Монголын барилгын салбар эх орныхоо бүтээн байгуулалтад зохих хувь нэмрээ оруулж, зарим тохиолдолд үүргээ давуун биелүүлсээр ирсэн билээ. Гэвч сүүлийн үед Улаанбаатар хотын төлөвлөлт алдагдсанаас барилгын салбарт эмх замбараагүй  байдал үүсч, хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагаанаас үүдсэн нэлээд хэдэн осол гарав. Иймээс нийслэлийн шинэ удирдлагууд зөвшөөрөлгүй баригдаж буй барилгын ажлыг зогсоох шийдвэр гаргасан ч амьдрал дээр зарим талаар зөрчилдөж байна.

      Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын захирагч Э.Бат-Үүлийн 2012 оны есдүгээр сарын 7-ны өдрийн захирамж хэрэгжиж, Улаанбаатар хотын барилгуудад шалгалт хийж зөвшөөрөлгүй барилгуудын нэрийг нийтэд зарлаж, зохих арга хэмжээг авсан юм. Гэвч энэ нь зарим барилгуудыг хэлмэгдүүлэхэд хүрч, хууль зөрчин барилга барьсан хоёр компани л байсан юм. Мөн барилгын тухай хуульд зааснаар Засаг даргын бүрэн эрхэд “Барилгын ажлыг зогсоох тухай захирамж гаргах” эрх хэмжээг хуульчлаагүй байна. 

    Энэ бүх байдлаас улбаалан нийгэмд барилгын салбарыг  “хараар будаж”, барилгачдын хөдөлмөр бүтээлийг үл ойшоох хандлага гарч эхэлсэн нь дэлхий нийтэд нэгэнт нүүрлэж эхэлсэн эдийн засгийн хямралын эхлэл дээр нэрмээс болж, барилгын салбар засал номоо хийлгээгүй хүн шиг бүтэлгүйтэж эхлэв. 
    Барилгын компаниуд үйл ажиллагааны зөвшөөрөл авахын тулд хот байгуулалтын хэлтсийн дарга, нийслэлийн газар зохион байгуулагч, дүүрэг хариуцсан архитектор болон дулаан, усан хангамж, ариутгах татуурга, холбоо, цахилгааны инженер гээд 120 гаруй албан тушаалтнаар гарын үсэг зуруулдаг. Эдгээрийг ном журмынх нь дагуу гүйцээхэд бүтэн жил болно. Эр хүний 13 мэхийг энд л жинхэнэ ашиглана.

    Зураг төслийн  байгууллагын гаргасан зураг төслийг  баталгаажуулахад олон шат дамжлагатай, барилгын техникийн нөхцөл гаргуулахад ихээхэн хүндрэлтэй, мөн л цаг хугацааны хувьд төлөвлөх ямар ч боломжгүй,  үргэлж л хойшлогдож байдаг. Мэргэжлийн хяналтын байгууллагаас зөвшөөрөл авах гэхэд дээрх бичиг баримтуудыг бүрэн бүрдүүлсэн байх шаардлагатай учраас нэг нэгэндээ гох дэгээ болсоор байна. Гэтэл манай орны хувьд  хүйтэн сэрүүний улирал жилийн хагасыг эзэлдэг. Барилга барих хугацаа асар богино. Мөн барилгын компаниуд өндөр хүүтэй зээлийг богино хугацаатай авч арай ядан хөрөнгө оруулалт хийдэг нь хавар, зуны хэдхэн сартай уралдаж ажиллана.

    Барилгын салбарт нүүрлэсэн энэ цагийн эл гамшгийн учир шалтгааныг дараах байдлаар тоймлон харж болно.
     Хот төлөвлөлтийн  буруу  бодлогын хувьд  улстөрчид хувийн ашиг сонирхлын үүднээс эрх баригч намын нэр барин хөндлөнгөөс оролцдог. Газрын алба өөрийн давуу эрхээр хотын ерөнхий төлөвлөгөөг баримтлахгүй ашигтай байрлал бүхий  газрыг дур мэдэн олгодог. Энэ нь далд бизнесийг цэцэглүүлж, авлигын үндсийг нэгэнт тавьсан.  Батлагдсан  ерөнхий төлөвлөгөөг дагаж мөрддөггүйгээс Нийслэлийн газрын албаны эрх мэдэл өндөр байдаг. Барилгын яам, газрын алба, хот байгуулалтын асуудал хариуцсан агентлагуудын  ажлын уялдаа холбоо муугаас тус тусын явцуу эрх ашгаа л урьтал болгодог нь нэгэнт ил.

