Наадах чинь их санаа зовоож, ажил амьдралд нөлөөлж байгаа том асуудал байна. Өнөөдрийн явуулж байгаа арга хэмжээ сайн, муу хоёр үр дагавартай. Мэдээж хуулийн талаас нь харах юм бол зөвшөөрөлгүй барилга барих бол байж болохгүй, таслан зогсоох хэрэгтэй. Тэр тусмаа тухайн барилга нь нийтийн эрх ашигт хор нөлөөтэй, нийтийн эрх ашгийг хөндөж, уландаа гишгэн байж ганц хоёр хүний бизнесийн ашгийн төлөө барилга угсралтын ажил явагдаж байгаа бол буруу. Үүнийг яасан ч хүлээн зөвшөөрч болохгүй. Тийм учраас Бат-Үүл даргын санаачилсан ажлыг хоёр гараа өргөн дэмжиж байгаа хүний нэг.

 

      Гэхдээ оросуудын хэлдэг нэг үг байдаг юм. “Мод унагахад мөчирт байдаг боргойцойнууд унадаг” гэж. Энэ нь том үйл ажиллагааг хийх явцад заавал сөрөг үр дагавар гардагаа гэсэн үг. Эдгээр сөрөг үр дагавар нь барилгын салбарт нилээдгүй их давалгаа үүсгэж байна. Давалгаа үүсгэхдээ барилга барьж ашиг олж байгаа нөхөр дээр биш ажлаа гүйцэтгэж цалин авч байгаа нөхдүүдэд хүндээр тусч байна. Энэ нь юу хэлж байна вэ гэхлээр саяны арга хэмжээг авахаас өмнө арга барилын хувьд зөв өнцгөөс нь харж, гарах үр дагаврыг нь урьдчилан тооцоолж, хамгаалалтын арга хэмжээг авах хэрэгтэй байсан юм болов уу даа гэсэн бодлыг төрүүлж байна.

     Өнөөдөр гэхэд “Дельта констракшн” компанийн бүрэлдэхүүнд ажилладаг 300 ажилчин, 8 инженерийг нэг өдрийн дотор ажлаас нь чөлөөллөө. Барилга зогссон, ажилгүй болсон учраас чөлөөлөхөөс өөр арга байсангүй. Барилгынханы дотор хийсэн нэг судалгаа байдаг юм. Барилгын компанийн нэг ажилчны ард дунджаар 3,7 хүн амьдардаг. Бид нар өнөөдөр 1000 гаран хүнийг ажилгүй болгож байна. Барилгынхан зуны 3 сар ажиллаж өвөл хэрэглэх санхүүгийн хуримтлалаа бий болгодог. Энэ үзэгдэл Улаанбаатар хотод идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулж байгаа 100 гаран барилгын компаниудад илэрч байна.

      Харин хоёрдох сөрөг үр дагавар нь нийгмийн шинжтэй болж хувирсан. Монгол ажилчид ажилгүй болохын хирээр хятад ажилчдын ажлын байр баталгаажиж байна. “Grystal town”-ний эргэн тойрны бүх барилга дээр дан хятад ажилчид ажиллаж байгаа. Монгол ажилчид ажилгүй болж байхад хятадуудын ажил ид өрнөж байна. Манай ажилчид “Захиралаа бид нарын ажил зогсож байхад хятад ажилчид ажиллаж байгаа хажуугийн барилгын нэг ч ажил зогсохгүй ажиллаж байна ш дээ” гэж олон хүн надаас асуухад хэлэх үг байсангүй.

