Өнөөдрийн ярилцлага хүртээмжтэй байдлын тухай ярилцах болно. Юуны өмнө би нэг зүйлийг асуумаар санагдсан. MNS 6055 6056 гээд стандартуудыг боловсруулахад гар бие оролцсон шүү дээ. Энэ стандартыг  бий болгоход аль улсын жишгийг барьсан бэ? 

- За баярлалаа. Миний ярианы сэдэв бол ирээдүйтэй маш их уялдаатай, үндсэндээ энэ сэдвийг ярьдаг учраас ирээдүйн Улаанбаатарыг барих Улаанбаатарт амьдрах хүмүүс  энэ яриа маань хүрнэ гэж итгэж байна. Стандартын хувьд Монгол Улсад анхны стандартыг 2009 онд боловсруулсан MNS 6055, 6056  юм.

Би 19 настай байхад миний ажиллаж байсан ТББ-ын тэргүүн нь Барилгын яамны дэд сайд Бадамгарав гэж хүн байсан. Бид хамтдаа ТББ байгуулж тэргэнцэр оруулж ирж Монголчуудад үнэгүй тарааж өгдөг байсан юм. Бид нэг зүйл ажигласан. Ерөөсөө энэ тэргэнцэр өгөөд байгаа боловч тэргэнцрийн чинь явах зам нь байдаггүй юм байна шүү дээ гэж. Тэгээд анхны хүртээмжийн нормативыг нь аль 2000 оны эхээр боловсруулж байсан юм. Түүнээс хойш явсаар байгаад 2009 онд боловсруулагдаж дууссан. Тухайн үед бид 7-10 улсын ижил төстэй стандартуудыг харьцуулж судлаад,  ШУТИС архитектурын баг энэ стандартыг боловсруулсан. Биднээс өмнө яагаад үүнийг боловсруулдаггүй байсан бэ гэхээр үндсэндээ 1 дүгээрт энэ асуудлыг анхаардаггүй байсан. Хоёр дугаарт яг ШУТИС-ийн багш нарыг нэг цэг дээр бөөгнүүлээд нэг цэг дээр анхаарлыг нь хандуулаад ингэж удирдаад аваад явах төсөл байгаагүй. Үндсэндээ бид бол цэвэр менежментийн ажлыг нь хийсэн. Гүйцэтгэлийг нь бол Монголын инженерүүдийн баг  боловсруулсан. Мөн бид уг стандартыг Монгол Улсад батлагдах хүртэл нь нөлөөллийн үйл ажиллагааг хийсэн. Гүйцэтгэл бол цэвэр Монголын инженерүүдийн гүйцэтгэл. Харьцуулаад нэг жишээ хэлэхэд Монгол Улсад  одоо 2 төрлийн стандарт байна. Нэг нь явган хүний замтай холбоотой байгаа бол нөгөө нь иргэний барилга доторх хүртээмжтэй орон зайтай холбоотой юм.  Франц улсад хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн хүртээмжийн асуудлаар 30 гаруй стандарт байдаг. Жишээ нь эмнэлэг доторх, сургууль доторх, иргэний барилга доторх гэх мэтээр хуваагддаг. Манайх болохоор иргэний барилга гээд ерөнхий 1 стандарт боловсруулчихсанаараа л онцлогтой.

Концепцынхоо хүрээнд хүртээмжтэй барилгын тухай ойлголтыг бий болгомоор байгаа юм. Бид бүгдээрээ ирээдүйд 80 нас хүрнэ. Гэтэл сүүлийн үеийн шинэ барилгууд ч гэсэн яг л өмнөхөөрөө баригдаад байна. Тэгэхээр нийтэд тэгш хүртээмжтэй барилгын хэрэгжилтийг яаж хангах ёстой юм бол?

- Хүртээмжтэй барилга барихад хүнийг хөдөлгөдөг 2 зүйл байдаг. Шунал эсвэл айдас. Айдас нь хууль, шунал нь бизнесийн ашиг. Айдас нь нэг талаасаа хууль эрх зүйн орчин. Энийг хийхгүй бол татвар эсвэл өөр ямар нэгэн төрийн механизмуудыг ашиглах. Эсвэл эсрэгээрээ хийчих юм бол татвараас хөнгөлнө гэдэг ч юм уу. Иймэрхүү урамшууллын системүүд байж болно гэж харж байна. Шунал гэдэг нь эргээд бизнесийн концепци руугаа ороод явчихна. Тэгэхээрээ хөрөнгө ашиглалтын компаниуд, тэр тусмаа девелоперууд, ялангуяа төсөл боловсруулагч нар энийг маш сайн ойлгох хэрэгтэй.

Хүртээмжтэй барилга нь зөвхөн хуулиар биш, бизнесийн ашиг сонирхлоор ч хэрэгжүүлэх ёстой.

Өөрөөр хэлбэл хүртээмжтэй хийчих юм бол энэ байшин улам илүү гоё, тухтай, орчин үеэрээ секси, дээр нь нэмээд үл хөдлөх хөрөнгийн хувьд илүү үнэ цэнтэй байна гэдгийг ойлгуулах. Миний хувьд амьдралынхаа тодорхой хэсгийг нь эхлээд айдас дээр ажилласан одоо сүүлийн хэсэг шунал дээр ажиллаж байна. Өөрөөр хэлбэл би энэ бизнесийг компаниудад ойлгуулах гэж үзэж байна. Энийг хийх юм бол та нарт буруудах юм байхгүй харин хожих нь илүү их шүү гэж хэлж байгаа юм. Ойлгосон ч гэсэн мэдрэх гэж нэг асуудал байна. Тийм үнэхээр хэрэгтэй шүү дээ, ёстой сайхан гэчхээд хийдэггүй хүмүүс байна. Яг өөрөө хөлөө юм уу ямар нэгэн зүйлээ гэмтээчхээд л пээ ёстой энийг хийчихдэг байж гэж харамсдаг хүмүүс байна.

