Нийслэлийн нутгийн зєвлєл ТББ-аас “Орос Хятадыг холбосон байгалийн хийн хоолойг Монголын нутгаар дайруулан єнгєрvvлэх санаачилга” гаргаад, иргэдээр дэмжvvлж гарын vсэг зуруулаад яваа. Харин яагаад гэдгийнх нь талаар тогтож ярих хэрэгтэй байх.

Байгалийн хий бол одоогоор хvн тєрєлхтєнд мэдэгдэж байгаа хамгийн цэвэр, хямд, хvртээмжтэй, тээвэрлэхэд хялбар тvлш юм. Євєлдєє утаанд умбаж, иргэдийнхээ эрvvл мэндийг нvvрсээр буртагладаг Улаанбаатарынхны хувьд энэ нь л сонирхол татаж байгаа ажээ. Утаанаас vvдэлтэй агаарын бохирдлын хор хохирлын талаар элдэв тоо баримт байнга л хєвєрч, сэтгэл хирдхийлгэсээр удсан болохоор ахин нуршаад яах вэ. Ганцхан л баримт дурдъя. Єнгєрсєн зун Монголд буудаллаж, нvдний євчтэй хvvхдvvдэд буяны гараа сунгасан олон улсын эмч нарын “Орбис” эмнэлэгийнхний хэлж байснаар бол Монголд агаарын бохирдол гамшгийн хэмжээнд хvрснийг бага насны хvvхдийн харааны гэмтэл, согог илэрхийлж байгаа гэнэ. Энэ нь санаа зовоох хэмжээнд хvрснээс тэд Монголын хvvхдvvдэд тусламжийн гараа сунгажээ. Цаашилбал хичнээн хvvхэд амьсгалын замын євчинд нэрвэгдэж, хэчнээн хvн хєрсний бохирдлоос улбаатай євчнєєр євчилж, vхэж байгаа гэдгийг дурдахаас ч айж байна.


Улаанбаатарчуудын энэ зовлон зарим хvний хєлжих хэрэгсэл болон хувирсаар байгаагийн нэгэн жишээ нь “Эм Си Эс” гэх ямагт тєрийг тvшиж, тvмнийг мєлжсєн бизнес хийж ирсэн нэгэн компанийн шахаж буй 70 мянган ширхэг утаагvй зуух гэгч болж байна. Бvрэн шаталтат “Хас”, “Єлзий” зуух гэх сvржин нэртэй энэ зvйлсээ тэд Туркээс импортлож байгаа гэдэг. Гэтэл Туркийн нийслэл Анкара ийм зуухны ачаар бус байгалийн хий ашиглах болсныхоо vр дvнд л утаанаас салжээ. “Хас”, “Єлзий” зуух гайхалтай байсан бол туркууд Хар далай доогуур хєрєнгє зарж Оросоос хийн хоолой татах хэрэг юу билээ.

Манай судалгааны баг Анкарагийн оршин суугчдаас энэ талаар мэдээлэл сонсох гээд чадсангvй, зургийг нь vзvvлээд ч ойлголцсонгvй. “Утаа гаргалгvйгээр нvvрс тvлдэг зуух” гэж vлгэрт л байдаг байх гэж туркчууд инээд алдан хариулж байна. Тэд байгалийн хийнээс єєр утаагvй тvлш мэдэхгvй, турк супер зуух, тvvнийг vйлдвэрлэгч “Сильвер” группийн талаар бол бvр юу ч мэдэхгvй байлаа. Харин Туркт амьдардаг монгол иргэд бидэнд зvг гаргаж єгсєн нь Станбул хавиар байх нэг жижиг компанийн эзэн монголчуудтай байнга холбоотой ажилладаг. Тэрээр монгол ноёдын мєнгє угаах замыг засч, зуух маягийн зvйл нийлvvлэх болсон гэж дуулсан ажээ.

