Бүтээн байгуулалтын салбарт гар бие оролцож байгаа олон олон инженерүүдийгээ хурцалж нэг шүүмжилье бас тэдэнд тулгараад буй бэрхшээлийг нэг хүүрнэе гэж саналаа.

            Тэднийг хэрхэн бэлддэг вэ?

 Мэдээж боловсролын салбарын хүн биш болохоор надад мундаг тоо баримт алга, салбарын энэ чиглэлийг хариуцсан төрийн байгууллын хүн биш тул мундаг санаа, оноо ч алга. Зүгээр л амьдрал ярий..

Монголд инженерүүд бэлтгэдэг тоотой хэдэн сургууль бий. Тэдний хамгийн далайцтай хамгийн их инженерүүд бэлтгэдэг нь мэдээж Шинжлэх ухаан техникийн их сургууль гэж сүржин нэртэй мундаг сургууль бий дээ.. Би ч гэсэн тэдний бүтээгдэхүүн, миний таньдаг инженерүүд бүгд л тэдний бүтээгдэхүүнүүд байдаг юм.

            Намайг ШУТИС-ын БИС-д орж байхад хүүхдүүд голцуу эдийн засаг, хуульч гэсэн чиглэл рүү их хошуурдаг байлаа. Инженер болох гэж одооных шиг тэмүүлдэггүй байсан гэсэн үг л дээ. Гэхдээ л манай анги 60 гаруй хүүхэдтэй байсны дээр  оройн ангийн 20-иод оюутан нэмэгдэнэ, ингээд нийлээд 80 гаруй ирээдүйн барилгын инженерүүд бэлтгэгдэж байлаа гэж..

Эхний нэгдүгээр курс ерөнхий хичээл, 2 дугаар курсээс мэргэжлийн хичээлүүд орж эхлэнэ. Ингээд 4 курс хүртэл ямар ч олон хичээл орсон юм бэ дээ, тэр олон хичээл нь одоо толгойны хаана ч байгаа юм бүү мэд. Зарим нь таслана, өвчтэй гэх шалтгаанаар үндсэндээ дунджаар 60 илүү хүүхэд л байнга хичээлдээ сууна. Анги нь багтахгүй, 3-лана, 4-лөнө, хуваагдана гээд л прболем бол 70 оюутанд их их. Ямар сайндаа л манай ангийнханы багтаамжийг бодоод 602, 603 гэсэн ангид л байрлуулж байгаад хичээл заадаг байхав. Уул нь бол “хичээл сонголт” гээд нэг мундаг шинэ менежмент ороод ирцэн байдаг, сургууль түүнийгээ хэрэгжүүлмээр байдаг ч манай ангид бол таарахгүй оргиод байдаг нь өөр тэнхимийн багш нар л манай руу юмаа чирж гүйх нь төвөгтэй байсан байх.

Ингээд хичээл ороход хэрэв дунд хавьцаа сууж байвал яаж ч хичээгээд хичээлийг 50:50 харьцаатай л ойлгоно. Учир нь ард байгаа мушгиачингууд, онигоочингуудын яриа урд байгаа багш нарын яриатай холилдож, сүлэлдэж ёстой л авах гээхийн ухаанаар хандахаас аргагүйд хүрнэ. Эцсийн үр дүн 50:50 байвал боломжийн.. Ийм тохиолдолд ард байгаа хойно оюутнуудын хэдэн хувь хичээлийг үр дүнтэй өнгөрөөж байгаа нь ойлгомжтой. “Сая ямар хичээл орчихвоо” гэдэг асуулт бол энгийн л асуулт байдаг байлаа, одоо яадаг юм бүү мэд.

Уул нь манай тэнхимийн багш нар мундаг мэдлэгтэй хүмүүс ч орж байгаа хичээл нь дэндүү амьдралаас тасарцан байсныг ажилд орсон эхний өдрөө л ойлгож билээ. Цутгамал төмөр бетон каркасан барилга баригдаж байхад үйлдвэржилт нь зогссон угсармал төмөр бетон үйлдвэрийн барилга заана, Вакуум цонх нэвтэрч байхад Модон цонх заана, Графикийг програмаар хийж байхад томоо ватум цаасан дээр сүлжээ график зуруулна, зарим нэг угсармал төмөр бетон эдлэл бараг мартагдаж байхад цээжлүүлж шалгана, Бетон шахдаг машиныг шинэ технологи гэж танилцуулж, Барилгын тооцоог програмаар хийж байхад БИС-д гараар бодуулж байлаа, яахав аргачлалыг зааж байгаа нь зүйтэй ч гэсэн үнэнээ хэлэхэд ядаж л “Лира” Програмыг харчихмаар л байсандаг. Үнэндээ манай багш нар ч тэр сургалтын арга барил ч тэр тухайн үеийн салбараасаа дэндүү хөндийрчихсөн байсны тод жишээ энэ байсан нь чанаргүй баахан инженер төгсгөх хангалттай шалтгаан байлаа. Юу ч сураагүй гэхэд бол алдас болно гэхдээ бас сурсан гэхэд нүгэл болохоор л “номтой” төгссөндөө одоо ч гэсэн гомдолтой л байдаг юм. Бурханы авралаар одоо цаг төр тэнд сайжирсан гэж найдаж байна.

