Газар хөдлөлт бол хүн төрөлхтөний хамгийн итгэлгүй дайсны нэг. Энэ нь урьд өмнө ч гэсэн, өнөө үед ч гэсэн хэмжээлшгүй уй гашуу, эд материалын хохирол учруулсаар ирсэн. Үүнийг саяхан Японд болсон газар хөдлөлт бэлхэнээ харууллаа. Газар хөдлөлтийн улмаас хүний амь нас, эд хөрөнгөд маш их хохирол учруулдаг хүчин зүйлийн нэг нь үер усны аюул болон цунами юм. Газар хөдлөлтийн улмаас усан цахилгаан станцын болон томоохон голуудын далан хаалт эвдэрч үүний нөлөөгөөр ойр орчны газар усанд автаж, барилга байгууламжийг эвдэж, хүмүүс усанд автдаг.
Далайн ёроолд болон эрэг орчмын хуурай газарт болсон хүчтэй газар хөдлөлт, галт уулын дэлбэрэлтийн үед үүсэх цуврал долгионыг цунами гэнэ. Далайн ёроолын зарим хэсэг газар хөдлөлтийн үед хагарлын дагуу дээш доошоо огцом шилжин хөдлөх болон дэлбэрэлт болж буй галт уулын зарим хэсэг тэнгис рүү нуран унах үед цунами үүсдэг. Мөн эрэг орчмын хуурай газарт дээрх үзэгдэл болоход ч үүсч болно. Бүх тохиолдолд газрын хөрсний хөдөлгөөнөөс болж цунами үүсдэг байна. “Цунами” гэдэг япон үг нь “ далайн зогсоолын долгион” гэсэн утгатай.
Цунамийн ихэнх долгион анхандаа маш намхан байх боловч эрэгт ойртох тусам улам өндөр болж эрэг дээр тааралдсан бүхнийг хаман оддог. Хэдийгээр энэ долгион далайн түрлэг, татлагатай огт хамаагүй боловч заримдаа тэднийг түрлэгийн долгион ч гэж нэрлэдэг. Задгай тэнгист эдгээр долгион ердийн долгионоос том биш байх боловч зүг бүртээ 800км/цаг орчим хурдаар түргэн тархдаг. Эдгээр долгион гүехэн устай газар ирэхэд хурд нь буурч ердийн долгилны адил өндөр нь нэмэгддэг. Цунамийн долгион маш хурдан тархдаг учир хурд нь огцом буурахад өндөр мөн эрчимтэй нэмэгддэг болохоор эрэг дагуу асар том усан хана нурж унах мэт болдог байна. Цунамийн зарим долгионы өндөр 30-50 метрт хүрсэн тохиолдол ч бий. Тэдний өндөр нь эргийн хэлбэр дүрс, эрэг орчмын усны гүнээс ихээхэн шалтгаална.

 
Асар их хүчтэй галт уулын дэлбэрэлт болон газар хөдлөлт нь тэнгис далайг гатлан маш хол зайг туулах чадвартай томоохон цунами үүсгэдэг. Индонезийн Кракатау арал дээр 1883 онд галт уулын маш хүчтэй дэлбэрэлт болсон байдаг.


Уг дэлбэрэлтийн тэсрэлтийн хүчинд 20 шоо.км орчим арлын хэлтэрхийг тэнгис рүү авч шидэн 500 мян ам.км талбайд галт уулын үнс чандар цацагджээ. Энэ тэсрэлт агуу том цунами үүсгэсэн юм. Долгионы өндөр 30 гаруй метрт хүрч ойр орчмын арлуудыг живүүлж, хамгийн багаар бодоход эрэг орчмын тосгодын 36 мянга гаруй оршин суугчдыг хөнөөжээ. Мөн 1960 онд Чилийн эрэг хавьд болсон газар хөдлөлтөөр үүссэн цунами зөвхөн энэ орны эрэг орчмыг сүйтгээд зогсоогүй Номхон далайгаар 12500км-т тархаж газар хөдлөлтийн дараа 15 цаг өнгөрсөн хойно цунамийн долгион Хавайн арлуудад хүрч, дахин 7 цаг өнгөрөхөд Японы эргийг нөмрөн авч байсан түүхтэй.

Чилийн эрэг орчмын усан доорх газар хөдлөлтөөр үүссэн цунамийн долгион Номхон далайгаар тархсан байдал.

Маш олон хүчтэй газар хөдлөлт, галт уулын дэлбэрэлт болж байдаг Номхон далайн сав газарт ихэвчлэн цунами үүсдэг. Номхон далайн сав газар дахь газар хөдлөлтийг ажиглаж, оршин суугдыг цунамийн аюулаас сэрэмжлүүлэх зорилгоор Хавайн арлууд дээр “Цунамийн тухай мэдээлэх олон улсын төв” байгуулсан.
Номхон далайн эргэн тойронд байрладаг сейсмостанцууд болон татлага түрлэгийг ажиглах станцуудын байрлал.

Газар хөдлөхөд Номхон далайн эргэн тойронд байрладаг сейсмостанцууд түүний төвийг тодорхойлж, Хавай дахь сейсмо төвд мэдээлдэг. Хэрвээ газар хөдлөлт цунами үүсгэж болохоор бол энэ тухай төвөөс аюул заналхийлж байгаа бүс нутгуудад мэдээлж, шаардагдах арга хэмжээг авахуулдаг байна. Мөн тэрчлэн далайн татлага, түрлэг ажиглах станцууд ч гэсэн цунамийн үүсэлтийг ажиглан тандаж байдаг юм.
Цунамийн аюулыг зайлуулах боломжгүй боловч Номхон далайн сав газрын хүн ам шигүү суурьшсан олон мужийн хүн амыг яаралтай нүүлгэн шилжүүлэх төлөвлөгөөтэй байдаг. Цунами ойртож байгаа тухай мэдээлэл ирэхэд энэ төлөвлөгөөг хэрэгжүүлдэг. Жишээ нь: 1964 онд Аляскийн эрэг орчимд газар хөдөлж цунами үүссэнээс хэд хэдэн хот сүйдэж байсан хэдий ч цаг алдалгүй сэрэмжлүүлэг авсан эрэг орчмын олон дүүргийн оршин суугчдыг аюулгүй газарт нүүлгэн шилжүүлж амжсан юм. Гэхдээ бүх газар хөдлөлт болон галт уулын дэлбэрэлт цунами үүсгэдэггүйтэй адил цунами бүхэн аймшигт сүйрэл авчирдаггүй.