Өөдөө тэмүүлдгийнхээ хүчинд хүн өндөр болдог гэх мэргэн үг бий. Үүнтэй адилаар улс үндэстний хөгжиж дэвжиж байгааг илтгэн харуулдаг томоохон хүчин зүйл нь тэнгэрт тэмүүлэн “ургах” барилга байгууламжууд ажээ. Гэтэл сүүлийн үед их бүтээн байгуулалтын өмнөөс эрээ цээргүйгээр нулимж, байшин барилга бүрийг нураах, нураасай гэж хүсэх болсон нь юуных вэ.

Барилгын салбар сүүлийн 20 жилд идэвхжиж, өндөр өндөр барилгууд сүндэрлэсээр нийслэлийн хөгжлийг хэдэн шат өөд татав. Хэрэв ингээгүйсэн бол бид Африкийн зарим орнуудынхтай адил намхан тагцнууд дундаа аж төрж, аль тэртээ социализмийн үед барьсан хэдэн саарал байшингуудаар бахдах байв.

Монгол улсын эдийн засгийн өсөлт өнгөрсөн жил 17 хувьтай байсныг бид уул уурхайн салбартай шууд хамруулан ойлгож буй. Гэтэл үүний дараа орохуйц барилгын салбарын эдийн засгийн нөлөөг хэн ч ярьдаггүй, хэн ч тоодоггүй. Нарийн ажиглавал дээрх хоёр салбарын хөгжилд ялгаа их бий. Уул уурхайн салбарын үйлдвэрлэл өдгөө ДНБ-ий 70 хувийг дангаар хангаж байгаа ч эзэд нь гадаадын компаниуд байдгийг бид мэддэг.

Тэгвэл барилгын салбарын үйлдвэрлэлийн дийлэнх нь дотоодын компаниудын нуруун дээр явдаг. Хэрэв төр, засгийн эрхэм гишүүдэд бага ч атугай эх оронч үзэл байдаг бол энэ ялгаа их зүйлийг илтгэж байгааг ойлгох байлаа. Ингэхэд бид яагаад барилгын салбарын үйлдвэрлэлийг үл тоож, харин ч жигшин зэвүүцэх болов оо.

Барилгаас болж сүүлийн нэг сард цөөнгүй хүний амь эрсдэв. Энэ гамшиг мөн үү гэвэл мөн. Бүтээн байгуулалт цусны мөртэй байж яавч болохгүй. Үүнд анхаарал хандуулж, асуудал болгож дэвшүүлэх болсон нь ч сайн хэрэг. Гэвч өөр өнцгөөс нь харж, булгийн төгсгөлд учир байна уу булгийн  эхэнд учир байна уу гэдгийг бодоод үзэх л хэрэгтэй. НИТХ-аас барилга эхлүүлэх зөвшөөрөл олгохыг зогсоосноос хойш гурван сарын хугацаа өнгөрлөө.

Үүнийг дагаж 12.000 гаруй барилгачин ажилгүй болов. Зөвшөөрөлгүй баригдсан 80 гаруй барилгыг нураана, буулгана, улсын орлого болгоно гэх захирамжууд ар араасаа хөвөрсөөр байна. Гэвч үүний цаана хэн хохирох вэ гэдгийн хариутыг бид хаа хаанаа сайтар тунгаах хэрэгтэй.
Эрсдлийг тооцон үзвэл мундахгүй олон жишээ авах хэрэг гарах нь.

Барилга дагасан олон жижиг бизнес зогсонги байдалд орж, улмаар барилгын компаниуд арилжааны банкуудаас авсан 800 орчим тэрбум төгрөгний зээлний эргэн төлөлтөнд саад учирах нь. Зээлийн хүү нь нэг өдөрт л 500 саяар хэмжигдэх том тоо гарна. Хэрэв байдал энэ янзаараа удаан үргэлжилвэл арилжааны банкууд 2009 оны хямралын үеийнх шиг хүнд байдалд орж мэдэхээр байна.

Мөн урдчилгаа мөнгөө өгөөд байр бариулж буй 6000 гаруй иргэд хохирно гэхчлэн тоочвол ар араасаа дагасан “гинжин хохирол”-ууд үүсч эхэллээ. Энд бид хэдхэн барилгын тухай биш, бүхэл бүтэн улс орны хөгжлийн асуудлыг хэлж буйг та гадарлаж байгаа биз ээ. Дээрх шийдвэрээс болж 2013 оны тавдугаар сараас хойш барилга эхлэх ямар ч боломжгүй болчихлоо.

Тэгсэн хэрнээ иргэдээ орон сууцжуулъя, гэр хорооллын тэлэлтийг зогсооё гэж яриад байгаа нь хоорондоо нэг л авцалдаж өгөхгүй л байна. Барилгын компаниуд жилд 10000 гаруй айлыг шинэ орон сууцаар хангадаг гэсэн тооцоо бий. Энэ бол том тоо юм шүү.

Хэт туйлшрал ямагт л сөрөг үр дагавар дагуулдаг.  Америкийн ихэр хоёр цамхаг нурж, 3000 хүний аминд хүрсэн аймшигт хэргийн дараа АНУ-ын Засгийн газар Ирактай дайн зарлаж, улмаар нэг сая гаруй хүний амийг хороосон түүх саяхных. Энэ үйл явдлын талаар Ираны Ерөнхийлөгч Махмуд Ахмаденижад өөрийн бодлыг илэрхийлэхдээ “Бид бүхэл бүтэн улс гүрэнтэй дайсагналцахын оронд буруутан этгээдтэй л хариуцлага тооцох байсан.

