Бусдад  үнэлүүлэх гавьяа шагнал, одон тэмдгээс илүү мэргэжлийн зорилго, мэдлэгээрээ ирээдүйг бүтээх хүсэл өвөртлөн, эх орныхоо хөгжил дэвшил, бүтээн байгуулалтыг цогцлоох манлайлагч залуусыг Залуу инженер буландаа онцолдог билээ. Тэгвэл энэ удаагийн дугаартаа салбартаа 15 дахь жилдээ ажиллаж буй "Барилгачин Групп"- ын Ерөнхий инженер Э.Рэнцэндоржийг онцолж байна. Тэрбээр оюутан ахуй цагаасаа эхлэн барилгын туслах ажилтнаар ажиллан өнөөдрийг хүртэл салбартаа тасралтгүй суралцан буйгаа ярилаа. 

Та өөрийн өсөж төрсөн нутаг, аав ээжийнхээ талаар яриач. 

Миний аав Дундговь аймгийн Адагцагаан сумын  уугуул Пунцагийн Энхжаргал, ээж маань Очирваанийн Цэцэгмаа гэж Баянхонгор аймгийн Бууцагаан сумын хүн. Миний бие 1989 оны 9 сарын 7-ны өдөр Улаанбаатар хотод төрсөн доороо таван дүүтэй, айлын ууган хүүхэд. Хүүхэд байхаасаа аав ээжийнхээ ажил хөдөлмөрт тусалж өссөн. Зундаа аавынхаа ажилд туслан энд тэндхийн айлуудын байшингийн дээвэр засахаас эхлүүлээд аавтайгаа хамт ажилладаг байсан. Ер нь тэрэндээ ч юм уу, арван жилээ төгсөөд барилгын инженер болохоор шийдсэн.  

Хотод сурч төгссөн гэсэн үг үү? 

Тавдугаар анги хүртлээ Дархан хотод сураад, дунд ангиасаа Багануур дүүрэгт шилжиж ирэн арван жилээ төгссөн. Их сургуулиа Шинжлэх Ухаан Техниологийн Их сургуулийн Барилгын инженер мэргэжлийн ангийг Дархан хотод сурч төгссөн. Аравдугаар ангиа төгсөөд барилгын туслахаас эхлэн барилга дээр ажилласан. Тухайн үед “Баян Констракшн” компанийн гүйцэтгэсэн Офецируудын ордны урд талд байрлах нохойтой хөшөөний хажуугийн орон сууцны төсөлд ажиллаж байлаа. Намайг хариуцан ажиллаж байсан инженерээр бүх зүйлээ заалгаад, миний үлгэр дуурайлал болж явсан. Тэр хүнээр их ч загнуулсан тэр хэрээрээ их ч юм сурсан. Ерөнхийдөө тухайн үед их сургуульдаа элсэж орчихоод өвөл, зуныхаа амралтаар тэр инженер дээр л очиж ажилладаг байсан. Хамгийн сүүлд 2011 онд төгсөх курстээ дагалдан инженерээр ажиллахын хажуугаар нь дипломоо бичиж байсан. Түүнээс хойш тэр инженертээ үглүүлж загнуулсаар өдий зэрэгтэй хүрсэн дээ. Тэгэхээр оюутан байхаасаа барилга дээр туслах ажилтнаас эхлээд ажиллаж туршлагажин эртнээс мэргэжилтэйгээ танилцаж эхэлсэн гэх үү дээ. 

Оюутан ахуйдаа мэргэжлийн төсөөлөл ямар байсан бэ? Ажиллаад эхлэхэд өөр байсан уу? 

Оюутан байх үеэсээ барилга дээр ажиллаад эхэлчихсэн учраас надад ажлын байран дээр гараад түйртэх зүйл байгаагүй. Яагаад гэвэл багш нарын зааж сургасан зүйлсийг улирлын амралтаараа ажиллаад, туршаад үзчихсэн болохоор тэгж их түйртэж байгаагүй. Оюутан байх хугацаандаа нэг ч удаа хичээл дээр унаж үзээгүй. Тав, зургаан хичээлд шалгалт өгөхгүйгээр төгсөж байсан. Ямар нэгэн юмыг хараад сурчихдаг “чадвартай” гэх юм уу, сурах арга барилаа олчихсон болохоор мэргэжлээрээ ажиллаж эхлэхэд шантрах мэдрэмж харьцангуй бага байсан гэж боддог. Зарим багш нар маань намайг “том толгой гаргаад, сурах шаардлага байгаа юм уу, явж ажлаа хийгээч” гэх зэргээр загнадаг байсан. Тухайн үед хүүхэд л болсон хойно "том толгой" гаргана шүү дээ. Хүн магтаад ирэхээр “болчихсон юм байна” гэж андуурч “аавын цээж” гаргаж байсан үе зөндөө бий. 