Хамгийн гол нь эцсийн үр дүнд алсын алсдаа Монгол Улсад хэрэгтэй гэдгийг л ойлгох хамгийн чухал байна. Та бид хоёрын өнөөдөр энд өнгөрүүлэх  амьдралын алтан нэг цагийн гол зорилго юу вэ гэхээр энийг үзэж байгаа үзэгчдийн 50 гэж томроод яах вэ 10% нь ядаж ойлгоод авбал тэгээд л бид хоёрын энд ярьсны үр дүн гарч гарч байгаа гэсэн үг.

Хүн харвачихлаа гэхэд тэр хүнийг хэн нэгэн асардаг. Хэрвээ байшин барилга нь ямар нэгэн хүртээмжийн асуудалгүй, саад бэрхшээлгүй байх юм бол тэр хүн өөрөө гэрээсээ гарна, өөрөө дэлгүүр орно, өөрөө юмаа хийнэ. Гэтэл байшин барилга нь саад, тотгор ихтэй учраас тэр хүнийг заавал хэн нэгэн авч явна. 3,5 сая хүн амтай Монгол Улсын хувьд харвалт ихтэй, зүрхний шигдээс ихтэй ийм газар хэн нэгэн заавал асрах хэрэгтэй болоод байдаг. 

Хүртээмж гэдэг бол үндсэндээ хүний капиталын асуудал болж байгаа болохоос маягийн асуудал биш, шуналын асуудал биш, айдсын асуудал биш. Одоо нөгөө шунал айдсынхаа цаана улс үндэстний эрх ашгийн асуудал яригдаж байна гэдгийг л би бүр тодорхойлж хэлээд байна шүү дээ.

Хүртээмж нь зөвхөн хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн асуудал биш, бид бүгдийн амьдралын үе шатанд тулгамддаг асуудал юм.

Мөн үл хөдлөх хөрөнгийг худалдаж авч байгаа хүн болгон мэдлэгтэй болох хэрэгтэй байна. Барилгын компаниуд цаасан дээр нэг гоё консепци гаргадаг.  Хугацаандаа ашиглалтад орно, хүртээмжийг ханган зэрэг. Тэгвэл тухайн үл хөдлөх хөрөнгийг худалдаж авч байгаа хүн барилгын компанийг хэлсэн амандаа хүрсэн үү гэдэг дээр анхаарлаа хандуулдаг байгаасай. Жишээ нь танайх хүртээмжтэй барилга гэсэн шүү дээ. Тэгсэн энэ налуу зам стандартын алдаатай  явж болохгүй байна. Лифтний түвшин зөрчихөөр төвөгтэй байдал үүсдэгтэй адилхан энэ болгон дээр л оршин суугчид өөрсдөө мэдлэгтэй байж шаардлага тавьж шалгаж авдаг болмоор байгаа юм. Сайн барилга байвал борлуулалтад нь нөлөөлнө шүү дээ. Эсрэгээрээ хүртээмжтэй биш байх юм бол худалдаж авахаа больчих хэрэгтэй гэдгийн хэлмээр санагддаг.

- Зөв зөв яах аргагүй зөв. Тэгээд энэ дээр бас их харамсаад байдаг зүйл нь гоё гялгар хотхонууд, гоё нэртэй. Залуусын Хороолол, Хүүхдийн хороолол гэх мэт. Заавал тэгж ангилах ямар ч ач холбогдол байхгүй шүү дээ. Яагаад гэхээрээ тэр байшинд чинь чи залуудаа амьдарсан бол үхэх нь тодорхой байлгүй дээ. Залуу гэр бүл юм чинь хүүхэд гаргах нь тодорхой асуудал. Яагаад ийм явцуу хүрээнд хардаг юм бэ? Би үүнийг гайхаад байдаг юм. Хоёрт гэвэл ипотекийн зээлтэйгээ нийлээд 60м2-ыг 120 саяар авсан бол үндсэндээ 15 жилийн хугацаанд төлөхөд 360 саяар бараг нийт зардал нь гараад явчхаж байгаа шүү дээ. Ийм их хөрөнгөөр авсан байшинд чинь өндөр настай ээж чинь ирэхэд хүртээмжгүй байр байвал үндсэндээ зүгээр л нэг дөрвөлжин хайрцаг гэсэн үг. Харамсмаар байгаа биз дээ. Миний хамгийн их харамсдаг зүйл тэр. Ингэж их мөнгө төлж, ингэж их цаг хугацаа зарцуулж авчхаад 3 үеэрээ нэг дор амьдарч болохгүй байшин байна гэдэг үнэхээр харамсалтай. 

“Европт 150 жилийн настай байшингууд байдаг. Тэд одоо 3 дахь үе нь амьдарч байгаагаа бахархдаг. Харин манайд 360 саяар авсан байшин 3 үеэрээ нэг дор амьдарч болохгүй байна гэдэг үнэхээр харамсалтай.”

Бидний барилгууд урт хугацаанд үр өгөөжөө өгөхөөс илүү түр зуурын ашигт чиглэсэн байдаг.