      Бат-Үүл даргын барилгын салбарт болж байгаа эмх замбараагүй байдлыг зогсоох гэж санаачилсан ажил нь барилгын салбарт жижиг дунд хөрөнгө оруулагч компаниудаа хязгаарлаад томоохон хөрөнгө оруулагч компани юмуу улс төрд томоохон албан тушаалтантай холбоотой барилгын компаниудын үйл ажиллагаа хэвийн үргэлжлээд яваад байна. Том хөрөнгө оруулагч компаниуд монгол ажилчдыг ажиллуулдаггүй. Энэ нь цаанаа улс төрийн олон асуудал байдаг. Улс төрийн гэдэг нь хятадаас мөнгө зээлсэн, хятадын хөнгөлөлттэй зээлээр баригдаж байгаа юмуу хятад Монголын хувь нийлүүлсэн барилгуудын монголын талд тавьдаг болзол нь хятад ажилчдыг ажлуулах байдаг. Ийм шалтгаанаас болоод хятад ажилчид их байна.

      Энэ асуудал нь улс төрийн түвшинд асуух асуултын нэг. Бид бүхэн өөрсдийн хамгаалах салбараа өөрсдөө хязгаарлаад, устгаад байна.

    Гуравдахь том хүчин зүйл нь төрийн байгууллагуудын хуучин сэтгэлгээтэй ажилтнууд өөрийн албан тушаал, эрх мэдлийн хүрээнд энэ компанит ажлыг мушгин гуйвуулж буруугаар ашиглаж байна. Ямар нэгэн шалтгаанаар заавал арга хэмжээ авах бодлого баримталж байна. Энэ нь барилгын салбарт үйл ажиллагаа явуулж байгаа жижиг дунд хөрөнгө оруулагчдад хүнд дарамт болж байгааг дээд албан тушаалтнуудын чихэнд хүрээсэй гэж хүсч байна.

 

 

     Мэргэжлийн хяналтын байгууллагуудын үйл ажиллагаанд байгаа доголдлуудыг Бат-Үүл дарга тодорхой хэлсэн болохоор хэлсэнгүй. “Та нар хэн болсон бэ? та нар мөнгө саадаг механизм болсон байна. Үнэхээр та нар ажлаа хийсэн бол яагаад хотоор дүүрэн зөвшөөрөлгүй барилга байгаа юм бэ? Үгүй бол та нар албаар ийм барилгуудыг бий болгоод дараа нь дарамталж мөнгө салгадаг юм байна шдээ. Логик нь ийм байна.” гэж хэлсэн. Үнэний хувьтай үг.

      Би мэргэжлийн хяналтын аль нэг байцаагч барилга дээр ирээд хамтарч ажиллах, барилгын компанийг дэмжих, үйл ажиллагааг нь өөд татах гэсэн ямар нэг үйлдэл, санаачлага гаргасаныг санахгүй байна. Хавчиж шахах, дарамтлах, цагдах л үүрэгтэй байгууллага л болж хувирсан.

      Энэ байгууллагыг бүрэн эвдэж, шинэчлэх хэрэгтэй. Төр өөрөө мөнгө олдог, дарамт шахалт үзүүлдэг механизмыг бий болгохын тулд энэ олон зөвшөөрөлгүй барилгыг бий болгосон гэж хэлж болно.

Барилгууд дээр ойр ойрхон осол гарч байна. Гэрэлтдэггүй байсан одоо гэрэлтэж эхэллээ. 2007 онд барилгын ослоос болж нас барсан хүн их. Гэтэл хэвлэл мэдээллийхэн хэтэрхий мушгин гуйвуулаад ер нь монголд хүн амьд явах баталгаагүй болж байна гээд үүндээ барилгынханыг буруутгаж байна.

   За тэгвэл ёстой уучлаарай. Үүнд барилгынхан огт хамаагүй. Асуудлын гол нь хамгийн хямд үнээр тендер зарладаг. Хамгийн хямд үнэ хэлсэнд нь тендерээ өгдөг байж барилгыг орчин үеийн стандартаар барих ямар ч боломжгүй. Хөдөлмөр хамгаалал аюулгүй ажиллагааг өдий зэрэгтэй авч яваа нь барилгын компаниудын гавъяа. Төр ийм балай юм хийж барилгын нэгдсэн жишгийг тогтоодогоо болих хэрэгтэй. Бусад хувийн хөрөнгө оруулагч нар төрийн барьж байгаа бодлогыг багцаалддаг.

