Зам, тээвэр, барилга хот байгуулалтын яам /ЗТБХБЯ/-ны Сургалт, судалгаа, хөрөнгө оруулалт, барилга захиалагчийн албаны дарга Ё.Бадраатай “100 мянган айлын орон сууц” хөтөлбөрийг тойрсон асуудлын талаар ярилцлаа.

-Иргэдийн дунд “100 мянган айлын орон сууц” хөтөлбөрийн талаар яриа гараад багагүй хугацаа өнгөрлөө. Улаанбаатар хотын эргэн тойронд барилгын ажил оволзож, удахгүй олон айл шинэ байранд бөөнөөрөө орно гэж хялбараар төсөөлсөн хэвээр байна. Харин хөтөлбөр ямар төвшинд явна вэ?

-УИХ-аас “100 мянган айлын орон сууц хөтөлбөр”-ийг 2008 онд баталсан. Өнгөрсөн гурван жилийн хугацаанд “100 мянган айлын орон сууц” хөтөлбөрийн хүрээнд олон ажил хэрэгжүүлэн ажиллаж байна. Хөтөлбөрийн дагуу 75 мянган айлын сууцыг нийслэлд, 25 мянган айлын сууцыг хөдөө орон нутагт барих юм. Хаана, ямар хороолол баригдах тооцоо нь  ч гарчихсан байгаа.  
-Өмнөх 40 мянган айлын орон сууц хөтөлбөрөөс энэ удаагийнх юугаараа ялгаатай байх бол?
-Тухайн барилгыг хорооллоор нь барина гэдгээрээ онцлог. Өөрөөр хэлбэл нийгмийн дэд бүтэцтэй нь буюу сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг гээд бүгдийг цогцоор нь барилгажуулах юм. Улсын маань нийслэл өдрөөс өдөрт хаяагаа тэлсээр. Гэхдээ зөвхөн гэр хорооллоор хаяагаа тэлж байна. Хотын төвийн хэсэгхэн газарт орон сууцнууд баригдаж ашиглалтад ордог. Гэр хороолол богино хугацаанд түүнээс их хэмжээгээр бүл нэмж байна. Ийм харьцаанд тулгуурлан 100 мянган айлын орон сууцаа гэр хорооллын газарт барихаар төлөвлөе гэж шийдсэн. Тухайн барилгажуулах газартаа ерөнхий төлөвлөгөө хийх ёстой. Радио Телевиз, Яармаг, 14 болон долдугаар хорооллыг гэр хорооллын нутагт хэрхэн орон сууцжуулах ерөнхий төлөвлөгөөг судлаж үзлээ. 2002 оноос хойш Нийслэлийн Захирагчийн ажлын алба Улаанбаатар хотын ерөнхий төлөвлөгөө хийсэн байдаг. Тэр төлөвлөгөө өнөөдрийн нөхцөлтэй хэрхэн уялдаж байгааг эргэж харах ёстой.

-Тэгэхээр өмнө нь гаргасан ерөнхий төлөвлөгөө өөрчлөгдөнө гэсэн үг үү?

-2002 оноос хойш бий болсон гэр хорооллын өрх, оршин суугчдын тоо хэд дахин өссөн. Телевиз орчим, долдугаар хороололд 210 га газар бий. 2500 орчим айл тэнд хашаа хатган амьдарч байна. Тэнд бид 10 мянган айлын орон сууц барихаар төлөвлөсөн. Ингэснээр нягтрал нь дөрөв дахин сайжирна гэсэн үг. Гэсэн хэдий ч 2500 айлын хашаанд гэрээ барьсан, түрээсээр суусан олон айл хаана очиж амьдрах вэ гэдэг бас л нэг асуудал. Хэнд нь газрын мөнгө өгч, үл хөдлөх хөрөнгийг нь нүүлгэх вэ. Түрээсийн айлуудыг яах вэ. Барилгыг хэд давхарлаж байж нягтралыг сайжруулах вэ, олон давхар барилга төлөвлөхөд инженерийн шугам сүлжээ дийлэх үү гэх мэтээр асуудал их. Одоогийн байдлаар инженерийн шугам сүлжээний зураг төсөл хийгдээд байна. Цахилгаан, дулаан, усны асуудал ийм төлөвлөлтийг дийлэх  эсэхийг дахин тооцоолсон. Эцэст нь энэ бүхнийг судлан, нягтлаж долдугаар хороололд 10 мянган айлын орон сууц барьж болох тооцоо гарлаа. Инженерийн шугам сүлжээний зураг төслийг олон компани нийлж боловсруулаад 2010 онд хүлээлгэж өгсөн. Бэлэн зургийн дагуу шугам сүлжээ барихад хөрөнгийн эх үүсвэр хэрэгтэй болно. Энэ хөрөнгийг  хаанаас олох вэ. Барилгаа хэнээр бариулах вэ гэх мэт процесс явсаар гурван жил боллоо.