Манай найзын хэлсэн үг байдаг юм. Айлаас 3 хүүхэд юм байна л даа. Тэгээд нэг нь зуслан барьчхаад ээжийгээ аваачих гэсэн чинь ээж нь эхлээд цааргалаад байсан юм байна. Тэгээд цааргалаад байгаагийн шалтгааныг нь ойлгохгүй гайхаад ээж ээ, явъя л даа, та ер яагаад манайд очих дургүй юм гэсэн. Үгүй ээ миний хүү танай довжоо чинь их өндөр байдаг юм аа гэсэн байгаа юм. Нөгөө хүүхэд нь манай зуслан дээр оччихоод ингэж барихгүй би юугаа хийж байсан юм бэ? Ээж довжоон дээр нь гарч чадахгүй байна шүү дээ гэж хэлж байсан.

Ойдовоос оффисын төсөл дээр зөвлөгөө аваад явж байх үед би ч бас тэр дунд суралцаад л явж байсан. Стандарт байгаа гэдгийг мэддэг боловч яг бодит амьдрал дээр яаж тулдаг вэ? гэдгийг ерөөсөө ойлгоогүй байсан. Тухайн үед би шинээр ашиглалтанд орсон Улаанбаатар хотын нэг гоё барилгын ариун цэврийн өрөөг орж үзээд ээ л дээ гэж бодож байгаа байхгүй юу. Лоббид байрлах ариун цэврийн өрөө нь эрэгтэй, эмэгтэй гэж тусгаарлалт байгаагүй. Тэгээд яг эмэгтэй суултуурын өөдөөс нь харуулаад л шээлтүүр тавьчихсан. Дундуур нь хаалт ч байхгүй. Тийшээ орсондоо би бараг эвгүй байдалд ороод гарсан.

- Ариун цэврийн өрөө чинь тухтай байх ёстой. Давсаг нь чинэрсэн үед тухтай биш амин чухал асуудал болдог шүү дээ. Жишээ нь: Тэргэнцэртэй хүмүүсийг хэдүүлээ төсөөлөөд үзье л дээ. 

Тэргэнцэртэй хүн хаалгаар орж чадахгүй байна гэдэг чинь 20 км-ийн цаана ариун цэврийн өрөө байгаагаас ялгаагүй.

Тийм л амин чухал асуудал дээр ариун цэврийн өрөөгөө зөв зохион байгуулж чадахгүй, орон зайг нь төлөвлөж чадахгүй байгаа бол байшин барилга бариад ч юугаа хийх вэ дээ. Олон жилийн туршлагатай  компаниуд жижигхэн зүйл дээр ч гэсэн стандарттай л баймаар байна.

Хүртээмжгүй байшин нь хүмүүсийн амьдралыг хэцүү болгодог. Энэ нь зөвхөн тусгай бус, бүх нийтийн асуудал.

Манай байгууллага байгууламжийн менежмент дээр ажилладаг. СӨХ-ны хууль, дундын өмчлөлийн эд хөрөнгийн тухай хуулиуд байдаг. Одоо шинэчлэгдэж байгаа нь илүү иргэн хүнийг үүрэгжүүлэх, төлбөрөө төлөхгүй бол болохгүй шүү гэсэн тал руугаа өөрчлөлт орж байгаа. Иргэний хуулийн 147 дугаар зүйл дээр ч гэсэн иргэн хүн дундын өмчлөлийн эд хөрөнгийн төлбөрийг заавал төлөх ёстой гээд заасан байдаг. Тэгэхдээ энэ хэрэгжилт нь хангалттай биш байгаа нь харамсалтай.

Францууд хэлдгээр чөтгөр детальд нь нуугддаг аа гэдэг. Ер нь юмыг детальд нь сайн харж чадахгүй бол бүү хий. Бүхэл бүтэн гоё концепци яриад хэрэгжүүлэхгүй бол эцсийн хэрэглэгч дээр сөргөөр тусна. Чи магадгүй хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс, өндөр настнуудыг бодохгүй байж болно. Тэгвэл чи өөрийгөө бод? Энийг одоо сонсож байгаа хүмүүс ч гэсэн бас өөрийгөө л бод. Өөрийгөө хэдэн нас хүрэх вэ? Хэзээ үхэх вэ? Үхэхээсээ өмнө ямар зам туулах вэ? Тэр бүгдийгээ ингээд төсөөлөөд бодоод үз. Тэр үед чиний гэр орон чамд тухтай байх уу? Чиний хувьд зүгээр тун таагүй орчин болчихсон байх уу гэдгээ л бодоод үз. Тэгээд л байшингаа яаж барих вэ гэдгээ өөрөө шийднэ. Тэгээд хэлэхээр хүмүүс чи намайг заналхийлээд байна уу? гэдэг юм. Үгүй ээ, заналхийлээгүй, зүгээр нөхөрсөгөөр сануулаад байгаа юм. 

Чи өөрөө өөрийнхөө барьсан байшинд өөрөө бүдэрч унаад өөрөө ариун цэврийн өрөөндөө орж чадахгүй бол ёстой хүртэх ёстой юмаа хүртэж дээ л гэж хэлнэ.

Бие дээрээ л мэдэрдэг юм байна лээ. Би 2 жилийн өмнө халтирч унаад хөлийн савхан ясаа хугалаад 2 сарын хугацаанд гэртээ хэвтрийн дэглэм барьсан. Тэр хугацаанд ажлаа хийх хэрэгцээ байгаад байдаг. Тэр үед би үнэхээр сайн мэдэрч байсан. Гэр дотроо яваад болоод байгаа юм. Гэрээсээ гараад гарааш руугаа явах гэхээр манай лифт гарааш руу ордоггүй. Заавал шатаар догонцоод бууна. Тэгээд машинаа хүнээр бариулаад явна. 7 хоногт 2-3 уулзалттай. Тэгэхэд надад хамгийн таалагдсан нэг л оффис байсан ICC Tower. Наад зах нь таяг хүртэл халтираад байдаг юм байна лээ. Тухайн үед би өөртөө амлалт өгч байсан. Би энэ тухай заавал ярих ёстой юм байна гэж. Заавал хүмүүс өөр дээрээ мэдрэх ёсгүй. Зүгээр л ойлголдоо.

