Тэнхлэг зууч ХХК-аас гаргасан 2024 оны 4-р улирлын судалгаагаар Улаанбаатар хотод   нийт 329 төсөл хэрэгжиж байгаагаас   189 төслийн 39,149 айлын орон сууцны захиалга авч байна. Үүнээс 104 төслийн 17,236 айлын орон сууцыг улсын комисс хүлээж авсан бол 85 төслийн 21,913 айлын орон сууцны барилгын ажил явагдаж байна.  

Шинэ орон сууц хайхад ашиглалтад орж улсын комисс хүлээн авсан эсвэл барилгын ажил явагдаж байгаа гэх хоёрхон сонголт л бий. Ашиглалтад орсон шинэ орон сууц худалдан авахад ямар нэгэн хууль, эрх зүйн зүгээс эрсдэл бага.   Харин барилгын ажил явагдаж байгаа орон сууцанд захиалга өгөхөд ашиглалтад орсон орон сууцны 1 м.кв-аас  харьцангуй хямдаас гадна өрөөний  м.кв, давхрын сонголт, цонхны байршлыг харгалзан  сонголт хийх боломж давуу талтай.  Мөн барилга баригдах явцад  даацын хана, сантехникийн байршлаас бусад өрөөний зохион байгуулалт, хана, шал гэх мэт барилгын материал өнгө загварыг нь өөрийн  сонголтоор хийлгэх боломжтой.  Тийм ч учраас иргэд барилга баригдах явцад захиалга өгч гэрээ хийдэг.

 Гэвч сүүлийн үед захиалга өгсөн орон сууц нь гэрээний дагуу цаг хугацаандаа ашиглалтад орохгүй байснаас үүдэн иргэд эдийн засаг, сэтгэл санаагаар хохирч шүүх дээр энэ чиглэлийн маргаан өсөх хандлагатай байна. Барилгын компаниуд боломжийн үнээр иргэдээс графикийн дагуу төлөх нөхцөлтэй захиалга аваад ашиглалтад орох дөхөхөөр нь гэрээнд өөрчлөлт оруулж үнээ нэмлээ, эс зөвшөөрвөл дангаар цуцална гэх болов. Үүнээс гадна нэг том асуудал байгаа нь барилгын компани тухайн төслөө блок, давхраар нь банк, банк бус санхүүгийн байгууллагад барьцаанд тавьж орон сууц захиалагчийнхаа өмчлөх эрхэд халдаж байна. 

Шүүхийн шийдвэрээр хураагдсан дуудлага худалдаагаар зарагдахаар болсон үл хөдлөх хөрөнгийг “гэрээний эрх шилжүүлнэ” гэх нэрийдлээр давхар хохирогчид бий болсоор. Харамсалтай нь шинэ орон сууц захиалагчид гэрээ байгуулахаас өмнө хуульчаас зөвлөгөө авч сураагүй байна. Тухайн компанийн боловсруулсан гэрээ дээр шууд гарын үсэг зурдаг.  Таны байгуулах гэж байгаа тухайн компанийн боловсруулсан гэрээ нь Иргэний хуулийн “Ажил гүйцэтгэх гэрээ” эсвэл “Худалдах, худалдан авах гэрээ”ний аль нэг нь байгаа. Магадгүй гэрээний аль аль шинжийг нь агуулсан холимог гэрээ байж болох юм. 

Иргэний хуулийн 243 дугаар зүйлийн 243.1 дэх хэсэгт зааснаар “худалдах-худалдан авах гэрээгээр худалдагч нь биет байдлын доголдолгүй, эрхийн зөрчилгүй хөрөнгө, түүнтэй холбоотой баримт бичгийг худалдан авагчийн өмчлөлд шилжүүлэх буюу бараа бэлтгэн нийлүүлэх, худалдан авагч нь худалдагчид хэлэлцэн тохирсон үнийг төлж, худалдан авсан хөрөнгөө хүлээн авах үүргийг тус тус хүлээнэ” гэж заасан бол тус хуулийн 343 дугаар зүйлийн 343.1 дэх хэсэгт зааснаар “ажил гүйцэтгэх гэрээгээр ажил гүйцэтгэгч нь захиалагчийн буюу өөрийн материалаар гэрээнд заасан ажил гүйцэтгэх, захиалагч нь уг ажлын үр дүнг хүлээн авч, хэлэлцэн тохирсон хөлс төлөх үүргийг тус тус хүлээнэ” гэж заасан.

 Монгол Улсын Дээд шүүхээс "Гэрээний зарим эрх зүйн маргааны хууль хэрэглээ болон гэрээг цуцлах, гэрээнээс татгалзахад анхаарах асуудлууд" зөвлөмжид ажил гүйцэтгэх болон худалдах, худалдан авах гэрээний харилцааг тусгасан. Тиймээс хамгийн түрээнд ямар нэртэй гэрээ, гэрээний гол нөхцөл нь юу вэ? гэдэг нь хамгийн чухал байдаг. 

Дараагийн дугаартаа  гэрээ байгуулахад анхаарах зүйлсийг оруулах болно.