Гэтэл гүйцэтгэх засаглалынхан 62 шүү гээд гүрийгээд байх. Хяналт тавих УИХ, хянуулах гүйцэтгэх засаглал хоёр дараагийн сонгууль дөхөхөөр хэн хэндээ бурууг тээх гэж бие биеэ баахан баалах. Ийм байдлаар үлдсэн ганц жилийг энд тэндэхийн хашааны мухарт шав тавьж, зарим газар нь сараалжин суурь босгож өнгөрөөнө хэлэхэд хатуудсан болохгүй. Өнгөрсөн долоо хоногт УИХ-аар Засгийн газрын ажлыг дүгнэж, Засгийн газрын гишүүдэд тавьсан асуулгын хариуг сонсоход ихэнх цагаа зориулсан.  Энэ үеэр чуулганы танхимд тэр бүр харагдаад байдаггүй зарим нэг гишүүн ороод ирчихсэн  бараг л камер дагах нь холгүй  хэл амаа билүүдэн, буруу зөвгүй бурсан. Энэ байдлаараа явж болохгүй,  салбар хариуцсан сайдыг огцруулах ч багадана гэж ирээд  хөмсөг зангидаж байгаад хурц ширүүн үг шидэж байгааг нь харсан хүн хууртах юм гэнэ. 

 

Хамгийн гол нь цаасан дээр л босч байгаа их бүтээн байгуулалт, хөгжлийг хөрсөн дээр яаж хэрхэн буулгах, ямар хугацаа хэрэгтэй талаар хэлсэн хүн ховор байсан юм. Ёстой л “хэн  нь хамгийн оновчтой шүүмжлэгч вэ” гэсэн уралдаан болж байна гэж эндүүрмээр байсан. Засгийн газрын гишүүд нь чуулганы танхимд  гарч ороод тогтохгүй, орж ирсэн нэг нь “Бүх зүйл болж байгаа. Бүтэж байгаа. Ажил хэвийн явж байгаа. Шав тавьсан, хөрөнгийг асуудал удахгүй шийдэгдэнэ. Хэлэлцээр дуусах гэж байна” гэх мэт олон шалтгаан тоочин гишүүдийн амыг таглана. Ёстой ээлж өнгөрүүлсэн, асуусан, хариулсан болж харагдах гэсэн жүжиг тавилаа гэж З.Энхболд, Р.Амаржаргал, Су. Батболд нарын гишүүдийн шүүмжилсэн хоосон зүйл биш байлаа. Монголчуудын мөрөөдөл болсон бүтээн байгуулалтууд цаасан дээр, хэн нэгэн  даргын сейфинд хэрэгжиж халаасыг нь зузаатгах шалтгаан болж байгаа гэдэгтэй та санал нэгдэх биз.

 

2008 оны сонгуулийн үеэр хашааг нь хатгачихаад шавыг нь тавих дөхсөн V цахилгаан станц цаасан дээрээ сүндэрлэж дуусах гэж байна. Станц барихад  тохиромжтой газрыг сонгох, шав тавих сайн өдрийг тогтох гэж мунгинасаар байтал гурван жил өнгөрчихөж. Амаа асуулгаж шалуулж байж саяхан гуравдугаар цахилгаан станцын хашаанд айлсуулахаар болсон. Хэзээ гүйцэтгэгч шалгарч, хөрөнгө шийдэгдэж, барилгын ажил эхлэхийг таахад бэрх. 

 

Хоёр хөршийн атаа хорсол, шүлсийг гойжуулан байж төмөр замын асуудлаа шийдсэн. Төмөр замын талаар төрөөс барих бодлогоо баталж, Тавантолгой-Цагаан суварга-Зүүнбаян-Сайншанд-Чойбалсангийн чиглэлд 1100 км төмөр зам барих ажлыг эхлүүлсэн. “Монголын төмөр зам” төрийн өмчит компани байгуулан сүртэй эхэлсэн ажил өнөөдөр нэхэл дагал дагуулан, өр зээлийн асуудал босч ирлээ. Шинээр төмөр зам барих тухай яригдаж маршутаа тохирох гэж байхад хурдан батлаад өг. Жилийн дараа гэхэд километр километрээр нь зам тавина гэж шамдуулаад байсан. Гэтэл өнөөдөр газар шорооны ажил эхлэх шатандаа. Дээр нь ажлын гүйцэтгэлд зориулж Хаан банкнаас есөн хувийн хүүтэй зээл авчихсан сууж байна. 