Зуухны єртєг 45 орчим ам.доллар гэнэ. Харин энд монголчуудад хэлж байгаа vнийг тєлбєрийн даалгавар дээрээс нь харвал тэнгэрийн vнэ байх ажээ.
Энэ баримтаас бол зуухны vнэ 475 мянга 250 тєгрєг гэж ойлгогдож байна. “Эм Си Эс” компани иргэдийг харж vзэж 70 мянгаар єгч байгаа гэж мунхруулаад vнэн хэрэгтээ Мянганы сорилын сангаас манай улсад vзvvлж буй 285 сая ам.долларын 47.2 сая ам.долларыг нь агаарын бохирдлыг бууруулах “Цэвэр агаар” тєслийн нэрээр хумсалж байгаа аж. Дээр нь Улаанбаатар хотын захиргаа-наас зарагдсан зуух бvрээс 200 мянган тєгрєг нєхєн тєлбєр болгон авч байгаа гэвэл тэдний ашиг орлого хар тамхины наймаачид ч атаархах хэмжээнд хvрч байгаа болж таарлаа.

Улаанбаатар хотын захирагч Г.Мєнхбаяр “Эм Си Эс” компанийн борлуулалтыг дэмжих, иргэдийг шахах зорилгоор гурван шатлалтай хязгаарлалтын бvс гэгчийг бий болгосон нь хvний эрхийг ноцтойгоор зєрчиж буй явдал болоод байна. Vндсэн хуулиар бол хvн амьдрах аж тєрєх газраа чєлєєтэй сонгох эрхтэй. Гэтэл “”Эм Си Эс”-ийн зуухыг худалдаж аваагvй хvн хотод амьдарч болохгvй” гэсэн шийдвэрийг хотын захирагч Г.Мєнхбаяр гаргалаа. Гурван бvсэд амьдарч байгаа 11 мянга + 34 мянга + 18 мянга нийт 53 мянган айл єрх “”Эм Си Эс” гэж компанид орлого оруулаагvй” гэдэг vндэслэлээр нутаг заагдах, хєєгдєх ч юм шиг хачин шийдвэр гаргасан хотын удирдлагыг юу гэж ойлгох вэ.
“Заавал ав, авахгvй бол хорооны дарга нар чинь харж байгаад нvvлгэж, хотоос хєєнє шvv” гэж айлгаад байхаар нь хамаг мєнгєє шавхаж авсан зуухны шидийг нь vзэх гэсэн Чингэлтэй дvvргийн иргэн 12 дугаар хорооны Ж.Цоггэрэлийн гэр бvл “утаагvй зуухны” утаанд хордон Хордлого тайлах тєвд хvргэгдсэн мэдээ цацагдлаа. “Дахиад хэдхэн л минут болсон бол бvгд амиа алдах байсан гэж эмч хэлсэн” хэмээн эхнэр Батчимэг нь ярьсан.

Уг нь, “MCS холдинг” компани жилд 100 мянган тонн нvvрсийг хийн тvлш болгон хотынхонд нийлvvлж, утааг vлдэн хєєх маягийн зvйл анх ярьж байснаа явцын дунд утаагvй зуух оруулж ирэх болгочихжээ. Тємєр замд зориулах ёстой байсан Мянганы сорилын сангийн 180 сая ам.долларыг ЗТБХБ-ын сайд Х.Баттулга “Илvv хэрэгцээтэй салбарт нь зарцуул” хэмээн шилжvvлснээр “MCS”-ийн дуусдаггvй шунал оволзож, тэр мєнгєнєєс яаж хvртэх вэ гэсэн донд автсан бололтой. Ингээд нvvрс хийжvvлэх санаа нь явсаар зуух шахах болж хувирсан байна. Vр дvнд нь тэд 47,2 сая ам.долларыг цусгvй “цуслаж”, дээр нь Улаанбаатар хотын захиргаанаас зуух бvртээ 200 000 тєгрєгийн бонус шимж байна. Зєвхєн хотын захиргаанаас нєхєн олговор гэж авч байгаа мєнгє нь 70 000 х 200 000= 14 тэрбум тєгрєг Ж.Оджаргал хэмээх эрхмийн ам руу гуд хийн орж байна.