  Оюутанд хүнд сургуулийн танхимд үзсэн юмаа бататгах алтан боломж бол “дадлагын” ажил байдаг. Харин бидний дадлагын ажил бөөнөөр нь барилга дээр аваачиж туслах ажилчин хийлгэх, үнэгүй сайхан зарагдах байлаа. Хүлээж авч байгаа компаниуд бол мань мэтийгээ ирээдүйн инженер гэж харахаасаа өмнө үнэгүй, хүчтэй ажлын хүч л гэж харна. Осолгүй л шавар ингэж зуурдаг юм байна, тоосго ингэж өрдөг юм байна гэж хальт мэдэж аваад л дадлаын хугацаа ч дуусна, тайлан тавих ч өдөр эхлэнэ.

   Эргээд инженер болох гэж сургуулийн танхимд сууж байсан үеээ бодоход бид нарын хамгийн хараадаг, зүхдэг байсан багш нар л хамгийн их бидний толгойд юм хийх гэж зүтгэдэг байж дээ. Харамсалтай нь тийм багш хэтэрхий цөөхөн байсан юм.

            Яаж инженер болдог вэ?

    Ажилд орсон эхний өдөр л шоконд орж билээ. Арга ч үгүй биз үнэхээр заалгасан ном замбуулин дээрх ном хоёрын зөрүү алд дэлэм байсан юм. Хамгийн энгийн мэдэхгүй зүйл л каркасан барилга, тэгээд л бөөн бөөн шинэ технологиуд, ямар мэддэгээрээ угсармал төмөр бетон хана хийчихий гэх биш осолгүй л дуран шагайж, хэмжээ тавьж мэддэг л инженерүүдийг үнэхээр энэ хүүхдэд юм сургачий гэсэн зарим нэг сайхан сэтгэлтэй буурал инженерүүд маань л хөтөлж өдий зэрэгт хүргэсэн гэж боддог юм.

    Үнэхээр мэдэх юм байхгүй хүн, хүний ам л харна, дагаж явна сурна, мэднэ, дахиад үндсэндээ ном үзэж эхлэнэ, энэ тохиолдолд зарим нэг “өөдгүй” нөхдийн нэргүй зарц ч хийхээс өөр сонголт байхгүй. Амандаа “миний цаг ирнэ” л гэж өөрийгөө хуурахаас өөр арга байхгүй байсан гэдгийг миний үеийн бас үеийн үеийн олон инженерүүд хэлэх байх.
Харамсалтай нь одоо хүртэл шинэ залуу боловсон хүчнийг өөрийн өрсөлдөгчөө гэж хардаг нухчин дардаг, зүрхийг нь үхүүлдэг нөхдүүд одоо ч гэсэн “үхдэггүй ээ” гэдэг шиг байсаар л байна.  Миний үед Зургийн инстутид, барилгын техникийн хороо, угсармал барилгын трестынхэн гээд задарж бутраад үндсэндээ энд тэндгүй тарчихсан зарим нь үнэхээр мэргэжлээ хөөсөн, зарим нь мөнгө хөөсөн олон олон ах эгч нар барилгын салбарыг бүчиж байлаа. Тэдний “мафийн сүлжээ” хэр баргийн шинэковыг эхний гишгүүр дээрээс нь өнхрөөд унагаах чадалтай байсан нь олон хийе бүтээе гэсэн залуучуудын урмыг ууцтай нь хугалж байсан, одоо ч гэсэн тийм л байна.

   Зургын инстутыхэн нэг нь авсан зургаа, дундаа хэд хэд хуваагаад нэг нэгэндээ өгчихнө. Хянаж шалгадаг улс нь ч мөн л нөгөө зургын инстутид байсан нөхдүүдийн ажлыг асуудалгүй батлаад өгчихнө. Дараа нь барилгын техникийн хороо, угсармал барилгын олон трест үйлдвэрүүдэд байсан инженер даамлууд хувь хувьдаа угсралтын компанитай болчихсон зургийн аваад барьчихна. Ашиглалтанд мөн л танил тал нь хүлээгээд авчихна. Ийм нэг цус ойртсон байдлаар цөөнгүй жил явсан нь барилгын салбарыг нэг харахад болоод ч байгаа юм шиг, нөгөө харахад болохгүй ч байгаа юм шиг асуудлаа дарсан байдалтай удаан явахад нөлөөлсөн нь дамжиггүй.

   Ямар сайндаа л төрийн байгууллага хувийн компанитай гүйцэтгэлийн асуудлаас болоод шүүхдэлцэхэд, шүүгчийн зүгээс шинчээж томилох гэдэг том асуудал болж байсан юм. Томилсон шинжээч болгон нь маргалдагч хоёр талын танилууд болж таараад байсан учираас тэр шүү дээ.