      Харин тулгуур төмөр унасан ослын тухайд хязгаарлагдмал орчинд барилга барихтай холбоотой үндсэн арга хэмжээг авсан нь харагдаж байсан. Би нэг зүйлийг буруутгаж байгаа. Барилгын гадна талаар татсан ногоон тор нь тулаас багана унахад дотогш нь унагах тор биш байсан. Энэ бол талбайн хөдөлмөр хамгаалал, аюулгүй ажиллагааг хангаагүй захиалагчын буруу.

 

 

       Бага өртөгөөр баригдаж байгаа барилгад хөдөлмөр хамгаалалыг өндөр тусгах бололцоо байхгүй. Хөдөлмөр хамгаалалын зардал хамгийн багадаа 1тэрбум төгрөг тутамд 20 сая төгрөг, 2тэрбум төгрөгний төсөвт өртөгтэй барилгад 40 сая төгрөг зөвхөн хөдөлмөр хамгаалалын зардал гэж төсөвлөгдөх ёстой. Стандарт, дүрэм нь байдаг боловч мөрддөггүй. Энэ бол төрийн бодлого алдаатай байгаагийн нэг илрэл.

 

 

      Олон улсад мөрдөгддөг хуулийн гарцтай. Олон улсад үүнийг аль хэдийн шийдчихсэн стандарт байдаг. Тэр аргыг л хэрэглэх хэрэгтэй. Ухаантай хүн болох гэж хичээх ямар ч хэрэггүй. Шүүхийн шийдвэр гараад зөвшөөрөлгүй барилгыг нь хураагаад авчихдаг. Дахин дуудлага худалдаанд оруулаад зардаг. Шүүх тухайн компанийн эзэнд өр барагдуулах хэрэгтэй бол түүнийг нь төлөөд үлдсэн хэсгийг төр өөрийн мэдэлд авдаг.

      Америкд хугацаа нь дууссан барилгыг л дэлбэлж байсаныг мэдэхээс биш зүгээр баригдаад явж байгаа барилгыг нураадаг гэдгийг мэдэхгүй. Нийгэм, улс орон, бүс нутагт хор хөнөөл учруулах барилгыг бол нурааж болно.

 

 

      Барилга угсралтын ажлыг хийж гүйцэтгэж байгаа жишиг стандарт гэж байгаа. Ерөнхий гүйцэтгэгч, ерөнхий захиалагч, туслан гүйцэтгэгч, ямар хүн барилга барьж болох, болохгүй гэдгийг хүртэл заачихсан байдаг.

      Гэтэл аль нэг копанид бригадын даргаар ажиллаж байсан нөхөр гэнэт мундаг хүн болмоор санагдаад 12 хүн дагуулж гараад барилга бариад эхэлдэг. Ийм юм байж болох уу? Тэр барилгын хөрөнгийг гаргаж байгаа нөхөрт хуулийн хариуцлага байдаггүй. Тэнэмэл бригадаар барилгаа бариулчихаад дараа нь монголоор дүүрэн чанаргүй барилга боллоо гэж ярьдаг. Ийм эмх замбараагүй байдал газар авсаар байна.

      Энэ асуудлын талаар яаманд олон удаа асуудал хүргүүлсэн. Гэтэл “бусад нь болоод байхад чи ганцаараа болохгүй байна уу? Эрдэнбатаа ярих газраа хэлэх үгээ олж хэлээрэй” гэсэн хариултыг бараг яамны сайд шахуу хүн хэлсэн. Маш эмгэнэлтэй санагдсан.

 

 

      Аль улс оронд барилга барих дурыг нь хорьдоггүй. Бас дураар нь тавьдаггүй. Чи өөрөө барьж болохгүй. Мэргэжлийн байгууллагаар бариул гэдэг. Гэтэл манайд энэ байхгүй. Дураар нь тавьж, дуртайгаар нь бариулдаг. Харин цаана нь олон зуун хүний амь насыг яаж магадгүй байдалд аваачиж байна. Манайд үүнийг л цэгцлэх хэрэгтэй байна.