиа бодсон хүмүүс дэд бүтэц инженерийн шугам сүлжээ, бусад  үйлчилгээндээ ойртож хотруу шавж эхэлсэн. Энэ нь яван явсаар өнөөдрийн байдалд авчирсан.

-Хот төлөвлөлт замбараагаа алдсан нь тодорхой. Харин цаашдаа яавал дээр юм бол?

-Хуучны  төлөвлөгөө бүрэн гүйцэт алдагдаж, шинэ нөхцөл байдал үүсч эхэллээ. Уг нь дээр үеийн төлөвлөгөөнд гэр хороололыг нөөц талбай гэж үзсэн байдаг.  Гэвч бүгд хувьд гараад нийслэлчүүдийн   70 гаруй хувь нь гэр хороололд амьдарч байна.  Бүгд газраа өмчлөөд авсан учир хамаагүй халдаж барилга барьна гэх эрхгүй.

Яг ийм нөхцөл байдалд иргэдээ  орон сууцжуулна гэдэг хэцүү ажил. Харин  түүний оронд гэр хороололын нөхцөл байдлыг дээшлүүлж дэд бүцэнд холбох нь  үнэнд ойртох байх.

-Тэгвэл та Нийслэлийн засаг дарга Э.Бат-Үүлийн ажлыг дэмжиж байна гэсэн үг үү?

-Энэ бодлогыг би хувьдаа зөв гэж үзэж байгаа. Оршин буй газарт нь  боломж нөхцлөөр нь хангаад өгвөл ирээдүйтэй.  Ер нь цаашдаа хувийн газар, гэр хороолол нь илүү үнэтэйд тооцогдоно.  Ядаж л агаар, салхи  газар шороотойгоо ойр байна шүү дээ.  Сүүлийн үед хүмүүс энерги гэж их ярих болж. Өндөр барилга бол олон хүнийг нэг газар төвлөрүүлэхэд зориулагдсан эд.

  Та бүхэн кинон дээрээс хардаг л байх. Амжиргааны түвшин боломжийн хүмүүс аль болох газартайгаа, байгальтайгаа ойр байхыг илүүд үздэг болсон.

-Гэр хороололыг сайжруулахад нилээд хугацаа шаардагдана шүү дээ?

Тэр үнэн. Гэхдээ  энэ нь ирээдүйг тооцоолсон шийдэр болно.  Зөв гэж үзсэн шийдвэрийг хэцүү байсан ч хийх л хэрэгтэй.  Манайхан энэ байдлыг өөрсдөө л үүсгэсэн. Харин одоо өөрсдөө л засах хэрэгтэй.  Өндөр байранд амьдардаг хүмүүс орц нь заваан байхыг тоодоггүй.  

Гэтэл гэр хороололд амьдардаг хүмүүс өөриймсөг сэтгэлгээтэй байж, наад зах нь хүнсний ногоогоо  тарьж,  эрх дураараа цэвэр цэмцгэр амьдрахыг хичээдэг.  Монголын гэр хороолол  дэд бүтэцэд холбогдох юм бол нийслэлийн өнөөгийн байдал хамаагүй дээр болно.  Хамгийн түрүүнд Гандангийн хороололыг жишиг хороолол болгох хэрэгтэй. Учир тэр хавийн газар  дэд бүтцэндээ ойрхон хотын төв хэсэг. Нэг дутагдалтай зүйл хөрсний бохирдол дээд цэгтээ тулсан газар.  Айл хүний амь нэг, саахалт хүний санаа нэг  гэгчээр ард иргэд нь санаа нийлж  Э.Бат-Үүлийн  ажлыг бодит болгох хэрэгтэй.  

-Гэхдээ  залуу хүмүүсийн хувьд байранд амьдрах гэдэг мөрөөдөл хэвээрээр л байна шүү дээ. Үнэ нь ч улам өссөөр...

Хотын төвд  барилга бариулахгүй  гэхээр байрны эрэлт ихэсч, үнэ  өсөөд байна. Ер нь 10 жилийн дараа хүмүүс хотоос хүссэн хүсээгүй гарч амьдрана. Энэ хотын  утаа униар, чимээ шуугианаас хүн бүхэн зугтаж, эрүүл аюулгүй орчинд амьдрах хүсэлтэй болно.  Хотоос зайдуу хүн бүхэнд өгөх ёстой газрыг нь өгч амины сууцнууд барьж эхлэх  нь явж явж хамгийн зөв шийдвэр болно. 

