Орон нутгийн ус хангамж, ариун цэврийн байгууламжид оруулсан хөрөнгө оруулалтын багахан хэсгийн хувьд ч өөрийн өртгөө нөхөх магадлал багатай, эдгээр байгууламжуудыг хэвийн ажиллагаатай байлгахад шаардагдах хөрөнгийн хуримтлал хангалттай бий болж чаддаггүй тул бүх хэрэглэгчдийг тоолууржуулах нь бодит төлбөр ногдуулахад чиглэгдсэн алхам болох юм. Энэ алхмыг хийлгүйгээр ус хангамжийн үйлчилгээг бодитоор үнэлэх боломжгүй юм.

Үндэсний статистикийн газраас 2015 онд Монгол улсын хүн ам 2 918 624 хүрнэ гэсэн таамаг тооцоо гаргаж, хотын хүн ам ойролцоогоор 1371696 болох магадлалтай гэж үзэж байгаа тул хүн амын энэхүү өсөлт нь ус болон усны нөөцийн ашиглалтад үлэмж хэмжээгээр нөлөөлж, хэрэгцээг хангах, дэд бүтцийн ачааллыг нэмэгдүүлэх, ус хангамжийн хүртээмж, чанарт сөрөг нөлөө үзүүлж болох юм. Мөн Нэгдсэн Үндэсний Байгууллагаас “Усны амьдрал” сэдэвт Олон улсын 10 жилийн /2005-2015/ үйл ажиллагааг эхлүүлсэнтэй холбогдуулан ус хангамж, цэвэрлэх байгууламжийн нөхцлийг тогтворжуулах, ус хэмнэх үр дүнтэй аргуудын нэг болох хэрэглэгчид рүү чиглэгдсэн үйл ажиллагаагаа тогтмолжуулах  нь зүйтэй гэж үзэж байна.

  Монгол улсад ус хэмнэлтийн талаар Монгол улсын Усны тухай хуульд усны  хэмнэлт зохицуулалт, урамшуулалын механизмыг тусгасан байдлыг авч үзэхэд:

  33 дугаар зүйл.  Усны нөөцийг хэмнэх, хомсдохоос хамгаалах

 33.1.Усыг хэмнэлттэй ашиглах зорилгоор ус ашиглагч бүр усны тоолууртай байх үүрэг хүлээнэ.

33.2.Усны нөөцийн байгалийн жамаар  нөхөн сэргэх, цэвэрших чадвар буурсан тохиолдолд мэргэжлийн байгууллагын дүгнэлтийг үндэслэн үйлдвэрлэлийн зориулалтаар ус ашиглахыг зогсоож, усны орчинг нөхөн сэргээх арга хэмжээг сум, дүүргийн Засаг дарга  ус ашиглагч байгууллагатай хамтран авч хэрэгжүүлнэ

33.3.Хоногт 50 шоо метрээс их ус ашиглагч ус хэмнэлттэй ашиглах технологи нэвтрүүлэх, бохир ус цэвэрлэх технологийн горимыг мөрдүүлэх үүрэг бүхий усны хэрэглээ хариуцсан  менежертэй байна

35 дугаар зүйл. Усыг хамгаалах, нөхөн сэргээх ажлыг урамшуулах

          35.1.Аймаг, нийслэлийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал тухайн шатны Засаг даргын саналыг үндэслэн ус ашиглагчдад дараахь хөнгөлөлт, урамшуулалыг үзүүлж болно. 

35.1.1.усыг хамгаалах, зохистой ашиглах, усны орчныг тохижуулах талаархи иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын санаачлага, үйл ажиллагааг урамшуулах;

            35.1.2.өөрийн хүч, хөрөнгөөр цас, борооны ус хуримтлуулж, нуур, цөөрөм байгуулсан, худаг гаргасан, хуучин услалтын систем, уст цэгийг засч, тохижуулан тоноглосон иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага  тухайн байгууламжийг давуу эрхээр эзэмшинэ

35.1.3.усыг хэмнэлттэй, үр ашигтай зарцуулж, технологийн процесст ялгарсан усаа шаардлагын хэмжээнд хүртэл цэвэршүүлсэн, дахин ашигласан, байгаль орчин, хүний эрүүл мэндэд ивээлтэй технологи нэвтрүүлсэн иргэн, аж ахуйн нэгжид  ус ашиглах  давуу эрх олгоно

            35.1.4.усны нөөц, чанарыг хамгаалах арга хэмжээг өөрийн хөрөнгөөр санхүүжүүлсэн, байгаль орчинд ивээлтэй, хэмнэлттэй технологи хэрэглэж байгаа ус ашиглагчийг урамшуулна.

 Мөн ус хэмнэлтийн талаар Мянганы хөгжлийн зорилтод  ус хэмнэлт, чанарын талаар дурьдсан байна:

Ус, ариун цэврийн хангамжтай холбоотой үйл ажиллагаа. Ус, ариун цэврийн дэд бүтэц, үйлчилгээг хангаж ажиллуулахдаа өрхийн ариун цэврийг сайжруулах төлөв байдлыг өөрчлөх хөтөлбөртэй уялдуулна.

Усны сан эко тогтолцоог сайжруулснаар ундны усны хүртээмжийг нэмэгдүүлнэ. Үйлдвэрийн бохирдлын хяналтыг боловсронгуй  болгосноор ундны усны чанарыг сайжруулна.

