40.000 мянган айлын орон сууц хөтөлбөрийг баталж бага, дунд орлоготой иргэдийг орон сууцаар хангах тухай ярьсаар удаж байна. Энэ ажил хэрхэн хэрэгжиж, юу болж байгааг харамсалтай нь мэдэх хүн алга. Харин орон сууцны үнэ сүүлийн нэг жилд маш хурдацтай өссөн гэдгийг л хүн бүр мэдэж буй.

Харин саяхан хөтөлбөрийн хэрэгжилт ямар байгааг Үндэсний аудитын газраас шалган гүйцэтгэлийн аудит хийж энэ ажлын явж болон зөрчил, дутагдлын талаар дүгнэлт гаргав. Үндэсний аудитын газраас уг хөтөлбөрийн хэрэгжилтэд ерөнхийдөө “муу” гэсэн дүн тавьжээ. Ажлыг шалгахад төрийн байгууллагуудын санаачилга, ажлын уялдаа холбоо муу байгаа нь харагдсан хэрэг. Арга ч үгүй биз, учир нь хөтөлбөрийн ажлыг удирдан хэрэгжүүлэх Үндэсний хорооны бүрэлдэхүүнийг Барилга, хот байгуулалтын сайдаар ахлуулан байгуулсан ч өнгөрсөн хугацаанд нэг ч хуралдаагүй байх жишээтэй.

Уг нь Засгийн газрын бондын хөрөнгөөр бага, дунд орлоготой иргэдэд зориулж 1.6 мянган орон сууц барихаар төлөвлөж Барилга, хот байгуулалтын яам, Нийслэлийн ЗДТГ хамтран мастер төлөвлөгөө боловсруулан энэ ажлын хүрээнд 12 хороолол хэсэгчилж барихаар болж есынх нь төлөвлөгөөг нийслэлийн ИТХТ-ийн хурлаар батлуулаад орхижээ. Нэг үгээр энэ ажил цаасан дээр л хэрэгжсэнээс бус ажил хэрэг болж чадаагүй аж. 

Харин энэхүү ажлын явцад гарч буй бэрхшээл болон хууль бус үйлдлүүдийг аудитынхан илрүүлжээ. Жишээ нь: Дүнжингарав орон сууцны хороолол барина гэж төлөвлөөгүй хэрнэ нийслэлийн Засаг дарга 282 дугаар захирамж гарган “Мон Уран” компанид 30 га газрыг олгон газрын тухай хууль зөрчсөнийг ахлах аудитор Л.Оюунцэцэг баримтаар дэлгэв. Энэ нь 40.000 айлын орон сууц нэрэн дор мөнгөтэй эрхмүүд хууль зөрчин  дуртай газраа дуртай хэмжээгээрээ газар аван барилга барьж мөн аманд орсон үнээ хэлдэг болсны тод жишээ. Уг нь холбогдох хуулийн дагуу 40 мянган айлын орон сууц барьж байгаа компани, байгууллагуудыг гаалийн болон НӨАТ-аас чөлөөлсөнөөр бага, дунд орлоготой иргэд хямд орон сууцанд орох эрх нь нээгдэх байж. Харин энэ хөнгөлөлтийг эдлэх ёстой бус энэ мэт хувийн барилгын компаниуд эдэлж завшсан байна.

Барилгын материалын үнийг татвараас чөлөөлсөн нь орон сууцны үнэ буурахад нөлөөлнө гэсэн нь буруугаар эргэж харин ч нэмэгдсэн гэдгийг иргэд мэдэж буй. Шалгалтын явцад хөнгөлөлттэй үнээр барилгын материал, техник, тоног төхөөрөмжөө оруулж ирсэн хэрнээ орон сууцны талбайн үнийг үндэслэлгүйгээр нэмж байсан нь тогтоогдлоо.  Ийн богино хугацаанд орон сууцны үнэ ихээр өссөний 50 хувь нь зохиомол байсан гэдгийг шинжээчид нотоллоо. Үүнээс өмнө 2006 онд орон сууцны нэг ам метр талбайн үнэ 500 ам.доллар байсан бол 2007 оны аравдугаар сард 719, 2008 оны нэгдүгээр сард 870 доллар болж хэдхэн сарын дотор 270 ам.доллараар нэмэгдсэн байна. 

Энэ хөтөлбөр хэрэгжиж эхлээд одоо дөнгөж 176 айл орон сууцтай болж байгаа аж. Энэ нь хөтөлбөрийн амлалтын 0.4 хувьтай тэнцэж байгаа тухай аудитынхан танилцууллаа. Уг нь энэхүү хөтөлбөр бодит амьдралтай нийцсэн байгаад амжилттай хэрэгжвэл бага, дунд орлоготой айлууд орон сууцаар хангагдах боломжтой байсан билээ. Харин энэ хөтөлбөрийн журмаар бол иргэд зээлээр орон сууцтай болохын тулд гэр бүлийн орлого 503 мянган төгрөг байх ёстой аж. Иймд төрийн болон төрийн бус 30 гаруй байгууллагын 500 гаруй иргэнээс аудитынхан судалгаа авахад 72.3 хувь нь орон сууцны зээл авахад өрхийн орлого хүрэлцэхгүй байна гэж хариулсан байна. Мөн банкнаас тавьж буй шаардлага өндөр байхын дээр бүрдүүлэх материал шат дамжлага их, дээр нь хүнд суртал чирэгдэл их гардаг гэжээ. Иргэдээ хямд орон сууцанд оруулах хөтөлбөр ийн хувь хүмүүсийн ашиг хонжоо хөөсөн үйлдлийн халхавч болж орон сууцны үнийг 50 хувиар хөөрөгдсөн үйлдэл болж орхижээ.