- Би хүмүүст мэдэрснийгээ л битгий мартаарай гэж захидаг. Хүмүүс тэгж мэдэрчхээд мартчихдаг тал байна. Хамгийн ойрын жишээ нь ээжүүд хүүхэд гаргачхаад хүүхдээ түрэх орон зай талбай байхгүй гээд 3-4 сарын хугацаанд бухимддаг. Хүүхэд нь том болоод ирэхээр мартчихдаг. Би дэлгүүр орохдоо И март орох дуртай яагаад вэ? Яагаад гэвэл орж гарахад надад хялбар хүүхдүүдтэйгээ хамт алхахад аюулгүй, өргөн том лифттэй, өргөн коридортой. Би хаана өөрийнхөө мөнгийг зарцуулдаг вэ гэхээр намайг бодсон газарт би мөнгөө зарцуулдаг. Намайг бодоогүй газар би мөнгө зарцуулах ямар ч үндэслэл байхгүй. Миний сарын хэрэглээ таны сарын хэрэглээнээс нэг их ялгаа байхгүй. Би 7 хоногт 2-3 удаа уулзалт хийхдээ Шангрилад хийдэг. Яагаад Шангрилад гэхээр орж гарахад такси үйлчилгээ сайн, хоол бүх юм нь цогцоороо учраас баяндаа биш тэнд би тухтай бөгөөд тааламжтай, аюулгүй гэсэн мэдрэмжийг авдаг.

Та нийтэд хүртээмжтэй лаборатори хаус барьсан. Надад үнэхээр бахархалтай санагдсан л даа. Манай инженерүүд, архитекторууд, оюутнууд бүгдээрээ бодитоор биелчихсэн зүйлийг харах боломж олдсон. Анагаахын оюутнууд бас очиж үздэг. Энэ талаараа ярихгүй юу.

- Би бодсон. Мянга хэлэхээс нэг үзүүлье дээ гэж бодоод өөрийнхөө зуслангийн байшинг барихдаа "triple concept" буюу гуравласан шинж чанартай байшин барьсан.

1. Эрчим хүчний хэмнэлттэй, ногоон барилга: Энэ бол одоо жинхэнэ трэнд болж байгаа асуудал. Жилийн дунджаар нэг сард 60 мянган төгрөгийн цахилгааны зардал гардаг. 56м2  2 өрөөтэй, том ариун цэврийн өрөөтэй. Эрчим хүчний хэмнэлттэй гэдгийг сүүлийн 4 дэх өвлөөрөө баталж байна.  Ижил хэмжээтэй байшин сард дундаж нь манайхаас 3 дахин илүү өндөр үнэтэй зардал гардаг юм байна лээ. Жилийн дундаж гэдэг нь нийт цахилгааныхаа зардлыг 12 сард хуваагаад тэрнийхээ жилийн дунджийг гаргаж ирж байгаа үнэ.

2. Нийтэд хүртээмжтэй төлөвлөлт, дизайн: Энэ байшинд Уянгаагийн гэр бүл ч амьдарч болно Ойдовын гэр бүл ч амьдарч болно. Заавал Уянгаад зориулсан биш заавал Ойдовт зориулагдсан биш. Уянгаа тэнд амьдарлаа гэхэд өөрт нь таагүй мэдрэмж төрөхөөргүй загвараар барьсан байшин. Байшин дотор би гав ганцаархнаа 14 хоног амьдарлаа гэхэд гэрийнхээ бүх үйл ажиллагаануудыг өөрөө гүйцэтгэх боломжтой. Цонхны бариулаас авхуулаад гал тогооны тавилга, унтраалга, агааржуулалтын систем бүх юм нь орж байгаа юм. Тэгэхээр нийтэд хүртээмжтэй гэдэг нь зөвхөн орц, гарц,төндөр хаалга эсвэл хана туургийн асуудал биш юм. Над шиг өндөртэй хүүхэд хүртэл цонхоо онгойлгож нээх боломжтой.

3. Амьд Лаборатори: Лаборатори гэдэг нь Living Lab буюу амьдраад амьдарч байгаа нөхцөлөөрөө батал гэсэн сургалтын зарчим юм л даа. Энэ нь чиний өөрийн амьдрах орчин тэр чигээрээ лабораторийн орчин болчхож байгаа юм. Анагаахын оюутнууд хүнийг ямар орчинд, яаж асрах ёстой гэдгийг үзнэ. ШУТИС-ийн оюутнууд ямар байдлаар эрчим хүчийг хэмнэж байна.  Архитектурыг нь яаж хийсэн байна гэдгийг харна. Яг ийм гуравласан шинж чанартай байшин одоогоор харамсалтай нь цор ганцаараа байна. Олон болоосой л гэж хүсэж байна.

Саяхан хоёулаа Шангрила дээр “Эрчим хүчний хэмнэлттэй амины орон сууцыг дэмжих, хөнгөлөлттэй зээл олгох” тухай арга хэмжээ дээр таарсан шүү дээ. Олон улсын жишгүүдийг ярилцаад байсан. Яг бодит хэрэгжилт дээрээ бэрхшээл үүсэх болов уу яах бол гэж бодоод байх юм. Та юу гэж харж байна.