Ажлын анхны гараагаа дурсвал…

Миний мэргэжлийн анхны гараа гэвэл 2011 онд Төв аймгийн Зуунмод суманд цагдаагийн албан хаагчдын орон сууцны төсөл дээр туслах инженерээр н.Отгонцагаан инженерийн удирдлага дор ажиллаж байлаа. Тухайн төсөл нь цагдаагийн албан хаагчдын захиалгаар хийж байсан учраас төсөв багатай байсан. Тиймээс бэлэн бетон зуурмаг авах санхүүжилт хийгээд зарим шаардлагатай зүйлс байдаггүй байлаа. Ажлын явцад шаардлагатай зүйлээ талбайдаа бетоны орц, нормоор 3,5 метр куб багтаамжтай холигчоор зуураад кранаар дээшээ зөөж байсан. Төсөв багатай ч гэсэн цагдаагийн албан хаагчдаас нэмэлт ажилчид өгдөг байсан нь ажил хурдтай явахад түлхэц болсон. Анх ажиллаж байхдаа олон удаа загнуулна. Заримдаа “яах гэж инженер болов оо” гэж гомдон уйлах ч үе байна. Гэхдээ "Энхийн цагт хөлс их урсгавал, дайны цагт хөлс бага урсгана" гэгчээр норм дүрэм, стандарт нь юу байна гээд хараад, мэдэх нэгнээс нь асуугаад хийгээд дадвал дараа нь ямар нэг хохирол, асуудал үүсэхгүй. 

Салбартаа 15 дахь жилдээ ажиллаж байна. Энэ хугацаанд хамгийн их туршлага хуримтлуулсан ямар төсөл байсан бэ? 

Хамгийн их туршлага хуримтлуулсан гэвэл 2016-2019 он хүртэл үргэлжилсэн Сайншанд Салхин парк олон улсын төсөл байна. Тухайн үед тэр төсөлд ажиллаад олон улсын стандарт, манай улсын стандарт норм дүрэм хоорондоо маш их ялгаатай гэдгийг мэдсэн. Олон улсын төсөл хэрэгжүүлж байгаа уг байгууллага аль улсынхаа стандарт мөрдөхөө гэрээндээ маш сайн, тодорхой тусгаж өгөх ёстойг ойлгосон. 

Маш их ялгаатай байсан гэж байна. Тэгвэл олон улсын болон манай улсын норм дүрмийн ялгаа юу байсан бэ? 

Бетон цутгалт, бетоны арчилгаа гэдэг зүйлд анхаарах хэрэгтэй юм байна гэдгийг анзаарсан. Бетон цутгаснаас хойш 24-72 цагийн хугацаанд арчилгаа хийнэ гэж байгаа. Энэ нь өвлийн ч бай, зуны ч бай нөхцөлд бетоноо хөлдөөхгүй, хагарахгүй, жигд тархсан барзгар гадаргуугүй байх ёстой. 

Барилгын салбарын ойрын жилүүдийн төсөөлөл таны хувьд ямар байдаг вэ? 

Ирээдүйд барилгын салбарыг ямар болоосой гэж хүсдэг вэ гэвэл, бидэнд яг одоогийн байдлаар тулгамдаж буй асуудал бол ажиллах хүчний хомсдол байна. Энэ маань юутай холбоотой вэ гэвэл, их бага гэлтгүй олон төсөл зэрэгцээд явдаг учраас ажиллах хүч маань хуваагдаад ирж байгаа юм. Хуваагдсанаас үүдэн үнийн өсөлт үүсэж байна. Үнийн өсөлтөөс улбаалан ажлын чанар муудаж байна гэж харж байгаа. Яагаад гэвэл хүмүүс бага цагт их ажил амжуулахын тулд дараагийн ажил руугаа яараад одоо хийж байгаа ажлаа хурдан дуусгахыг эрмэлзэж байна. Тэгэхээр энэ дээр зарим нэг нойтон ажлуудаа хуурай технологийн арга руу шилжээсэй л гэж хүсэж байгаа юм. Жишээлбэл, бетон цутгалтыг хавар эрт эхлээд явсаар намрын адаг сар бараг өвлийн эхэн сард дуусгаад, үргэлжлүүлэн дотор засал нойтон ажлуудаа хийгээд, бүтэн өвлийн турш ажиллаад нэг блок 12 давхар барилгыг 12-14 сарын хугацаанд ашиглалтад оруулж байгаа юм. Хэрвээ нойтон ажлуудаа хуурай технологийн аргаар хийвэл ажиллах хүчний хугацааг 30 хувь хэмнэх боломжтой гэж харж байна. 12-14 сар байсныг 10-12 сард ашиглалтад оруулчих боломжтой. Тэгэхээр цаана нь 60 хоногийн хугацаанд нөгөө л нэг ИТА-ны зардал, түрээсийн зардал, тог цахилгааны зардал гээд бүх зардлууд нь гүйцэтгэгч компанидаа ашиг болж үлдэж байгаа юм. 