Усны зохистой хэрэглээг бий болгоход чиглэсэн зөвлөмж

        “Усны тухай”, “Хот суурин газрын ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалтын тухай” хуулиуд, ундны усны болон бохир усны цэвэрлэгээний стандарт зэрэг холбогдох хууль эрх зүйн актуудыг сурталчлах ажлыг жилд 2-оос доошгүй удаа орон нутгийн түвшинд зохион байгуулж, жилд 3-4 удаа ус хэмнэлтийн аян зохион байгуулах;

·         Хангагч байгууллага усыг олборлон түгээж, борлуулж байгаа үйл ажиллагаа, усны үнэ тариф, хэмнэлтийн талаар хэрэглэгчдэд ил тод нээлтэй мэдээллээр хангах, орон нутгийн хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслээр сурталчлах.

·         Ундны усны чанар, эрүүл ахуйн шаардлага, аюулгүйн байдалд тавих хяналтыг сайжруулах;

·         Гадаргын усны нөөцийг хамгаалах, зохистойгоор ашиглах боломжийг бүрдүүлэх үүднээс хүн амын унд ахуйн усны эх үүсвэрийн хамгаалалтын болон эрүүл ахуйн бүсийн хамгаалалтын дэглэмийг мөрдөж ажиллах;

·         Цэвэр усанд хийгдэх лабораторын хяналтын шинжилгээг тогтмол хийж түүний үр дүнгээр байгууламжийн үйл ажиллагааг хянах;

·         Биологийн цэвэрлэгээ өндөр хувьтай цэвэрлэгдсэн усыг газар тариалан бусад зүйлд ашиглах.

·         Усыг олборлон түгээж, борлуулж байгаа үйл ажиллагааныхаа талаар нийтэд нээлттэй сурталчлах

·         Ус хангамжийн барилга байгууламж, тоног төхөөрөмж, шугам хоолойн ашиглалтыг сайжруулах зорилгоор түүнд хийгдэх угаалга, үзлэг үйлчилгээ, графикт их болон урсгал засварыг тогтмол хийх;

·         Гэр хорооллын ус түгээх байруудыг төвлөрсөн ус хангамжийн системд холбох, усан сангуудыг хуванцар сангаар солих зэрэг ажлуудыг хийх;

·         Ус хангамжийн өргөлтийн станцын насос, тоног төхөөрөмжийг цахилгаан эрчим хүч бага хэрэглэдэг тоног төхөөрөмжөөр шинэчлэх, даралт, зардал тохируулах балансын хаалт, алсын удирдлагын системээр  тоноглох;

·         Техник, тоног төхөөрөмжийг үе шаттай ээлж дараатайгаар шинэ дэвшилтэт технологиор шинэчлэх.

·         Шинээр ашиглалтанд оруулж буй барилгыг ашиглалтанд хүлээн авахдаа хэрэглэгч бүрийг тоолууржуулах, айл өрхөд суурилуулах сантехникийн хэрэгслийг ус бага зарцуулдаг 2 янзын гаралттай бочки, мэдрэгчтэй холигч крант зэргээр тоноглосон байх шаардлага тавьж хэрэгжүүлснээр усыг хэмнэлттэй зарцуулах технологи нэвтрүүлэх;

·         Усны ашиглалт, хэрэглээ, усны үнэ тариф, хэмнэлтийн талаар хэрэглэгчид рүү чиглэсэн ухуулга сурталчилгаа хийж, нийтэд нээлттэй сурталчлах ажлыг улирал тутам зохион байгуулах;

·         Тоолууржуулалтын арга хэмжээг эрчимжүүлэх, айл өрх бүрийг үе шаттай тоолууржуулах замаар усыг хэмнэлттэй зарцуулах нөхцөл бүрдүүлэх;

·         Орон нутгийн төрийн захиргааны  болон ус ашиглалтын байгууллагуудын ерөнхий боловсролын сургуулийн сурагчдын дунд усны ухаалаг хэрэглээг төлөвшүүлэх ус хэмнэх арга барил эзэмшүүлэхэд чиглэсэн болзолт уралдаан тэмцээн зэрэг хүүхдийн сонирхол татахуйц арга хэмжээ зохион байгуулж хэвшүүлэх.

·         Ундны усны чанарыг сайжруулахаар тусгайлан ус цэвэршүүлэх, цэнгэгжүүлэх төхөөрөмж суурилуулсан тохиодолд унд, ахуйн хэрэглээг тусгаарлах замаар усны зохистой хэрэглээг нэвтрүүлэх.

·         Хангагч, хэрэглэгчийн хооронд цэвэр усаар хангах гэрээнд ус хэмнэх, усны үргүй зарцуулалт гаргахгүй байх талаах тусгаж хэрэглэгчийн зүгээс зөрчил гаргасан тохиодолд хариуцлага тооцох, торгууль ногдуулах зэрэг механизмыг нэвтрүүлэх.

·         Ус ашиглагч байгууллагаас усны зүй зохистой хэрэглээ, хэмнэлт, шинэ дэвшилттэй техник, технологи нэвтрүүлэх усны зарцуулалтыг тоолууржуулах сургалт, суртчилгааны ажилд зориулан жил бүрийн үйл ажиллагааныхаа зорилт дэвшүүлэн хэрэгжүүлэх, энэхүү арга хэмжээнд тодорхой зардал тусгаж байх.

·         Ашиглалт, үйлчилгээ хариуцсан байгууллагын зүгээс жилд 2 удаа буюу хавар, намрын улиралд ус хангамжийн шугам сүлжээний хаалт, арматур, айл өрх, аж ахуйн нэгжийн сантехникийн  хэрэгсэлд   үзлэг шалгалт хийж, түүний мөрөөр засвар үйлчилгээг тогтмол хийж хэвших зэрэг болно.

___________оОо____________