- Яг зөв. Яг наадах дээр чинь л одоо ажиллаад байна л даа. Би Тогтвортой Санхүүжилтийн Холбоо (ТоС), Ногоон Барилгын Хүрээлэн гээд энэ 2 байгууллага дээр сүүлийн жил гаруй ямар нэгэн байдлаар хамтран ажиллаад явж байна. Тогтвортой санхүүжилтийн холбооноос боловсруулсан таксономи дээр хүртээмжийн асуудал оруулсан байгаа. Ногоон барилгын хүрээлэнгээс боловсруулан гарсан үндэсний анхны ногоон чиглэлийн стандарт хүртээмжийн асуудал аль аль нь орчихсон байгаа. Сүүлийн 2 жил ажилласны багахан л үр дүн гэж тооцъё доо. Энэ хоёр хоёулаа хэрэгжээд явхад санхүүгийн системтэй уялдаж байгаа. Өөрөөр хэлбэл онооны системтэй нөхцөлүүдийг хангасан тохиолдолд санхүүгийн эх үүсвэрийг арай таатай нөхцөлөөр танд өгнө гэсэн үг. Бага хүүтэй, урт хугацаатай зээл өгнө гэсэн ийм л үндсэн хөшүүрэг барьж байгаа. Түүний хажуугаар та бид 2 шиг подкаст хийгээд үйлчлүүлэгчдийн боловсролыг хөгжүүлэх процесс яваад байх юм бол жоохон үр дүнд хүрнэ.

Эмээ минь 2 жилийн өмнө нуруугаа гэмтээгээд хэвтэрт байсан. Тэр үед л бид нар хүртээмжтэй төлөвлөлтийн талаар ойлгож байгаа юм. Бас хүртээмж гэдэг нь ганцхан тусгай хэрэгцээт хүмүүсийн асуудал биш бидний амьдралын үе шатанд ч гэсэн тулгамддаг асуудал гэдгийг ойлгуулахыг хүсч байна.

- Хүртээмжтэй орон зай гэдэг нь заавал хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнээр хязгаарлагддаггүй гэдгийг би амны уншлага болтлоо хэлээд гээд байгаа юм. Тэрийг ойлгох хүмүүс нь цөөхөн. Хүмүүс ойлгохдоо зөвхөн таягтай, тэрэгтэй эсвэл харааны бэрхшээлтэй, эсвэл сонсголын бэрхшээлтэй хүнд л хэрэгтэй гэж бодоод байгаа юм. Тэгтэл орчин үеийн архитектурын тренд урсгал юу гэж хараад байна гэхээр эхнээсээ ямар ч зүйлийг 100% хийхийг хэлээд байгаа юм. Ямар ч нийгмийн тоглогч ашиглаж болохоор хийчих юм бол зардал бага гардаг юм байна. Бидний амьдралын явцад янз бүрийн шинэ зүйлүүд бий болно. Хүүхэдтэй болно шинэ ажилтай болно тийм үү? Гэр бүл томсоно, нохойтой болно, мууртай болно дээр нь нэмээд өөрсдөө хөгширнө, ээж аавууд минь ирж амьдран. Ингээд амьдралын их олон үйл явдал болдог.

Хүртээмж нь бүх нийтийн ашиг сонирхолтой холбоотой. Энэ нь зөвхөн тодорхой бүлгийн төдий биш, бүх нийтийн амьдралын чанарыг дээшлүүлэх асуудал.

Энэ бүгдэд бидний орон зай тодорхой хэмжээгээр өөрчлөгдөөд явдаг. Өөрчлөгдөх болгонд нь нэмэлт зардал гардаг. Тэгээд тэр нийлмэл зардал нь дахиад нэг байшин барих дайны болдог. Энэ бүх зардлыг бид ямар тохиолдолд хасах боломжтой вэ? гэхээр анхнаас нь байшин барилгаа зөв барих. Тэгж чадвал нэмэлт зардал ерөөсөө гарахгүй. Жишээ нь гэртээ ээж аавыгаа усанд оруулж чадахгүй хуучны байшингууд байна. Усанд оруулж чадахгүйн улмаас өөр байранд очиж ээж аавыгаа усанд оруулж байгаа хүмүүс над дээр зөндөө ирж байна шүү дээ. Яагаад гэхээрээ очиж байгаа айлынх нь угаалгын өрөө, ариун цэвэр өрөө нь илүү том өөрсдийнх нь байрны ариун цэврийн өрөө жижиг. Одоо тэгээд өөрийн эрхгүй давхраа сольж байгаа айлууд ч байна. 4 давхарт байсан айл хөл гараа гэмтээчхээд өөрийн эрхгүй алдагдалтайгаар 4 давхрынхаа байрыг нэг давхрын байраар сольж байна. Угсармал байшинд байсан айл амины орон сууц руу шилжиж байна. Ерөөсөө эхнээсээ тооцоогүй баригдсан учраас шүү дээ. Би хайрын асуудал ярихгүй байна шүү. Хоёулаа цэвэр мөнгөөр ярьж байна. Зардал гарч байна, цаг зарцуулагдаж байна. Эхнээсээ л барилга байшингаа зөв барь. Зөв гэдэг нь хүүхэд, хөгшид, хөлгүй хүн гурвыгаа л бодож барь гэсэн үг. Тэгээд хажуугаар нь 4 хөлтэй найзыгаа бас бодож барьж болно.