Таны хувьд мэргэжлийн ёс зүйг юу гэж үздэг вэ? 

Мэргэжлийн ёс зүй гэдэг бол өрлөг шавар ч бай, бетон цутгалт ч бай бүх ажлуудаа зөвшөөрөгдсөн хэм хэмжээгээр технологийн дагуу зөв хийх нь чухал гэж ойлгодог. Туршлага бага, дөнгөж ажиллаж эхэлж байх үедээ ажилчдынхаа үгэнд ороод “ингээд хийчихвэл илүү амар шүү дээ” гэсэн үгэнд нь итгээд хийлгэж л байсан. Түүний үр дүнд хүртэх ёстойгоо хүртэнэ гэдэг шиг зүйл болсон. Тэрнээс хойш яг л стандарт нормд юу гэж заасан байна, технологидоо юу гэж заасан байна яг тэрнийх нь л дагуу хийх ёстойг ойлгосон. Технологидоо заасны дагуу хийгээд шаардлага тавиад явбал дараа нь ямар нэгэн асуудал үүсдэггүй гэдгийг маш сайн ойлгосон. Тэр зарчмаараа 2013 оноос хойш өдийг хүртэл их бага гэлтгүй, олон улсын болон дотоодын томоохон төслүүдэд ажиллаж байна. 

Та чөлөөт цагаа хэрхэн өнгөрүүлдэг вэ? Өөрийгөө яаж хөгжүүлж байна? 

Миний хувьд одоогоор чөлөөт цаг хомс гарч байна. Ерөнхийдөө ажил гэр гэсэн маршруттай л явж байна. Таван жилийн өмнө хотоос гараад лагерьд амьдарч байгаа. Тэндээсээ ажилдаа ирж очдог. Тэгэхээр ажилдаа ирж очих замдаа явж байх тэр хугацаа л чөлөөт цаг болчхоод байна. Тэр хугацаандаа элдэв подкаст, гаднын дэвшилтэт технологиуд юу гарч байна, шинээр юу нэвтэрсэн байна гэдгийг судалдаг. Япон, солонгос хүний ур чадвар өөр байна гэж байхгүй шүү дээ. Тэнд хүн хийж чадаж л байгаа юм чинь бид ч гэсэн хийж бүтээж чадна, яаж нэвтрүүлж яаж нутагшуулах вэ гэдэг зүйл нь л өөр байгаа юм. Ажиллах хүчний хомсдол Ковид19 цар тахлаас хойш мэдэгдэхүйц тулгарах болсон учраас орлуулах ямар арга байж болох вэ гэдэг талаас нь бодох хэрэгтэй. 

Мэргэжлээрээ 15 дахь жилдээ ажиллаж байна. Мэргэжлийнхээ давуу тал, ажлаасаа мэдэрдэг сайхан зүйлсийн талаар дурдвал…

Энд тэнд ажлаар явж байхад өөрийнхөө ажиллаж байсан барилга байгууламжуудыг хардаг. Тухайн үедээ эргээд очсон юм шиг санагддаг. Уг төсөл дээр хамтарч ажиллаж байсан хүмүүс, оффисын өрөө, ИТА гээд нүдэнд харагддаг. Тэгэхээр өмнөх дурсамжийг маань санагдуулдаг. Хүүхдүүдтэйгээ хамт явж байвал “аав нь энд ажиллаж байлаа, энийг барьсан” гээд ярихад бахархах сэтгэл төрдөг. 

Энэ мэргэжлийг сонгон суралцахаар төлөвлөж буй оюутан суралцагчдад юу зөвлөх вэ? 

Өөрөө суръя гэсэн чин хүсэл эрмэлзэл байна уу, үгүй юу гэдгээ сайн бодох хэрэгтэй. Хэн нэгний зөвлөгөө, аав ээжийн шахалтаар бус өөрөө зориод суралцах өөр хэрэг. Инженерээр сурчхаад өөр ажил хийдэг хүмүүс олон байна. Өгөгдөл нь зөв бол бодлого нь зөв гарна гэдэг шиг анхнаасаа сайн бодож, хүсэл эрмэлзлээ дагах хэрэгтэй. Инженер мэргэжил эзэмшсэн байхад хоосон хононо гэж байхгүй. Цаашдаа үргэлжлүүлэн өсөж дэвжээд суралцах нь тухайн хүнээс шалтгаална. Ажлын талбар дээр гараад ажиллаад ирэхэд хандлага маш чухал. Энэ хүн миний заасан зүйлийг бүрэн эзэмшээд өөрийгөө хөгжүүлээд цааш ажиллаад явж чадах хүн үү, үгүй юу гэдэг л их чухал шүү дээ. Ажил мэргэжилдээ яаж хандаж байна, хүний төлөө гэсэн сэтгэл л энэ мэргэжилд чухал. Хүний бүтээсэн тэр зүйл хэл яриагаараа биш үйл хөдлөлөөрөө ялгарч, тодорхой хугацааны дараа харагдана. Шинээр ажилд орж байгаа залуу инженерүүд хагас сарын дараа гэхэд хийж чадах бүх зүйлээ харуулчихдаг. 

