Манай улсад барилгын салбарт үйл ажиллагаа явуулдаг 1548 аж ахуйн нэгж байдаг гэсэн судалгаа саяханы "Тойм" сонин дээр гарчээ. Гэхдээ миний санахын 2008 оны жилийн эцсийн байдлаар барилга угсралт болон барилгын зураг төсөл боловсруулах тусгай зөвшөөрөл бүхий 1634 байгууллага аж ахуйн нэгж бүртгэгдсэний 1466 нь барилга угсралтын байгууллага байсан. Хэрэв эхний тоо үнэн бол барилгын салбарт нүүрлэсэн хямрал нэлээдгүй аж ахуйн нэгжийг залгисаныг дээрх 2 тоо харуулж  байна.

Гэвч үнэндээ барилгын салбарт цаг үеийн тохиолдсон хямралаас илүү бодлогын, хөгжлийн, чанарын гэсэн 3 хямрал байнга л бөөрөнд нь наалдаастай салахгүй байсаар ирлээ.

Энэ 3 хачигтайгаа зууралдаж салах ч биш салахгүй ч биш гэлдэрч байтал дэлхийн нийт тэр тусмаа барилгын салбарынханы өмнө "ногоон барилга" гэсэн бас нэр томъёо гараад ирэх нь тэр. Дэлхийн нийтийн өмнө аль 1950-иад онд харин бидний хувьд 2010 онд батлагдсан "Зөвлөх үйлчилгээ үзүүлэгч этгээд"-ийг дөнгөж хуулиндаа оруулаад дүрэмийг нь дөнгөж баталж амжиж байхад шүү дээ.

Зөвлөх үйлчилгээ үзүүлэгч этгээд гээд нэр томъёо гараад ирэхээр гайхах байх. Товчхондоо барилгын салбарт гарч буй том дэвшилүүдийн нэг бөгөөд барилгын зураг төсөл гүйцэтгүүлэх, гүйцэтгэгч сонгон шалгаруулах, ажилд хяналт тавих, төсвийг хянах, барилга ашиглалтанд хүлээлгэн өгөх гээд бүхий л ажилуудыг хувийн хэвшлийн мэргэшсэн компани удирдаж менежмент хийнээ л гэсэн үг. Өмнө нь бол нэг нөхөр өөрөө мөнгөө бариад, өөрөө зурагаа хийлгээд, өөрөө гүйцэтгэгчээ сонгоод эсвэл бүүр өөрөө удирдаж барилгаа бариулаад ,өөрөө хянаж ,өөрөө ашиглалтанд өгдөг байсан юм. Энэ олон "өөрөө"-гийн дунд 10 жилийн боловролгүй панзчингаас авахуулаад УИХ гишүүн хүртэл багтаж байгаа юм.

Тэгэхээр төр "өөрөө"-г барилгын салбарт үгүй хийж барилгыг мэргэшсэн багаар мэргэжлийн өндөр түвшинд менежмент хийлгүүлж, бариулах, ашиглалтанд хүлээж авах тун чухал процессыг хуульчилж өгсөн нь 50 жилийн дараа ч гэсэн тун чухал процесс юм. Дашрамдахад уг дүрмийг батлуулах ажлыг гардан зохион байгуулалцсан хүмүүсийн нэг н.Шагдаррагчаа таньд талархал илэрхийлье.

За тэгээд эргээд нөгөө 3 салдаггүй хачиг, ногоон барилгын яриа луугаа орий.

Барилгын салбарт алдагдсан бодлогын алдааны хамгийн тод жишээ гэвэл 50 жилийн дараа батлагдсан зөвлөх үйлчилгээний дүрмээс авахуулаад төсөв, нормын үнэлгээ, барилга ажил эхлүүлдэг, ашиглалтанд хүлээж авдаг хүртэл процессыг хүртэл олон шүдний өвчинг ярьж болж байна. Үүнийг яриад эхлэвэл үнэндээ түмэн зүйлийн талаар ярихаар байгаа тул та бүхнийг "багшаа байяаа" гэтэл айлгахыг хүссэнгүй.

Барилгын салбарын бас нэг өвчин бол хөгжихгүй байгаад юм. Үнэндээ тодорхой хөгжлийн үе шат байгааг үгүйсгэж бас болохгүй ч тэр нь нэр бүхий хэдэн барилгын компанид л харъяалагдана гэдгийг хэлэх нь зүйтэй байх. Энд ганцхан бодлогоор зохицуулах ёстой төрийн секторыг буруутгахаас өмнө барилгын салбарын хөгжилд санаа тавихаас илүүтэй ашиг сонирхол хөөцөлдөж байгаа бас л хувийн хэвшилийн олон компанийг чичилж болж байна.