Нэг сая хүний амийг хороолоо гээд 3000 хүний амийг аварсан уу?” гэж асууж байв. Үүний нэгэн адилаар зөвшөөрөлгүй барилга барьж байгаад осол гарсан хоёр компанитай хариуцлага тооцохын оронд барилгын салбарыг тэр чигт нь нийгмийн өстөн мэтээр сурталчилах болсон нь зөв шийдвэр мөн эсэхэд би эргэлзэж байна.
Үндэсний статистикийн хорооны гаргасан мэдээгээр өнгөрсөн сард зээлийн өрийн үлдэгдэл 35.7 хувиар өсчээ. Шалтгааныг нь хайж үзэх үү. Мөн л дээрх шалтгаантай холбож болохоор. Төр, засаг хөгжлийг илтгэх гол “бэлгэ тэмдэг” болох барилгын салбарт анхаарал хандууладггүй хэрнээ хүн бүрт 21000 төгрөг тарааж “хэлбэрддэг” болохоор тэр.

Асуудлын гүн рүү орцгооё.
Нийслэлийн удирдлагууд гэнэт яагаад ийн сүржигнэх болов. Тэртээ тэргүй барилга барих зөвшөөрөл авахын тулд компаниуд 100 хол давсан  эрхэмтэй уулзаж, гарын үсэг зуруулдаг. Угтаа энэ бүх дамжлага бүрт хяналт, шалгалт хийгдэж, шаардлага хангавал зөвшөөрлөө авдаг учиртай. Гэтэл ийм олон, бүр хэмжээлэшгүй олон тооны дамжлага дунд яахаараа “хий гарч”, компаниуд зөвшөөрөлгүй, чанаргүй гэх үгсээр булуулах болов оо. Хянадаг, шалгадаг хүмүүс нь ажлаа хийдэггүй нь шууд харагдаж байгаа биз. Төр, засаг эхлээд өөрсдийнхөө хүнд суртал, ажлаа мэддэггүй тогтолцоогоо нураах хэрэгтэй болсныг энэ баримт илтгэж байна. Барилгын салбарын идэвхтэй ажиллах хугацаа хавраас намар хүртэл богинохон зуур үргэлжилдэг. 

Барилгын компаниуд гарын үсэг зуруулахад барилга барихаасаа их хугацаа зарцуулдаг хэмээн шуугидаг нь дэгс яриа биш юм.
Энэхүү “агуу их хүнд суртал”-ыг хүлээж цөхөрсөн нь, барилгын ажил идэвхтэй явагддаг богинохон хугацаа тэднийг хүлээхгүй учраас зарим нь яаран ажлаа эхэлжээ. Асуудлын цөм нь энд л байж. Засгийн эрхмүүд өнгөн дээрээ барилгын компаниудыг “цаазлаж” байгаа юм шиг боловч үнэн хэрэгтээ төр өөрөө өөрийгөө шийтгэж буй дүр зургийг та ажиглав уу.

Улсын хөгжлийн хүндийг нуруундаа үүрдэг энэ том салбарт хайхрамжгүй хандсанаас үүссэн “гинжин хохирлууд” Монголын эдийн засагт, ард иргэд, хөгжил дэвшилд хэрхэн сөрөг нөлөө үзүүлж буй ухаалгаар эргэн хармаар байна. Алдаж байж онодог нь жам юм. Гэхдээ хэтэрхий туйлшрахгүйгээр асуудлыг олон өнцгөөс тунгаан харж, болж бүтэхгүйг нь засч залруулаад явбал хөгжил биднээс тийм хол биш гэдэгт итгэж байна. 

Орон сууцны үнэ хэтэрхий өндөр байна л гэцгээдэг. Гэтэл Монгол Улс дотооддоо барилгын материалыг бүрэн хангахуйц үйлдвэрлэл байхгүй. Тиймээс барилгын компаниуд олон нэр төрлийн хэрэгцээт бараа, бүтээгдэхүүнээ гадаадаас импортолдог. Мөн газар худалдан авах, дэд бүтцээ шийдүүлэх гэх цөөнгүй зовлон туулсны дараа гаалийн татвар, татварын алба гэх хүнд нударгууд буудгыг хэн хүнгүй л мэддэг. Энэ мэт шалтгаанаас үүдэж орон сууцны үнэ өндөр байх нь аргагүй шүү дээ. Учир нь барилгын компаниуд буяны байгууллага биш.

Гэвч барилгын компаниуд ёс юм шиг энэ бүх хүнд суртал, хүнд нударгын аясыг дааж, тэсээд л өнгөрдөг. Тэдний төлсөн их хэмжээний татварын мөнгө, олон мянган хүнийг ажлын байраар хангаж байгааг нь үл хэрэгсдэг хэрнээ нэмж иймэрхүү маягаар дарамтлах болсон нь хөгжлийн өмнөөс сүх далайж байгаа мэт алмай явдал мөн билээ. Барилгын салбарыг нулимж, зөвшөөрөлгүй гэх барилгуудыг нурааж, бүтээн босголтын өөдөөс гар далайж болно.

Гэвч том салбар уруудахдаа том эрсдлийг дагуулж, нийгэмд мэдэгдэхүйц доргилт өгнө гэдгийг эрх мэдэлтнүүд мартсан бололтой. Энэ ч бас төр барилгын салбарыг бус, өөрөө өөрийгөө шийтгэж буйн нэг илрэл биш гэж үү?

                                                                                                                                             Г.Хүслэн


                                                                                                                                   Өнөөдөр сониноос.....