      Өнгөрсөн баларсан гэж бодож байсан тэр зүйл одоо ч хэвээрээ байгааг саяхан нэг найзын яриа баталдаг юм байна. Зургийн компанитай найз минь шинэ цахилгааны инженер ажилд авч, сургаж яваандаа догь хийсэн инженер болгохоор бэлтгэж нэг төслийг яг өөрөөр нь хариуцуулж зааж зөвлөн дуусгаад экспертизэд өгсөн боловч нөгөө эксперт нь мань хүүхдийг нам загнаж, дахиж барилгын зураг зурахгүй болтол нь урмыг нь хугалсан байдаг..

Бас нэг зайлшгүй тулгардаг асуудал бол барилга дээр цаг наргүй зүтгүүлж, сурах өсөх бололцоогүй, ажил гэр гэсэн маршрутаар хаагдмал амьдралтай нэгэн болгож орхидог асуудал.

Монголд барилга барих хугацаа бага, эрс тэс уур амьсгалтай гэдэг шалтгаанаар ихэнх барилгын компаниуд инженерүүдээ илжиг шиг л зүтгүүлдэг. Өглөө 9 цагаас орой 9 эсвэл 10 цаг, за бүүр цутгалттай үед шөнө хонодог гэх мэт барилгын ажлын хүнд, ажлын хариуцлага хоёроо даагаад үнэхээр инженерүүд цаг наргүй л ажилладаг. Ингэлээ гээд тэд өндөр цалин авдагуу? Үгүй харин ч ингэж ажиллаж байгаатай харьцуулахад тэд хамаагүй бага цалин авдаг.

Ямар ч гэр бүлдээ цаг гаргах бололцоогүй, зурагт, интернет гэж мэдэхгүй, барилгын хүнд ажилтай зууралдаж 10 жилийн боловсролтой түмэн амьтантай өдөржингөө хэрэлдэж, энд хэн яачих бол, тэнд материал ирсэн боловуу?, ажил нь чанартай болж байгаа болов уу гээд л эрүүл ахуй, ажлын байрны хамгийн хүнд нөхцөлд байнгын стрестэй ажиллахыг хэн ч хүсэхгүй л байх. Яг л ийм л амьдрал дунд цөөнгүй инженерүүд маань өнөөг хүртэл амьдарсаар байна. За тэгээд хамгийн эмгэнэлтэй нь үүнийгээ амьдралын зөв хэмнэл гэдэгтээ итгэчихсэн байх нь цөөөнгүй.

Тэдний барилгад зүтгэсний хамгийн том зорилгын нэг нь байртай болох , унах унаатай болох, харин үүнийг нь ихэнх барилгын компаниуд тэдэнд өгөхгүй биш өгнө. Харин үүнийн оронд тэд тус компанидаа дор хаяж 10 жил ажиллах барьцаатай болно. Ингээд ажилласан ч авдаг цалингаа авна, бараг ажиллаагүй ч авдаг цалингаа авах хойно эзний дуугуй зарц хийгээд явахаас өөр аргагүй болно. Чухам ийм л замналыг шинэ инженерүүд давтан туулж, дараа дараагийн үеээ ийнхүү бэлдсээр яг ийм ахиж дэвших сонирхолгүй, шинийг санаачлах аргагүй, “хөлдүү” инженерүүд бий болсоор байна. Барилгын салбарт байдаг гол асуудлын нэг нь энэ боловсон хүчний “хөлдүү” болдог байдал гэдэгтэй би лав санал нийлдэг.

Ганцхан барилгын компанид гэлгүй хувиараа гүйцэтгэл хийж байгаа компаниуд,  бригадууд, тендерээр занималддаг аж ахуйн нэгжүүд гээд л бүгд л ийм “хөлдүү”.  Яагаад???

Яагаад гэвэл тэднийг дэмжсэн төрийн бодлого алга, тэдний ажлыг үнэн зөв үнэлэх систем алга, муу сайн, чанартай, чанаргүй хийснийг ялгаж шүүх зах зээлийн бодлого алга, хэн сайн хор найруулсан нь ажил авч байгаагаас хэн сайн ажилласан нь тийм ч сонин биш байна. Хөндлөнгийн дарамт ихтэй, төсөл хэрэгжүүлэхэд олон шат дамжлага ихтэй нь түүнийг амжилттай хэрэгжүүлэх боломж өгдөггүй гэх мэт зүсэн бүрийн хүндрэлүүд байна. Амжилттай явж байгаа нь цөөнгүй хуулийг уландаа гишгэж байж урагшлах жишээний.

Яг л ийм галан дунд бидний хэдэн инженерүүдийн ихэнх нь “инженер” болж амьдрах гэж үзэж байна даа...

 Нийтэлсэн Б.Мөнхбаатар