-Ингэхэд яг тодорхой болчихсон ажил байна уу?

-Шугам сүлжээ барих ажлын санхүүгийн эх үүсвэр тодорхой боллоо. Зураг төсөв нь экспертизээр орж батлагдсан. Ажил гүйцэтгэх сонгон шалгаруулалт нь эхэлсэн байгаа. Мөн нийслэлийн ЗДТГ-аас энэ ажилд анхаарлаа хандуулж долдугаар хорооллыг барилгажуулахад 21 тэрбум төгрөг төсөвлөж их ажлын салхийг хагалаад өглөө. Гэх мэтээр нэг хорооллоор жишээ авахад ийм байна.
Энэ бүх ажлыг хийхийн тулд төр засгийн олон тогтоол, шийдвэр, журам гаргуулах шаардлагатай. Нэлээд хууль нэмж батлуулах, шинээр өөрчлөлт оруулах гээд ажил их бий. Гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулагчдад үзүүлэх Техник эдийн засгийн үндэслэл /ТЭЗҮ/-ийг боловсруулах хэрэгтэй. Энэ олон шатны ажлын эцэст бид 100 мянган айлын орон сууцны хорооллын газар доогуурх байгууламжийн зураг төслийг яаж, ямар өртгөөр хийх вэ гэдгийг боловсруулж байна. Мөн Засгийн газрын 343 дүгээр тогтоол гарч Яармаг, Нисэх, Баянголын ам руу татах нэгдсэн шугам сүлжээ, шинээр барих хорооллуудын шугам сүлжээ гэх мэтээр дахин зураг төслийн ажил руу орлоо. Эдгээрийн ард гарсаны дараа барилгын ажил эхэлнэ.

-100 мянган айлын орон сууц хөтөлбөрт барилгын хэчнээн компани оролцож ажиллах вэ?

-Өнөөдрийн байдлаар 47 төсөл ирсэн байна. 90 гаруй компани оролцохоор саналаа ирүүлээд байгаа.

-Улаанбаатарт баригдаж байгаа орон сууцны барилгын ажил удааширснаас болж худалдан авах эрэлт нэмэгдэж, нэг ам метр талбайн үнэ өссөөр байна. Энэ тал дээр та юу хэлэх вэ?

-Орон сууцны эрэлт ихсэж, нийлүүлэлт удаашрахын хэрээр нэгж талбайн үнэ өснө. Бүх зүйл зах зээлийнхээ жамаар явна шүү дээ. Нэг өглөө сэрэхэд л бөөн байшин босоод ирэх юм шиг төсөөлж болохгүй. Манай улс жилийн дөрвөн улиралтай. Хамгийн гол нь барилгын стандарт. Бидний барьсан барилга -40-50 хэмийн хүйтнийг даах ёстой. Дээр нь барилга барих хугацаа манай улсад маш богино. Тиймээс дөрөвдүгээр сард эхэлсэн ажил аравдугаар сард дуусах ёстой. Ийм богино хугацаанд 100 мянган айлын орон сууц барихад боловсон хүчин, инженер техникийн ажилтан хүрэлцээтэй байх хэрэгтэй. Ингэж нэг нэгнээсээ ажил ургаж, ундраад л явна даа.

-Эдгээр шаардлагатай инженер, техникийн ажилтнаа танайх бэлдэж байна уу?

-Манайх Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн яамтай хамтран Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сангийн дэмжлэгээр барилгын салбарт хэрэгтэй 10 мянган боловсон хүчнийг сургасан. Туршилтын дэд хөтөлбөрийн дагуу энэ сургалтыг хийж 10 мянган хүнээс тандалтын судалгаа авч эхэлсэн. Сургалт төгсөгчид ажилтай болсон эсэхийг Нийгмийн даатгалын газраас эргээд мэдээ авч хянах ёстой. Бүх ажлыг шууд цогцоор нь хийж болдоггүй. Өнөөдөр эрэлт их байна гээд ямар ч бодлогогүйгээр барилга бариад эхлэхэд ус, дулаан, цахилгаан, машины зогсоол, цаашлаад иргэдийн нийгмийн үйлчилгээний шаардлага урган гардаг. Нийтийн эзэмшлийн зам орон сууцны хаагуур нь орох вэ. Сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг, цагдаагийн байраа хаана барих вэ. Нийт талбайн хэдэн хувьд нь цэцэрлэг, ногоон байгууламж байх ёстой гэх мэтээр төлөвлөлтийг хүний сайн сайхны төлөө хийдэг. Нэг орон сууц барих өөр. Хорооллоор нь барилга барихад бодож, шийдэх асуудал их.