 

25 жил ярьсан Зэс хайлуулах үйлдвэрийг эрх баригч намууд 2008 оны сонгуулиар ялалт байгуулвал жилийн дотор шийдчих юм ярьсан. Эрдэнэт үйлдвэрийг түшиглээд зэс хайлуулах үйлдвэрээ байгуулаад эцсийн бүтээгдэхүүн экспортлоод ногоон гэдгийг тэрбум тэрбумаар нь олно гэсэн өнөөдөр бас л алга. Цаасан дээр ч гүйцэт босчихсон зүйл байхгүй байна. Адаг сүүлд нь сайд нь “Эрдэнэт” үйлдвэр оросын талтай хамтарсан болохоор зэс боловсруулах үйлдвэр байгуулахад хоёр талаасаа ярихаас өөр аргагүй. Хамтран ажиллах саналаа илгээгээд байгаа гэсэн. Учир мэдэх гишүүдийн ярьж байгаагаар хэрвээ оросын тал энэ тал дээр хамтрахгүй гэвэл олборлож байгаа зэсийн баяжмалаа Монголд байгуулагдах үйлдвэрт нийлүүлж байх гэрээ хийгээд гацаанаас гарч болох тухай ярьж суух. 25 жилийн турш зэс хайлуулах үйлдвэр байгуулах тухай ярьж байхдаа энэ тухай бодоод, шийдчихэж чадаагүй байгаа нь энэ нь үлгэр гэдгийг харуулж байна. 

 

Аж үйлдэрийн цоголборын сураг гараад макет загвар нь боссон ч шав нь ч алга. Уг нь Эрдэнэт үйлдвэрийн зэсийн баяжмал болон дэд бүтцийг ашиглан анхны зэс хайлуулах үйлдвэрийг барих ирээдүйн төлөвлөлтийг Оюутолгой болон Цагаансуваргын ордын зэсийн баяжмалыг түшиглэн хоёр дахь зэсийн баяжмал хайлуулах, боловсруулах үйлдвэрийг “Чойр”, “Сайншанд” болон Оюутолгойн аль нэгэнд барьж байгуулах, зэсийн баяжмал хайлуулах, боловсруулах үйлдвэрийн технологийн сонголтыг хийхдээ байгаль орчинд үзүүлэх нөлөөлөл багатай, дэлхийд танигдсан туршлагыг харгалзаж пирометаллургын технологийг сонгох нь зүйтэй гэсэн санал, дүгнэлтийг  ажлын хэсэг боловсруулж байсан. Харин хэзээ цаасан дээр босохыг хүлээсээр өнөөдрийг хүрч байна. 

 

Газрын тос боловсруулах үйлдвэрийн төсөл нэлээд хэд байсан ч Дархан-Уул, Дорноговь аймагт байгуулахаар болсон. Гэхдээ бас гацаа ихтэй болохоор өнөөдрйг хүртэл асуудлыг шийдэж чадахгүй байгаа гэх. Хамгийн эмгэнэлтэй нь газрын тосоор баялгаа гайхдаг атлаа үйлдвэр байгуулсаны дараа түүхий эдээ импортоор авч нэрэх  тухай хэлж байна. Дархан-Уул аймагт хоногт 44 мянган баррель газрын тос боловсруулах хүчин чадалтай үйлдвэр барих ажлыг энэ онд эхэлж, гурван жилийн дотор ашиглалтад оруулахаар төлөвлөж байгаа аж. Нийтдээ 600 сая ам.долларын хөрөнгөөр баригдах эл үйлдвэрийн санхүүжилтийг Монголын Засгийн газрын баталгааны дагуу Японы Засгийн газрын банк болох Олон улсын хамтын ажиллагааны банк гаргахаар төлөвлөж байна. Энэ мэтчилэн цаасан дээр босчихоод буух бууриа хүлээж байгаа олон төсөл байгаа. Шавыг нь тавьчихаад барилгыг нь сүндэрлүүлэх эздээ хүлээж байгаа төрөх, сургууль, үйлдвэр ч бас олон. Хэзээ сүндэрлэж, ашиглалтад орохыг урьдчилж хэлж болохгүй. Аягүй бол дараагийн сонгуулиар амлах зүйл үлдэхгүй гээд  дөрвөн жилийг хүлээх хэрэг гарах ч юм билүү.