Сүүлийн бас нэг салдаггүй хачиг бол барилгын чанарын асуудал. Уул нь бас л өмнөх хоёроосоо хамааралтай асуудал ч тусад нь гаргаж ирээд цоллохоос өөр аргагүй чухал этгээд болчихоод байгаа тул ийнхүү гаргаж ирээд чичилж байгаа бөлгөө. Сонирхуулахад би хувийн журмаар энд тэнд явж байхдаа "та амьдарч байгаа байрандаа хэр сэтгэл хангалуун байгаа" талаар асуугаад амждаг юм. Хариултын талаар та шууд таамагласан гэхэд итгэж байна. Яагаад гэвэл та ч гэсэн үнэндээ "Барилгын тухай хууль"-ийн 3 дугаар бүлгийн 9 дүгээр зүйлд заасан "хүн ажиллаж, амьдрах таатай нөхцөл бүрдүүлсэн, түүний эрүүл мэндэд сөрөг нөлөөгүй, аюулгүй байдлыг хангасан" гэсэн хамгийн эхний заалтаас л лав эсрэг юм хэлэх байх.

Эдгээр ярианы эцэст та магадгүй асуух байх л даа. Жишээ нь: Би наадхыг чинь зөндөө сонссон мэднэ. Одоо тэгээд юу хийх ёстой юм бэ?

Юуны өмнө барилгын сайдын хийх гэж ядаж байгаа зүйл учир түүний өмнөөс дуугарах эрх мэдэл төдийгүй сийрэг толгой дутаж байгааг шууд хэлэх нь зөв байх. Гэхдээ мунхаг миний санаагаар бол бэлэн амжилтанд хүрчихсэн улс орнуудын туршлага байхад тэдний менежмент, арга барил, стандарт норм дүрмийг оруулж ирж нутагшуулах талаар эхний алхамуудыг хийж харин дараагийн асуудалд толгой эргэмээр хууль дүрэм журмаа Ц.Элбэгээ ах шиг урж хаямаар л байгаа юм даа. Ингэхий тулд төрийн цөөнгүй инстуцийг татан буулгаж хаях хэрэгтэй болно.

Эцсийн эцэст бидэнд юу хэрэгтэй юм. Хүн төрөлхтөний даруй 10 000 жилийн турш тасралгүй хөгжүүлж, амьдарч ирсэн тэр үеийн хэллэгээр "овоохой", одоогийнхоор бол "барилга байгууламж"-ийн эрүүл, аюулгүй, тухтай тэр л шаардлага бидэнд хэрэгтэй. Барилгын салбар хөгжих ёстой тиймээс хөгжлийн аливаа гарцад саад болж буй дээр дурьдагдсан бас дурьдагдаагүй бүхий л үй түмэн асуудлаа бид түлхээд л урагшлах хэрэгтэй.

Энэ долоо хоногийн "Тойм" дээр нэг нийтлэл гарчээ. Товчхондоо энэ нь "Хүний галав"-ийн тухай. Түүнд дурьдсанаар "хүний галав" 8000 жилийн өмнөөс хүн байгальд илэрхий ул мөрөө үлдээж эхэлснээс хойш тоолж эхлэх ба хэдий хүртэл үргэлжлэхийг хэлэх боломжгүй байгаа юм. Энэ нь миний дүгнэснээр магадгүй хүн дэлхийгээ амьдрах боломжгүй хүртлээ сүйтгэх хүртэл үргэлжлэх байх. Ямар ч байсан "зүйл  дуусах" хүртэл 10 000 жил байгаа гэсэн тоо гаргажээ. Хэрэв та магадгүй эргэж төрөх явдалд итгэдэггүй бол хол байна гэж бодох байх харин эргэж төрдөгт гэдэгт итгэх төдийгүй эх орноо, эх дэлхийгээ илүү удаан байлгая гэж санаа зовдог бол бүх зүйл эргэлтгүйгээр уруудахаас өмнө хийх ажил маш их байгааг хэлэх байна.

Тиймээс л би бичлэгийнхээ эхэнд ногоон барилгын тухай дурьдсан хэрэг. Бид зөвхөн барилга байгууламжуудыг л сэргээгдэх эрчим хүчээр хангаж илүү дулаан алдагдал бага, илүү аюулгүй, байгальд илүү ээлтэй болгосноор зарцуулж буй бүх эрчим хүчнийхээ 45% хувийг шууд хэмнэх бололцоотой юм. Энэ нь дэлхийн дулаарлыг 2 дахин багасганаа л гэсэн үг. Тиймээс л бидний өмнө "Барилгын салбар"-аа хөгжлийн маршанд нь гүйлгэх бас түүнийг илүү байгальд ээлтэй энэрэнгүй залуу болгох зайлшгүй шаардлага байгаа юм.

Барилгын салбар илүү хурдан хөгжих ёстой бид хөгжүүлэх ч ёстой учир нь бидэнд хугацаа алга...

Бичсэн: Б.Мөнхбаатар