Тэгээд хотоос зайдуу сургууль цэцэрлэг үйлчилгээг нь дагалдуулаад төлөвлөх хэрэгтэй.

-Хотын төвд бие даасан барилга алга байна гэж ярих юм. Үүнтэй санал нийлэх үү?

Бие даасан барилга гэдэг бол бусад байгууламжаас дор хаяж 15 м зайд орших барилгыг хэлнэ. Өнөөгийн нийслэлд бие даасан барилга үнэхээр ховор.  Хаа сайгүй шавж бариад түргэн тусламж, галын машин орох нь битгий хэл нар салхи ч үзэхээргүй наалдуулж барьсан байдаг.

-Хот цаашдаа зүүн тийшээ тэлэх сураг гараад байсан. Тэр нь ч үнэн юм шиг. Зүүн талаасаа хүнгүйтээд эхэлсэн. Жишээ нь  Дорноговийн Зүүн баян гэдэг газар  цагтаа зүүн бүсийн хөгжлийн төлөлөөлөл байсан гэдэг одоо хүнгүй шахам болсон гэнэ лээ.

-Бид бүсчилсэн хөгжил гэж их ярьдаг байсан. Уг нь  бүсчилэн хөгжүүлж чадсан бол юу гэж хүмүүс хотруу шавж байхав. Одоо нийслэл ачааллаа дийлэхгүй хэмжээнд хүрч байна.  Эрх мэдэлтнүүд зөвхөн нийслэлдээ анхаарч ажиллах биш орон нутгийн хөгжил дэвшилд анхаарах хэрэгтэй. 

Хөдөөд амьдрах нөхцөл бүрдээгүй цагт хүмүүс хотруу орж ирэх нь аргагүй шүү дээ.  Миний бодлоор  аймгуудад том том үйлдвэрүүдийг барих хэрэгтэй. Тэгж байж ажиллах хүчин очно. Тэдгээрийг дагаад  эхнэр хүүхэд нь хамт очно. Сургууль цэцэрлэг бий болно.  Жишээ нь: Ханбогд  сум 3000 шаруйхан хүнтэй байсан бол одоо 10 мянган гаруй хүнтэй болсон байх жишээтэй. Энэ мэтээр  тэлэх хэрэгтэй болов уу?

-Чанаргүй барилга ихэсч байгаа гэдэгтээ санал нийлэх үү?

Би үүнтэй санал нийлэхгүй. Барилга барихын тулд олон  дамжлагатай шалгалт дамждаг. Иймээс сэтгүүчдийн яриад байгаа чанаргүй барилга олноор бий болж байгаа гэж хэлэхгүй. Ой мод урттай богинотой гэдэг шиг тааруу баригдсан ганц нэг  барилга байгаа л байх. Гэхдээ бүгдийг нь гэж хэлж яавч болохгүй.

 Бид өөрсөддөө итгэх хэрэгтэй. Сая азийн хэмжээнд шилдэг инженер шалгаруулахад монгол инженер алтан медаль авлаа.  Үүнээс монголд барилгын салбар яаж хөгжсөнийг харах боломжтой.

 -Аливаа улс орны дэвжин дээшилсэн түүх их бий. Жишээ нь Япон дэлхийн хоёр дугаар дайны дараа манайхаас ч дор байсан гэж ярьдаг. Гэхдээ одоогийн хэмжээнд очиход юу нөлөөлсөн юм бол?

-Тийм шүү. Энэ бол улс  орны дамжих ёстой л шалгуур.  Гэхдээ манайх одоо л огцом өөрчлөлт хийх хэрэгтэй. Сүүлийн үед хотын  төлөвлөгөөг  хуульчилна гэж их ярих болж. Энэ их зөв бодлого. Сингапур ч  үнэхээр самбараагүй байсан.  1965 онд хотынхоо ерөнхий төлөвлөгөөг  хуульчилсан. Үүнийгээ  сайн мөрдөж энэ хэмжээнд очсон.

Тэнд хуулийг хүн бүхэн дээдэлдэг.   Ер нь ганц барилга ч гэлтгүй хуулиа л  дээдэлсэн  улс хөгжил дэвшилд хүрдэг жамтай.