Хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаа саяхныг хүртэл батлагдсан төлөвлөгөөнийхөө дагуу явагдаж ирсэн. Ер нь эхлээд зээл гаргахаас өмнө бэлтгэл ажлаа хийх ёстой байлаа. Ялангуяа нэн тэргүүнд эрхзүйн орчноо шинэчлэн сайжруулах шаардлагатай байсан. Мөн нийлүүлэлтийг хангах, барилгын материалын үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх шаардлагатай байлаа. Бид барилгын материалынхаа 70 гаруй хувийг импортоор авдаг. Тиймээс Замын-Үүдийн боомт болон төмөр замын хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх нь чухал байсан. Түүнчлэн манай улсад тулгарч байгаа нэг асуудал юу гэхээр барилгын салбарын ажиллах хүч хомсдолтой байна. Мэргэжилтэй боловсон хүчин бэлтгэх үйл ажиллагаан дээр анхаарах байсныг хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэгчид алгасчихлаа. Ингээд шууд зээл өгчихсөн нь нэг талаараа эрэлтийг хэт хөөрөгдөж байна. Мөн хөтөлбөр нь төлөвлөгдсөн бодлогын дагуу биш дундаасаа эхэлсэн дүр зураг харагдаж байна.

     Хөтөлбөрт хамрагдахад бэлэн биш компани олон байсан л даа. Ялангуяа алслагдсан дүүргүүдэд дэд бүтцийн асуудал нь шийдэгдээгүй, техникийн нөхцөл нь тодорхойгүй энгийн нэг төсөл хэлбэрээр явж байсан компаниудаас сонголт хийчихсэн. Гэтэл нөгөө компани нь дэд бүтэц дулаан, бохир зэрэг асуудлуудаа бүрэн шийдээгүй байх жишээтэй. Өнөөдөр 100 мянган айлын орон сууцны хөтөлбөрийг Улаанбаатар хотод хэрэгжүүлэхэд дулааны хангамж хүрэлцээ байхгүй. Шинээр барилга барих гэж байгаа компаниуд дулаан авах гээд хүсэлт гаргахад “Боломжгүй” гэсэн хариуг өгч байна.  Тэгэхээр ДЦС-5 байгуулагдаж байж хөтөлбөр бүрэн хэрэгжих боломжтой.

     Гандан болон 100 айл орчмыг өмнө нь ерөнхий төлөвлөгөөнд тусгахдаа одоогийнхоос өөр хэлбэрээр барилгажуулахаар болсон байсан. Үүнийг иргэдэд өмчлүүлэхгүй байх баримтлаад явж байлаа. Харамсалтай нь манай парламентийн гишүүд дээрх газруудад нэр дэвшихдээ сонгогчдодоо амлалт өгснөөс үүдээд өнөөдрийн энэ байдал үүсчихээд байна. Барилгажих үйл ажиллагааг сааруулсан гол хүчин зүйл нь ердөө энэ л дээ. Айлуудад дэд бүтэцийг нь тавьж өгөөд хаус хэлбэрээр хөгжүүлье гэж олон хүн ярьж байна. Тэгэхээр өнөөдрийн хувьд ийм зүйлийг Улаанбаатарт хэрэгжүүлээгүй биш хэрэгжүүлсэн. Тэр нь үр дүнгүй болсон. Баянзүрх дүүргийн Чулуун Овооны цагдаагийн байрнаас урагш байрлах хороололд цэвэр, бохирын шугамыг гудамжуудаар нь оруулж өгсөн.

     Гэтэл иргэд нь гудамжиндаа байгаа шугамнаас хашаа руугаа шугам татаж чадаагүй. Яагаад гэхээр тэдэнд төлбөрийн чадамж байгаагүй. Мөн нийтийн шугамнаас авч байгаа учраас Монгол Улсын норм, стандартын дагуу шугамаа татах ёстой. Ядаж л шугамаа хөлдөөчихгүй байх ёстой. Тийм нөхцөлийг байр сууц нь хангаж байх шаардлагатай болж таарсан. Зүгээр нь нэг гэрт шугам оруулж болохгүй шүү дээ. Иргэдийг шугам татаж чадахгүй болохоор нь тэр орчмын иргэдэд зээлээр шугамаа тавиулах боломж олгосон. Гэтэл орлогогүй айлд банк зээл өгөхгүй нь тодорхой шүү дээ. Ингээд бодохоор шугамаа татаж чадахгүй байгаа айл хаус барина гэдэг бүтэшгүй. Ерөөсөө гэр хороололд амьдарч байгаа айлд дэд бүтэц тавина гэдэг маш өндөр өртөгтэй. Цаашлаад өнөөх шугам нь өвөлдөө байнгийн ашиглалттай байхгүй бол хөлдөх аюултай. Тэр тусмаа энэ 100 айл, Баянбүрдийн тойргийн орчим их намагтай учраас айл бүрт шугам тавьж өгнө гэдэг их зардалтайгаас гадна, давхар олон асуудалтай гэсэн үг. Нэг хаусанд зарцуулах дулааны системийн ашиглалтын зардал сардаа 300 мянга байх жишээтэй. Харин орон сууцанд гурван өрөөтэй айлын төлөх төлбөр 80-100 мянган төгрөгт хэлбэлздэг.

