Монгол улсын ашигт малтмал, уул уурхай, боловсруулах аж үйлдвэрийн салбарт хамтран ажиллах, хөрөнгө оруулах хүсэл сонирхол бүхий олон улсын нэр хүндтэй пүүс компаниуд, хөрөнгө оруулагчид, эрдэмтэн судлаачид Улаанбаатарт хуран цугласанд баяртай байна.

    Энэ бага хурлаар та бүхэн монгол улсын хар төмөрлөг, өнгөт металлургын салбарын хөгжил, ирээдүйн чиг хандлагын талаар хэлэлцэж байгаа нь цаг үеэ мэдэрсэн, бидний зорьж буй хөгжлийн бодлогод нийцсэн арга хэмжээ болж байна.        

      Монгол улс үнэт болон өнгөт метал, төмрийн хүдрийн арвин нөөцтэй. Бас болдын (ган гэж хятад үг, монголоор болд гэнэ) үйлдвэрлэлийн гол хэрэглэгдэхүүн болох коксжих нүүрсийн баялаг нөөцтэй.  Эдгээрийг нийлүүлбэл металлурги, болдын үйлдвэрлэл хөгжих бүрэн бололцоо, ирээдүй харагдаж байгааг та бүхэн надаар хэлүүлэлтгүй мэдэж байгаа.

     Монгол газар шороон дээр хүрэл болон төмрийг боловсруулж, эзэмшиж байсны нотолгоо болохоор археологийн олдворууд элбэг таардаг.  Бидний өвөг дээдэс анхны төрт улсаа байгуулан газар нутгаа тэлэхийн хэрээр хятад, энэтхэг, перс, мисир зэрэг улсуудаас төмөр боловсруулах дэвшилттэй арга технологийг тухай бүр сурч, ашиглаж ирсэн түүх бий. Монголчууд төмрийн хүдрийг боловсруулах өвөрмөц арга технологитой, дарханы баялаг уламжлалтай ард түмэн. Тэртээ 2000 жилийн тэртээгээс “Бух дарах” гэж аргаар байгалийн салхи, газрын тогтоцыг ашиглан хүдэр хайлуулж, зэр зэвсэг, эдлэл хэрэгслээ хийж явсан ч үйлдвэрлэлийн төвшинд хүртэл өргөжүүлж, хөгжүүлж амжсангүй.

     Социализмын үед орчин үеийн металлургийн салбарын хөгжих эхлэл тавигдсан хэдий ч Хүнд аж үйлдвэрийн салбар байдлаар бус зөвхөн түүхий эдийн бааз, анхан шатны боловсруулалт хийх дамжлага, засвар үйлчилгээнээс хэтрэхгүй байдлаар өнөөг хүргэжээ.

       Харин өнөөдөр бид металлургийг жинхэнэ утгаар нь хөгжүүлэх, аж үйлдвэрийн том салбарын хэмжээнд өргөжүүлэх боломжтой тулж ирээд байна. Төмөрлөгийн үйлдвэрлэл бол аж үйлдвэржилт, бүтээн байгуулалтын цөм гэдгийг үйлдвэржсэн орнуудын туршлага бэлээхэн харуулж байна.

АНУ-ын хүчирхэгжилт, Орос, Хятад дэлхийн гүрэн болон дэвшихэд чухамдаа төмөрлөгийн үйлдвэрлэл л түлхэц өгсөн. Өмнөд солонгос өөрийн нутаг дээр нэг тонн ч төмрийн хүдэргүй хирнээ төмөрлөгийн аварга үйлдвэр Поско-г байгуулах гэж зүтгэж, босгож хөгжүүлсний учир нь үйлдвэржилтийн талх болсон болд, төмөр хийцийг өөрсдийн гараар бүтээх, хөгжлөө тасалдуулахгүй тэтгэх гэсэнд л байсан биз ээ.

      Монгол улсад төмөрлөгийн үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх бүрэн боломж бий. Юу байна хүдэр байна. Жонш байна. Хангалттай илчлэг бүхий нүүрс нь байна.  Хөрөнгө оруулалт, санхүүгийн таатай нөхцөл ч бүрдэж эхэллээ.Аясын салхи аятай,алтан боломж биднийг ивээж байна. Боломжийг шүүрч, самбаачлан ашигласан ард түмэн л ирээдүйгээ  итгэлтэй босгодог юм.

     Эхний ээлжинд зэс, цайр зэрэг өнгөт болон хар төмөрлөгийн хүдрийг олборлон, анхан, дунд, гүн боловсруулалт хийж үйлдвэрүүд байгуулъя. Пиро, гидро металлургийг аль алиныг нь эхлүүлье. Зэс, цайрыг гидро металлургийн аргаар боловсруулах боломжтой бол, төмрийг пиро металлургийн аргаар хайлуулъя. Нэг нь нэгнээ нөхөж, хүхрийн хүчлийн асуудлыг шийдэж болно гэж мэргэжилтнүүд тооцож байгаа юм билээ. Улмаар нэмүү өртөг шингэсэн эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх чадвартай үйлдвэрүүдийг тэдгээрийг түшиглэн байгуулъя. Ажилгүйдлийг шийдвэрлэх том алхам энэ байх болно.