Шангрила дээр болсон арга хэмжээ дээр нэмж хэлэхэд “Монгол улсын орон сууцжуулах форум 2024” ирээдүйн асуудал байсан юм. Энэ дээр би жоохон шүүмжлэлтэй хандсан. Дархан, Эрдэнэт хотод айлуудад дулааны шугам татсан байгаа юм. Тэр шугам булдаг асуудал бол угаасаа нийтлэг зүйл. Шугам ирчих л юм бол амьдрал ирчих гэж байгаа юм шиг бодоод байдаг. Манай байшинг та мэднэ шүү дээ. Манай байшинд ямар ч шугам байхгүй. Тархмал эх суурьтай, сангийн холболт нь өөрийн гэсэн ёонкстой. 2 жилдээ нэг соруулахад заавал шугам байх шаардлагагүй. Зөвхөн цахилгааны шугам л байхад болно. Цахилгаан бүр байхгүй байлаа гэхэд өөр  эх үүсвэрээр ч гэсэн хийж болох зүйл. Нарны толь эсвэл салхний сэнсээр хийж болно. Яагаад гэхээр манай байшингийн киловатт цагийн хэрэгцээ нь маш бага. Шугам татаж тийм мундаг зүйл хийх хэрэггүй. Тэгэхээрээ төрийнхөн нэгдсэн шугамаар яах юм бол. Украйны жишээг манайхан их татаад байгаа шүү дээ. Нэгдсэн шугам дэлбэ авчих юм бол олон мянган хэрэглэгчид юу ч үгүй болчих юм байна. Харин жижигхэн жижигхэн станцууд байх юм бол илүү зөв байна гэдэг шиг ачаалал ачааллаа өөрөө тааруулчхаж болдог хохирол нь ч бага байж болно. Тийм учраас  гэр хорооллын айлуудад заавал тэгж шугам их хэмжээгээр шугам татах шаардлага байхгүй санагдаж байгаа юм.

Би өөрийнхөө хийдэг ажилтай холбоотой нэг зүйл асуумаар байна. Төлөвлөлтүүдийг янз бүрээр хийж байна. Ямар ч нөхцөлд хүмүүс бид дундаа л амьдран шүү дээ. Амины орон сууцанд амьдарч байгаа айлуудын хогийн цэг нь тодорхойгүй байдаг. Өөр олон асуудал байгаа. Тиймээс би хөршийн холбоо хамтын соёл гэдэг зүйлийг л нэвтрүүлэх ёстой юм байна гэж хардаг. Үүнийгээ соён гэгээрүүлж ойлгуулахгүй бол болохгүй байна.  Бид 5 жилийн хугацаанд ажиллахдаа янз бүрийн төслүүд дээр ажиллалаа. Дундын эзэмшлийн талбайнуудын менежментийг давхар хөгжүүлэлт дээрээ авч явахгүй бол болохгүй. Зөвхөн би хашаан дотроо л жаргалтай амьдарна гэж бодож байгаа бол таны хөрөнгийн үнэ цэнэ унаж байна л гэсэн үг.

- Энэ дээр би 2 янзын үг хэлье. Нэг нь миний эрх миний тусаж байгаа сүүдрээр хязгаарлагдана гэж. Би хэчнээн их, олон янзын гоё юм ярилаа ч гэсэн хамтдаа амьдарч байгаа тохиолдолд миний сүүдэр хэр урт байна төдийхөн хэмжээгээр миний эрх бөгөөд үүрэг нь хязгаарлагдчихаж байгаа. Нөгөө талаасаа хамтдаа амьдарч байгаа тохиолдолд юм болгоныг хүчээр шийдэж болдоггүй хамтран ярилцахаас өөр арга байхгүй. Хамтран ярилцана гэдэг чинь СӨХ-ны асуудал. Нэг нь том чанга дуугарлаа гээд тэрний зөв гэсэн үг биш. Нөгөөдөх нь намуухан дуугарлаа гээд тэр нь доожоогүй буруу гэсэн үг биш. Күнзийн "төмсөг дээр чинь шумуул суусан тохиолдолд л бүх зүйлийг хүчээр шийдэж болдоггүй юм гэдгийг ухаарах цаг ирдэг" гэдэг үг байдаг. Тиймээс хүний эмзэг асуудлыг хүчээр шийдэж болохгүй. Тэгэхээрээ хүн юуны төлөө хүн болж төрсөн билээ. Хэлээрээ л ойлголцохоос өөр арга байхгүй. Хамтын амьдрал гэдэг өөрөө хүн төрөлхтөнд дандаа шинэ юм зааж өгдөг. Манай Монголчууд магадгүй хүрээ гэдэг зүйлийг бий болгосноос хойш 1,5 сая хүн ам нь нэг дор амьдарснаас хойш 100 жил гаруй л болж байна шүү дээ. Энэ хугацаанд бид жоохон жоохноор хөгжөөд л байна.

Би интернэтээс хайж үзсэн юм л даа. Улаанбаатар хотод амьдрах дүрэм, журам гэж байдаг юм бол уу гэж. Манайд тийм юм байдаггүй юм байна. Уг нь Бат-Үүл хотын дарга байхдаа Улаанбаатар хотын дүрэм, журмыг боловсруулж байсан юм байна лээ. Миний төсөөллөөр Дархан хотын дүрэм, журам. Улаанбаатараас Дархан руу очиж байгаа хүмүүс Дарханы дүрэм, журмыг мөрдөнө гэдэг ч юм уу. Улаанбаатар хотод шилжиж ирж байгаа айл ийм дүрэм, журам мөрдөнө гээд байж байвал зүгээр. Тамхины хууль маш сайн үйлчилсэн шүү дээ.