     Шинэчлэлийн Засгийн газар, хотын шинэ удирдлага “Зогсооё,  нураая, зайлуулья”  гэхээсээ илүү энэхүү асуудлын гол зангилааг тайлж, элдэв хүнд суртал, олон шат дамжлагыг үгүй хийх, нийтийн албаны үйлчилгээг хөнгөн шуурхай, чирэгдэлгүй болгоход анхаарлаа хандуулах шаардлагатай байна. Төр засаг маань барилгын салбараа элгээр нь хэвтүүлэх юм бол улс оронд олон сөрөг үр дагавар авчирна шүү дээ. Үүнд гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулагчид буюу үл хөдлөх хөрөнгийн салбарын хөрөнгө оруулалт  татарвал орон сууцны нийлүүлэлт багассанаас  эрэлт зохиомлоор ихсэх, барилгын материалын өртөг зардал нэмэгдэж, тус салбарт ажлын байр хумигдана. Түүнчлэн барилга угсралт, засвар үйлчилгээ, барилгын материалын худалдаа, үйлдвэрлэл, машин механизм, автомашины худалдаа, түрээсийн үйлчилгээ гээд олон зүйлд нөлөөлөх нь мэдээжийн хэрэг.

     Мөн хувиараа болон бригадын системээр ажилладаг хүмүүс ажилгүй болж, нийслэлийн барилгын аж ахуйн нэгжүүдийн татварын хэмжээ багасч, арилжааны банкуудын урт хугацааны зээлийн эргэн төлөлт муудах нь гарцаагүй. Барилгын салбарт аяндаа ажилгүйдэл, нийтийн ядуурал нүүрлэх аюул хаяанд ирээд байгаа учир эрхэм улс төрчид минь асуудлыг ул суурьтай өргөн хүрээтэй харах шаардлага тулгарч байна.

  Эцсийн эцэст энэхүү хямралын гол эх үүсвэрийг тавьж буй төрийн байгууллагын хүнд суртал, улстөрчдийн увайгүй оролцооноос барилгын салбарыг ангижруулахын тулд НИТХ, нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газар, түүний харъяа байгууллагууд шийдвэртэй тэмцэх нийгмийн шинэ маягийн шаардлага урган гарч ирж байна. Хэдэн барилгыг зогсоож нураагаад асуудал шийдэгдэхгүй, харин элдэв зөвшөөрлийн тоог цөөлж, шат дамжлагыг багасгаж, төрийн зарим ачааг төрийн бус байгууллагад үүрүүлж, олон нийтийн оролцоо, хяналтыг нэмэгдүүлэн оновчтой зохион байгуулах цаг болжээ. Барилын салбарын хүч хөрөнгө, барилгачдын авьяас чадварыг зөв зохион байгуулж дэмжсэнээр  улс орноо хөгжил дэвшилд ойртуулна.

     Барилгын салбарт байгаа хөдөлмөр хамгааллын аюулгүй ажиллагааны дутагдал доголдол, саарахгүй байгаа осол аваарын талаар хариуцлагатай өөрчлөлт гаргах зайлшгүй шаардлагатай гэдэгт санал нэгтэй байна.

     Аливаа аваар осол нь тухайн компаний удирдлага,  зохион байгуулалт, ажлын  хариуцлага сахилгаас шууд хамааралтай байдаг учраас бүхэл бүтэн барилгын  салбарын хэмжээнд хамаатуулах нь туйлширсан хандлага  болно. Асуудлыг аль аль талдаа ойлголцож, бэрхшээлийг хамтран давж гарахын тулд зөвшөөрөлгүй барилга гэдэг ойлголтоо эргэн нэг харж нэг мөр болговол нийгмийн уур амьсгалд алсдаа хэрэгтэй байх болов уу. Ихэнх нь компаниуд газрын зөвшөөрлийн захирамж нь гарсан, дулаан, цахилгаан, ус, холбооны техникийн нөхцөл нь батлагдсан, экспертиз зураг нь хүлээгдэж байгаа, эсвэл бүх материал нь бүрдсэн  мөртлөө барилгаа эхлүүлсэн, эсвэл зөвшөөрлөө хүлээж байгаа нь  зэрэг зэрэмдэг байдалтай байгаа учир  ялгаж салган олон түмэнд зөв мэдээлэл өгөх хэрэгтэй байна. Эс тэгвэл барилга бүхнийг  нүд үзүүрлэх хандлагатай байгаа нь нууц биш.

     Эцэст нь хэлэхэд  төр засгийн байгууллагууд, түүний бүх шатны  удирдлагууд  үйл ажиллагаа явуулахад асар их дөнгө болж буйг дахин сануулъя.   Авлига, хүнд суртлын асуудлаа нийтийн ашиг сонирхлын тусын тулд цэгцэлж өгөөч ээ хэмээн барилгачид үгээ хэлж байна.  Монголын барилгачдын үндэсний ассоциаци, Барилгачдын холбоо, Барилгын хөгжлийг дэмжих үндсэний төв байгуулагдаад удаагүй ч архитектор, мэргэжлийн инженер техникийн ажилтан, хаалга, цонх үйлдвэрлэгч зэрэг 10 гаруй мэргэжлийн холбоог эгнээндээ нэгтгэсэн томоохон төрийн бус байгууллага юм. Гэсэн ч тэдний дуу хоолой нийгэмд одоо хэр дорвитой сонсогдсонгүй. Ур ухаан, уран гараараа хот сүндэрлүүлдэг барилгачдад дээшээ төр хол, дэргэд ашиг сонирхлыг нь хамгаалах албан ёсны байгууллага үгүйлэгдэх учиргүй.

Бичсэн: архитектор Д.Зориг

2012.10.11.Улаанбаатар хот