      Монголчууд төмөрлөгийн үйлдвэрлэл, хүнд аж үйлдвэрлэл эрхэлж чадахгүй, мэдэхгүй, зах зээл нь жижиг гэх мэт тайлбар тавьж байгаа хүмүүст битгий итгээрэй. Бид хэнээс ч дутахгүй. Бидэнд бүх боломж, нөхцөл бий. Одоо хийх, хөдлөх л дутагдаж байгаагаас бус санаачлага, бодлого, эрмэлзлэл дутаагүй.

Үсрэнгүй хөгжлийн ирмэг дээр байгаа монгол улсад маш их төмөр хэрэгтэй. Орон сууцжуулалт, үйлдвэржүүлэлт, дэд бүтцийн бүтээн байгуулалтуудыг төмөргүйгээр төсөөлшгүй. Урд хойд хөршид ч асар их хэрэгцээ бий. Эргэн тойрон, дэлхий нийт төмрөөр цангаж байна. Бидэнд тэр их хэрэгцээний жоохон ч атугайг хангаад, өөрийн улсын хэрэглээг бүрдүүлээд байхаар их нөөц, чадамж бий.  Металлург бол манай хөгжлийн стратеги, тогтвортой хөгжлийн тулгуур багана болох учиртай салбар юм.

     Зөвхөн түүхий эдийн олборлолт, экспортыг шүтсэн эдийн засаг нь манай хөгжлийн гарц биш! Хэн төмөрлөгийн үйлдвэрлэлийг эзэмшнэв тэрэнд хөгжлийн өргөн боломж нээгдэнэ гэдгийг байнга санаж, дорвитой төслүүд санаачлан хэрэгжүүлэх шаардлагатай байна.

    Эдийн засгийг мэдлэгт тулгуурласан, өндөр технологид суурилсан, боловсруулах үйлдвэрийн хөгжлөөр л урт хугацаанд, тогтвортой өсөлтөнд

хүргэнэ. Ийм  нөхцлийг өнөөдөр энд цуглан ярилцаж буй та бид бүрдүүлэх үүрэгтэй, шаардлагатай. 

     Уул уурхайн болон металлургийн бүтээгдэхүүнийг дотооддоо 50 - 1100 км хүртэлх зайд тээвэрлэн, цаашлаад дэлхийн зах зээлд хүргэхийн тулд  ОХУ-ын далайн боомт хүртэл 4000 гаруй км, БНХАУ-ын Тяньжин боомт хүртэл 1700 км замыг туулах шаардлага бидэнд тулгардаг. Тээвэрлэлтийн зардлыг хямд, тогтвортой байлгах нөхцлийг бүрдүүлэх нь Засгийн газрын үүрэг. Энэ хүрээнд манай яам оху-тай дамжин өнгөрөх тарифын урт хугацааны, хөнгөлөлттэй нөхцлийн хэлэлцээр байгуулахаар тохиролцсон. Мөн бнхау-тай ч ийм хэлэлцээр хийхээр ажиллаж байна.

    Уул уурхай, ашигт малтмалын бизнес эрхлэгч аж ахуйн нэгж, хөрөнгө оруулагчдын зүгээс хүсэлт гаргаж, зарим байгууллага өөрсдийн хөрөнгө оруулалтаар авто зам, төмөр зам  барих ажлыг эхлүүллээ.  Тухайлбал, 2010 онд төмөр замаар нийт 3,3 сая тонн төмрийн хүдрийг БНХАУ-руу экспортлосон. ”Болдтөмөр Ерөө гол” ХХК дангаараа 2,3 сая тонн хүдэр тээвэрлэжээ. 2011-2015 онуудад Төмөртэйн орд газрыг ашиглахтай холбоотойгоор төмрийн хүдрийн экспорт  6 сая гаруй тонн-д хүрэх магадлалтай байна. Уул уурхай, металлургийн гол бүс нутаг болох Сэлэнгэ, Дархан, Төв, Дундговь, Дорноговь, Сүхбаатар аймгуудын ашигт малтмалын орд газрын мэдээлэл, Сайншандын аж үйлдвэрийн цогцолборын төсөл зэргийг уялдуулан автозам, төмөр зам барих, хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх, өргөтгөх замаар өсөннэмэгдэж буй ашигт малтмалын тээвэрлэлтийг хийх төлөвлөлт, судалгааг иж бүрнээр нь боловсрууллаа.