- Энд сошиал орчин маш их үүрэгтэй  гэж харж байна. Би  саяхан машиныхаа зургийг фэйсбүүк хаяг дээрээ тавьчихсан юм. Миний машин манай гэрийн гадаа бродюр даваад байрлуулчихсан байсан юм. Тэгсэн чинь твиттер дээр би зөндөө зэмлүүлсэн. Хүмүүс чи зөндөө гоё гоё юм ярьдаг өөрөө машинаа ингэж тавьсан байна гээд л…. Хамгийн гол нь миний бурууг олж харсан шиг өөрсдөө зөв байгаасай, бурууд дуугарч чаддаг байгаасай. Бидний хамтдаа яаж амьдрах вэ гэдэг асуудлыг сошиал платформууд тодорхой хэмжээгээр туслаад шийдээд байгаа юм. Нөлөөлөл үзүүлж чадаж байна. Зарим хүмүүсийг орк гэж тодорхойлоод байна. Хөдөөний орк хотын орк 2 ялгаатай шүү дээ. Тоглоом болгож хэлэхэд. /инээв/

Тоглоом хийхгүй ярихад амьдралын хэв маягаасаа хамаараад үндсэн 2 янз байгаа юм.  Хотожсон хүмүүс бол дүрмээ мэдээд байгаа юм. Тэрийг нь  орон нутгаас орж ирж байгаа хүмүүс тэр болгон мэдэхгүй байна. Мэдэж байгаа нь тодорхой хугацааны дараа маш их өвдөлттэйгөөр мэдэрч байна. Муухайгаар хэлүүлж, заримдаа цохиулж, зодуулж байж мэдэрч байна. Эсрэгээр хотын нөхдүүд хөдөө очихоор бас оркоороо дуудуулдаг. Тэгэхээр энэ соёл хоорондын асуудал юм.

Байшин барилга бидний амьдралд салшгүй холбоотой шүү дээ. Бид гадаа хэдэн цаг явлаа гэхэд л ямар нэгэн байдлаар л байшинд орж ирнэ. Байшин өөрөө тухтай байх ёстой, хүртээмжтэй байх ёстой, аюулгүй байх ёстой, хөрөнгийн менежмент талаасаа ярих юм бол гоё үнэртэй байх ёстой. Шангрила руу орохоор гоё үнэр үнэртдэг. Энэ бол үнэрийн менежмент. Бид нар бүгдээрээ л үзэж харснаа Монгол улсдаа хэрэгжүүлчих юмсан гэж зорьдог. Аливаа зүйлийг шүүмжлэхээсээ илүүтэй бодит байдал дээр засч сайжруулахад хувь нэмрээ оруулах юмсан гэж бодоод байгаа юм.

Та бид 2-ын өнөөдөр нэг цаг ярилцсаны зорилго яг л энэ шүү дээ. Бид 2 өөр өөрсдийнхөө хэмжээнд зөндөө их юм үзэж харж ирсэн. Зөвхөн довоо шарлуулаад л хар амиа бодвол зүгээр сайхан байшиндаа амьдраад л байж болохоор л байгаа биз дээ. Тэгтэл тэгэхгүй аль аль нь нэг юм хийчхээд л намаaг хараач ээ, намайг хараач ээ, үүнийг ингэдэг юм байна гээд л энд тэнд сэвээд л яваад байгаа биз.

Би сүүлийн үед энэ тууштай гэдэг үгэнд их дуртай болоод байгаа. Ер нь тууштай л байвал засч сайжруулах юмаа сайн ойлгоод үр дүн гардаг юм байна гэж бодож байгаа.

- 30, 40 жил цуглуулсан тэр мэдлэг туршлага бүх юмаа аль болохоор л дараагийн үедээ шилжүүлэх гэж хичээдэг. Би заримдаа Анагаахын оюутануудад хичээл орж байна. ШУТИС-ийн хүүхдүүдтэй уулзаж байна. Өөрийнхөө сурсан мэдлэгээ өвлүүлэх гээд л үзээд байна шүү дээ.

Туркийн газар хөдлөлт болсон. Тэр үнэхээр аймаар зүйл. Тэрнээс 7 хоногийн өмнө нь би Туркт байсан. Миний байсан буудалд 6 баллын газар хөдлөлт болсон. Хамаг юм савлаад л. Гэтэл би тийм зүйлд бэлэн биш байгаагаа мэдэрсэн. Магадгүй бид бүгдээрээ бэлэн биш байгаа байх. Тэр үед байсан буудал нураагүй нь зол. Тэгээд яг 7 хоногийн дараа тэр их газар хөдлөлт болсон.

- Тэгэхээр үүнийг сонсож байгаа барилгын чиглэлийн улсууд байх юм бол бид хэд нэг зүйлийг ойлгох хэрэгтэй. Туркийн газар хөдлөлтийн хохирол өндөр байсан хамгийн гол хүчин зүйл нь юу байсан бэ? Хүний хүчин зүйл байсан шүү дээ. Хэдийгээр байгалийн аюултай үзэгдэл болсон. Гэхдээ хамгийн гол нь нэг хотод нэг хэсэг байшин бараг 90% нь нурсан. Шалтгаан нь тэр хотын барилгын салбар тэр чигээрээ дампуу. Барилга барихдаа маш муу стандарттай байсан. Тэгэхээр алив юмны стандарт гэдэг маш чухал зүйл гэдгийг ойлгох хэрэгтэй. Стандарт гэхээр лаг юм болчхоод байгаа юм биш шүү. Аливаа зүйл байх ёстой хэм хэмжээний хамгийн доод үзүүлэлээр л байхыг хэлээд байгаа юм. Одоо манай улсад баригдаж байгаа энэ олон барилгууд чанар ярих гэж байгаа бол үүнийг заавал бодоосой. Туркийн газар хөдлөлтийн зургуудыг хичээлүүд дээр нэлээн сайн ороосой, хүмүүс үзээсэй, үзүүлээсэй л гэж бодож байна. Яагаад гэхээр хэзээ барилга нурахыг барилгачин өөрөө ч мэдэхгүй. Гэхдээ өөрийнхөө барилга дотор унтаж байх магадлал өндөр байгаа шүү дээ.