Утаагvй зуух борлуулагч-захирал Т.Ганболд єдєрт 700 айлд зуух “шахах” зорилт тавьж, хvчин чадлаа нэмж ажиллаж байгаа гэж сайрхжээ. Тэд анх Улаанбаатарын утааг 30 хувь бууруулна гэж чанга дуугарч байснаа “багасах байх гэж найдаж байна” гэсэн vгээр сольсон бол Агаарын чанарын албаны ажилтнууд “ядаж 10 хувь буурчихаасай” хэмээн хэвлэлээр залбирав. Харин бvх асуудлыг бодитойгоор мэдэж байгаагийн хувьд Эрдэс баялаг, эрчим хvчний сайд Д.Зоригт “Мэдээж утаагvй зуух гэж юу байх билээ. Зуух юм чинь утаа гарч л таарна” гэж мэлзсэн байна.
Ийм увайгvй наймааны золиосонд улаанбаатарчууд сvvлийн 10 жил хохирлоо. Энэ бvхэнд цэг тавих, агаарын бохирдлыг бууруулах бодитой арга зам нь хийн хэрэглээ, орон сууцжуулалт хоёр л байна.

Байгалийн хийн дэлхийн нєєцийн 25 хувийг эзэмшдэг хойд хєрш маань 2010 оны есдvгээр сард БНХАУ-тай хийн нийлvvлэлтийн гэрээ байгууллаа. 2006 онд «Газпром», «Хятадын Vндсэний Нефть-хийн корпораци» (CNPC) энэ талаарх протоколд гарын vсэг зурж байснаас хойш царцанги байсан ажил урагшилж гэрээ болон єргєжсєн нь энэ. Байгалийн хийн хоолой 2015 онд ашиглалтад орсон байхаар хоёр тал тохиролцсон ч хаагуур явуулах замаа хараахан тогтоогvй байгаа нь бидний хувьд завшаан юм. ОХУ-ын зvгээс “Алтай” хэмээх 11 дvгээр чиглэлээр Казахстан, Монгол хоёрын хоорондох жаахан зайгаар Хятад руу хоолой явуулна гэсэн тєсєєлєл гаргасан. Энэ зам ЮНЕСКО-гийн байгалийн vнэт євийн жагсаалтад багтсан дархан цаазат нутаг Укокийг дайрах болж байгаа нь Оросын байгаль хамгаалагчдын эсэргvvцэлтэй тулгарч байна. Алтайн онгон байгалийг хадгалж vлдэхийн тулд байгалийн хийн хоолойг тэр нутаг дээгvvр явуулахгvй гэсэн 30 мянган иргэн Засгийн газартаа эсэргvvцэл илэрхийлж, гарын vсэг зураад байна. Харин нийслэлчvvд бид манай нутгаар дайруулаач хэмээн уриалж 10 мянган гарын vсэг цуглуулж байна.

БНХАУ-ын эрчим хvчний хэрэглээнд одоогоор дєрвєн хувь эзлэж байгаа байгалийн хийн энэ хоолойг татснаар 10 хувьд хvрч 2020 гэхэд жилд 300 тэрбум шоо метр хэмжээтэйгээр хий нийлvvлэх юм. Энэ нийлvvлэлтийг хангах хоолойг Монголын нутгаар дамжуулах нь техникийн болоод єртєг зардлын хувьд хамгийн боломжтой хувилбар гэдэг нь судлагаагаар тогтоогдсон. Гэвч Алтайн хязгаарын захирагч Александр Бердников Горно-Алтайскт болсон хурал дээр «Казахын нут-гаар» эсвэл «Монголын нутгаар» хийн хоолойг дайруулах нь эдийн засгийн хувьд хэмнэлттэй ч «улс тєрийн эрсдэл» ихтэй гэж мэдэгдсэн байх юм.

Нийслэлийн нутгийн зєвлєлийн санаачилгад нэгдсэн иргэдийн гарын vсгийг удахгvй Ерєнхий сайдад гардуулах бєгєєд С.Батболд Шанхайн хамтын ажиллагааны уулзалтад оролцох vеэрээ хєрш орнуудын удирдагчдад гардуулах юм байна.

Хэрвээ энэ санаачилга ажил хэрэг болох юм бол “Эм Си Эс” мэтийн бусдын зовлонгоор жаргал хийгчдийн луйвар дундарч, ард олон цэвэр агаартай жинхэнэ утгаараа золгох болов уу хэмээн най-даж, дэмжиж, ерєєснєєр єгvvллээ єндєрлєе.