    Мэдээж хорооллоор барилга баривал өртөг бага байх нь дамжиггүй. Тэр бодлогыг ч салбарын хэмжээнд баримталж байгаа. Үнийн өсөлтийн хувьд маш олон хүчин зүйл байна. Ганц барилгын материал үүнд нөлөөлөхгүй. Энэ зүгээр л нэг томоохон хүчин зүйл нь. Тээврийн зардал, ажилдын цалин, машин механизмын түрээс, зардал нэмэгдсэн байна. Цаашлаад байшингаа зарах зар сурталчилгааны зардал ч өссөн байж болно. Гол хүчин зүйлүүдийн нэг нь эрэлт юм. Ялангуяа 2010-2011 онд жилийн дотор үл хөдлөх хөрөнгө болон орон сууцны эрэлт 60 хувиар өссөн байна. Жишээлбэл 2010 онд Эд хөрөнгийн улсын бүртгэлийн газарт 8000 гаруй үл хөдлөх хөрөнгийн худалдах худалдан авах гэрээ хийгдэж байсан бол өнгөрсөн онд 14100 болж өссөн байх жишээтэй.

      Хөтөлбөр дөнгөж эхэлж байгаа болохоор эрэлтэд нөлөөлөх нь одоогоор бага байна. Харин өнгөрсөн онд арилжааны банкуудын орон сууцны зээл олголтоо нэмэгдүүлсэн нь эрэлтэд нөлөөлсөн. Дээр нь иргэдийн дунд юмны үнэ өсөх, мөнгөний ханш унах цуурхал тархсан. Тэгэхээр иргэд байгаа мөнгөө байр болгож байгаа нэрээр их хэмжээний үл хөдлөх хөрөнгө худалдаж авсан байгаа юм.

      Ер нь хүмүүс “Барилгачид шуналтай учраас байрны үнэ өсгөлөө” гэж ярьдаг. Гэтэл тийм биш шүү дээ. Эцсийн дүнд барилгачид барьдаг болохоос мөнгийг нь гаргаад бариулж байгаа хүмүүс нь хөрөнгө оруулагчид.

    Магадгүй энэ онд өнгөрсөн жилийнхтэй харьцуулахад эрэлт буурахаар байгаа. Эрэлт буурна гэдэг үнэ буурах урьдач нөхцөл. Яагаад эрэлт буурах вэ гэхээр арилжааны банкууд орон сууцны зээл өгөх үйл ажиллагаагаа бууруулсан. Зээлийн хүүгээ нэмсэн. Тэгэхээр өндөр хүү, шалгууртай зээлийг авах хүн цөөрнө. Энэ бүхэн эрэлт буурна гэдгийг харуулж байна. Яг хугацаа асууж байгаа бол энэ зун эрэлт буурч байгаа нь илт харагдана гэж таамаглаж байна. Манай Барилгын зөвлөгөө мэдээллийн төвөөс ирэх сарын сүүлээр “Барилга орон сууц-2012” үзэсгэлэн яармаг зохион байгуулах гэж байна. Үүгээр барилгын салбарын дундаж үнэ тодорхой болно. Энэ жилийн үнэ хараахан тодорхой болоогүй байгаа шүү дээ. Одоо бол өнгөрсөн жилийн дундаж үнээ бариад л яриад байгаа.

      Нийлүүлэлт төдийлөн нэмэгдэх боломжгүй. Яагаад гэхээр манай улсын барилга барих хүчин чадал жилдаа 10-12 мянган айлын орон сууцаар хэмжигддэг. Хүчин чадал гэдэг нь барилгын материалын нийлүүлэлт, төмөр замын тээвэрлэлт, Замын-Үүдийн нэвтрүүлэх боломж, ажиллах хүчний боломж бололцоо зэргээс харагдана. Тэгэхээр салбарын хэмжээнд жилд хамгийн ихдээ 12 мянган айлын орон сууц барих боломжтой.