Манайхан богино хугацааны их ашиг хардаг. 5 тэрбум төгрөг байвал нэг жилийн дотор 15 тэрбум болгочих юм сан гэсэн өлөн шунал байдаг. Гэхдээ бүгдээрээ тийм биш. Тодорхой тийм улс бол байна.

Би Дубайд очоод борооны ус зайлуулах шугам зам талбайг нь хараад манайх ингээд хийчихвэл гээд л ажиглаад явдаг юм. Гэтэл Дубайд үер болоход тэр өндөр хөгжилтэй орон, байгалийн үзэгдлийн өмнө яаж ч чадаагүй. Монголд ч гэсэн үер болоод хүүхэд урсаад харамсалтай зүйлс болсон шүү дээ. Бид энэ бүгдэд бэлэн биш байна л гэж хэлэх гээд байгаа юм.  Бэлэн байх боломжгүй ч юм шиг санагдсан. Гэхдээ яаж дүйцүүлэх үү гэдэг зүйл яригдах ёстой байх.

- Эрсдэлийн менежмент гэж том салбар байдаг юм билээ. Тэр чинь эрсдэлийг бүүр ТЭГ болгоно гэсэн асуудал хэзээ ч яригддаггүй шүү дээ. Эрсдэлийн хор хохирлыг багасгана гэдэг л асуудал яригдана. Саяхан Испанид 200 гаруй хүн усанд живж өнгөрсөн байна. Испани бол дэлхийн нэлээн өндөр хөгжилтэй улс орнуудын нэг. Гэтэл ямар алдаа байсан бэ гэхээр нэгт: төр нь өөрөө дохиоллын системээ ажиллуулж чадаагүй. Хоёрт: ард иргэд нь  тэрийг үл тоогоод сурчихсан. Төр тодорхой хэмжээгээр мэдээллээ хангалттай өгөөгүй. Дээр нь нэмээд ард түмэн өгсөн мэдээллийг нь үл тоосны улмаас 200 гаруй хүн усанд эндсэн байна. Дээр нь бид байгалаа маш их өөрчилж байгаатай холбоотой. Улаанбаатар хотоор жишээ авахад Home Plaza байна. Голын урсгал дээр барьчихсан. Байгаль биднээс илүү хүчтэй. Тэр нь бол үнэн. Бид зохицож амьдрах ёстой байхгүй юу гэж л би хардаг.

Хүртээмжтэй төлөвлөлт гэдэг зүйлийг заавал хийгээрэй. Стандартаа заавал хангаач ээ гэж уриалмаар байгаа юм. Өнгөрсөн онд Дубайд интернэшнл проперти шоу үзсэн. Нийтэд тэгш хүртээмжтэй байдал, ногоон барилгийг их ярьж байна. Тэндээс нэг сонирхолтой консепцитой төсөл бид нарт маш их таалагдсан. Аутизмтай хүүхдийг дэмжсэн хотхон бас настайчуудыг дэмжсэн хотхон төлөвлөсөн байсан. Төсөл хэрэгжүүлж л байгаа бол ард нь таны нэр зүүгдчихсэн явж байгаа. Таны үр хүүхдэд өвлөгдөж үлдэж байгаа. Энэ болгоныг чин сэтгэлээсээ бодож үзээсэй гэж хэлмээр санагдлаа.

Одоо тэгээсэй л гэж хүсэж байна шүү дээ. Стандартаа хангаад хийчихвэл ашигтай гэж хэллээ. Хүртээмжтэй төлөвлөлттэй газрууд чинь илүү гоё байдаг юм байна гэдгийг тайлбарлачихлаа. Илүү их хэрэгцээтэй гэдгийг нь хэллээ. Зах зээл дээр үнэхээр эрэлттэй. Яагаад гэхээр дэлхий тэр чигээрээ хөгширч байгаа тохиолдолд хүртээмжтэй орон зайтай барилга барьсан тохиолдолд ашигтай байж чадна. Үүнээс өөр яаж ойлгуулах вэ? Тийм ээ.

Ингээд хэлээд байхад ойлгож авахгүй байгаа бол уучлаарай тэгээд өөрөө туулж үзэхээс нааш ойлгохгүй зүйл гэсэн үг шүү дээ.

“Хүртээмжтэй барилга нь зөвхөн хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн төдий биш, бүх нийтийн асуудал. Бид бүгдээрээ хөгширөх болно.”

• Хүртээмж нь бүх нийтийн ашиг сонирхолтой холбоотой. Энэ нь зөвхөн тодорхой бүлгийн төдий биш, бүх нийтийн амьдралын чанарыг дээшлүүлэх асуудал.

• Нэг цагийн хугацаанд нийтэд тэгш хүртээмжтэй барилга, хүртээмжтэй төлөвлөлт гэсэн ойлголтыг илэрхийлэхийг хүслээ. 

Хөтлөгч, санаачлагч: А.Уянга /Аясгал Цэн ХХК-ийн үүсгэн байгуулагч, захирал /

Зочин: В.Ойдов /Рехтус ХХК-ийн үүсгэн байгуулагч, захирал/

Эх сурвалж: https://ayasgalblog.wordpress.com/2025/02/17/