     2 жилийн өмнөөс ЗТБХБ-ын яамнаас анх Сайншандын үйлдвэрлэлийн парк байгуулах ажлыг санаачлан боловсруулсан. Энэ төслийн цөмийг металлургийн үйлдвэрүүд төмрийн хүдэр боловсруулах, бэлдэц хийх үйлдвэрүүд бүрдүүлэх учиртай. Өнөөдөр энэ төсөл хэрэгжих бодит боломж бүрдэж ану-ын Bechtel компани Сайншандын аж үйлдвэрийн парк төслийн еPC-р сонгогдон ажиллаж байна. Сайншандад аж үйлдвэрийн парк барих төсөл нь 2010 онд УИХ-аас баталсан “Төрөөс төмөр замын тээврийн талаар баримтлах бодлого”-той нягт уялдаатай хийгдсэн юм. Бодлогын баримт бичигт ойролцоогоор 5600 гаруй  км төмөр замын суурь бүтцийг 3 үе шаттайгаар шинээр барихаар төлөвлөсний дагуу эхний болон хоёрдугаар үе шатанд нийт 2000 км төмөр замыг барихаар тус яамнаас тодорхой ажлуудыг зохион байгуулж байна.

     Энэ хүрээнд “Сайншанд” аж үйлдвэрийн цогцолборыг  дэд бүтцээр хангах асуудал багтаж байгаа болно. Улсын Их Хурлын 2010 оны 32 дугаар тогтоолоор баталсан “Төрөөс төмөр замын талаар баримтлах бодлого”-ын 3.2.2, 3.2.4-т заасан эхний болон хоёр дахь үе шатны төмөр замын Техник-эдийн засгийн үндэслэлийг “МакКензи”компаниар ахлуулсан зөвлөх баг боловсруулж дуусгалаа. Энэ техник-эдийн засгийн үндэслэл нь нийт 1766 км урттай төмөр замыг хамруулан хийгдсэн бөгөөд үүнд: Тавантолгой-Сайншандын 468 км, Сайншанд-Хөөтийн 450 км, Хөөт-Чойбалсангийн 155 км, Хөөт-Нөмрөгийн 380 км, Тавантолгой-Гашуунсухайтын 267 км, Нарийнсухайт-Шивээхүрэн чиглэлийн 46 км төмөр замууд багтаж байна.

      “УБТЗ” ХНН-ийн Сүхбаатар-Замын Үүд чиглэлийн суурь бүтэц нь жилд 23 сая тн ачаа тээвэрлэх  хүчин чадалтай. Гэвч замын байгууламж, илчит тэрэгний болон вагон ашиглалтын парк хуучирсан, техник технологийн шинэчлэл хийгдээгүйгээс  жилдээ 15-16 сая тн.ачаа л тээвэрлэж байна. Цаашид энэ чиглэлд хоёрдахь замыг тавьж байж тээврийн эрэлт хэрэгцээг хангах боломжтой болох бөгөөд холбогдох техник-эдийн засгийн үндэслэлийг хийсэн болно.

     Улам бүр нэмэгдэж буй ачаа эргэлтийг дэмжихийн тулд хилийн гол гол боомтуудын дэд бүтцийг сайжруулах ажил хийгдсээр байна. Хилийн 3 цэг дээр холимог тээврийн терминал, логистикийн төвийг ойрын үед барих болно. Эдгээр төсөл хэрэгжсэнээр Монгол Улс транзит орон болж, худалдаа, тээврийг хялбаршуулж, улмаар олон улсын тээврийн системтэй холбогдох, хил, гааль, мэргэжлийн хяналтыг үйл ажиллагааг хөнгөвчлөх, үр нөлөөг сайжруулах, нэгдсэн тээврийн иж бүрэн системийг хөгжүүлэх ач холбогдолтой юм.

     Зочид, төлөөлөгчид өө, дэлхий нийтийг хамарсанэдийн засаг, санхүүгийн хямралүргэлжлэх эрсдэл нүүрлэж, дэлхийн аж үйлдвэрийн хөгжил саарч түүнийг дагасан түүхий эдийн үнэ ханш ихээхэн хэлбэлзэх боллоо.

     Ийм үед монголчууд түүхий эдээ боловсруулж эдийн засгаа төрөлжүүлэх нь хямралаас зайлсхийх, эрсдэл багатай өнгөрөх хамгийн зөв шийдэл болно. Бидэнд уул уурхай-металлургийн аж үйлдвэрийн орон болох бодит ирээдүй ойрхон харагдаж байгаа.

     Энэ үйлст өнөөдөр энд хуран цугласан та бүхний монголд металлургийн салбарыг хөгжүүлэх, үйлдвэржилтийг бий болгоход чиглэгдсэн санаа бодол, санаачлага, ойлголцол үнэтэй хувь нэмэр оруулна гэдэгт би гүнээ итгэж байна.