Ажлын байран дээр үе хоорондын ялгаа, шинэ төгсөгчидтэй ажиллахад тулгамдаж буй асуудал юу байна? 

Шинэ төгсөгчдийг голдуу хариуцлагагүй, туйлбаргүй, өөрийнх нь санаанд нийцэхгүй бол ямар ч чухал ажил байсан хаяад явчихдаг гэдэг зүйл бий. Гэхдээ уулын мод урттай богинотой гэдэг шиг тухайн хүний сул талыг олж хараад хөгжүүлэх талаас нь дэмжээд явбал асуудалгүй. Мэдээж бүх зүйл эхлэлдээ хэцүү бэрх санагддаг. Тэр бүрд нь шүүмжлэх бус зааж зааварлан ойлгуулах хэрэгтэй. Би өөрөө хүнд зааж сургах их дуртай. Би өөрийнхөө доор ажиллаж буй хүмүүст чадах бүхнээ зааж сургаад явдаг. Би ч мөн адил анх тэр хүүхдүүд шиг л эхэлж байсан. Намайг удирдаж байсан инженер маань намайг “чи өөрөө бүх юмаа хийж үзчихээд дараа нь ажилчдадаа зааж өгөөд хийлгэ. Өөрөө хийж үзээгүй зүйлээ хүнд заана гэж байдаггүй юм” гэж хэлдэг байсан. Тийм учраас би бүх зүйлээ туршиж хийж үзээд өөрөө мэдчихээд хүнд яаж заах уу, яаж хийлгэх үү гэж боддог.  Бусдад нэг ч гэсэн юм зааж сургаад өгчихөөр миний ажлыг хөнгөвчлөн, надад нэг юм уншаад суух цаг зав гарна. Тэр хүнээ бэлдэнэ. Надаас бүх зүйлээ сурчихаад хаяад явчихна гэдэг бодол надад төрдөггүй. Би тэр хүнд буян үйлдэж байна, ирээдүйнх нь замыг зааж өгч байна гэж боддог. Магадгүй миний хүүхдүүд мэргэжлийг маань өвлөөд миний удирдан ажиллаж байсан инженерийн дор ажиллахыг үгүйсгэхгүй. Тэр үед норм дүрэм, онол нь өөрчлөгдсөн байж болох ч практик дээр хэр туршлагатай вэ гэдэг нь миний зааж сургаж байсан зүйлээс хамаарна. Юу тарина түүнийгээ хураана гэдэг шиг гинжин хэлхээ байна л даа. 

Цаашдын зорилго юу вэ?

Их бага ч гэлтгүй эх орныхоо хөгжилд өөрийн хувь нэмрээ оруулах юмсан гэсэн хүсэлтэй. Ямар ч айлын эр хүн гэр орондоо жижиг сажиг ч гэсэн хамаагүй тордоод явчих инженерийн анхан шатны мэдэгдэхүүнтэй болчхоосой гэж хүсдэг. Тэгвэл гадуур яриад байгаа “100 айлын би чадна” ирээд ийм юм хийгээд явчихлаа гэдэг зүйл байхгүй болно. Өөрийн цаг хугацаа, мөнгө санхүүгээрээ хохироод байгаа юм. Мэргэжлийнхээ хувьд тавьсан зорилго нь PMP зэрэг авах. Уг зэрэг нь Монгол болон олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн мэргэжлийн зэрэг. Уг зэргийг эзэмшсэн байхад олон улсад очоод ажиллах боломж бүрэн бий. Манай улсын хувьд цалингийн тогтолцоо ажилласан жилээс шалтгаалж байна. Харин гадаад улсын хувьд мэдлэг туршлага ажиллаж байсан төслүүдээс нь хамаарч байна. Нэмж хэлэхэд залуучууд маань ажлын байран дээр гарахдаа боловсрол мэдлэгтэй гэж онгирох биш өөрийн хийж чаддаг зүйлээ мэддэг байгаасай. Тухайн зүйлийг багаас нь эхлээд бүрэн дүүрэн мэдсэн хойноо өөрийгөө үнэлж дүгнэх хэрэгтэй. Тэгэхгүйгээр олон жил ажилласан гэдэг ч бодит талбай дээр өөр байдаг.