-Гэхдээ энэ олон мянган орон сууцыг барихад монголчууд барилгын материал, арматураа урд хөршөөсөө зөөсөөр байх уу?

-100 мянган айлын орон сууц хөтөлбөрт барилгын материалын үйлдвэрлэлийг дэмжих бодлого бий. Үүнийг түшиж бид суурь, судалгаа хийж байна. Холбоод хувийн хэвшил, төр засгаас ямар бодлого, дэмжлэг авах ёстойгоо тодорхой болгож барилга барина. Бүтэн хорооллоо нэг барилгын ажил болгон задлаж дахин зураг төсөл хийнэ. 12 давхар, нэг орцтой барилгын зургийг дахин зурж экспертизээр батлуулна. Барилгын норм, стандарт хангаж байна уу. Нөгөө талдаа гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулагч олж ажиллах гээд асуудал их байдаг.

-Хөдөө орон нутгийн хөгжил хөсөр хаягдлаа гэх шүүмжлэл байнга гардаг. Харин энэ удаагийн хөтөлбөрт хэрхэн тусгагдсан бол?

-Нөгөө 100 мянгаас 25 мянган орон сууцыг хөдөөд барих юм. Хөдөөд ямархуу орон сууц тохиромжтой талаар бид суурь судалгаа явуулсан. 100 мянган айлын орон сууц хөтөлбөртэй уялдсан Сум дундын төсөл гэж бий. Тиймээс бид уг төсөлд 96 сумыг шинээр барихаар болсон. Хүн амд нь тохирсон сургууль, эмнэлэг, цэцэрлэг, дотуур байр, төрийн албан хаагчдын ажлын байр гэх мэтээр нэг сумд соёлын төв, спорт заал, цайны газрыг инженерийн шугам сүлжээтэй нь 10 гаруй тэрбум төгрөгт багтааж барих юм. Судлаж үзээд сумд  хамгийн тохиромжтой нь Канадын модон барилгын технологи гэсэн шийдвэр гарсан. Өвөлдөө их хүйтэн манай улсад Канадын модон барилга үнэхээр тохиромжтой, дулаахан. Барилга барих хугацаа ч богино. Нэг сумыг зургаан сараас жилийн дотор барих боломжтой. Хөдөө орон нутаг руу энэ их арматур, цемент тээвэрлэхэд зардал өндөр гардаг. Харин модон хийцлэл хөнгөн бас хямд. Манай улсад цэвэрлэх байгууламжтай сум хэд билээ. Нөхцөлдөө тохируулан бага оврын цэвэрлэх байгууламжийг суманд барих ёстой.

-Хамгийн сүүлд та энэ хөтөлбөртөө ямар шинэлэг санаа, содон ажил суулгаж өгөв?

-Улаанбаатар хотын хорооллуудын шугам сүлжээний төслүүд баригдахаар тооцоо судалгаа хийлээ. Одоо бид хороолол тус бүрт ТЭЗҮ боловсруулаад хөрөнгө оруулагч, барих компанийн хэдэн хувийн хөрөнгө оруулалтыг хийх вэ гэдэг дээр багц материал бүрдүүлж байна. Өнгөрсөн гурван жилд хийсэн олон салаа ажлаа багцлаад нэг, нэг ТЭЗҮ болгож эхэлж байна. Дараа нь энэ ажил маань концессоор аль нь баригдах юм. Хөгжлийн банкаар аль ажлыг нь санхүүжүүлэх вэ. Төр хувийн хэвшлийн түншлэлээр аль ажлыг нь хийж болох талаар тухайн хорооллын онцлогоос нь хамааран ажлаа хуваарилж хийнэ. Барилга байгууламж баригдахаар хэн худалдаж авах вэ. Иргэдэд аль болох ачаалал багатайгаар урт хугацааны зээлийн бодлогыг бас боловсруулах ёстой. Статистикаас харахад хүн амын дийлэнх нь залуус  байна. Тэд өнөө, маргаашгүй өрх тусгаарлана. Тиймээс бид 100 мянган айл хөтөлбөрт анх удаа орон сууц худалдаж авч байгаа залуусыг дэмжих саналыг тусгасан. 50 ам метрээс дотогш хэмжээтэй байрыг залуу гэр бүлд түлхүү өгөхөөр төлөвлөе. Энэ барилгаа аль болох гэр хорооллын нутагт барьж утаа, хөрсний бохирдлыг багасгая. Бага, дунд орлоготой иргэдэд орон сууц төлөвлөхдөө үнийг нь бууруулах байдлаар хийе гээд гарц хайж байна. Тэр залуус амьдралын боломжтой болсон үедээ талбай томтой орон сууц сонгох гэх зэргээр олон аргачлалыг бид судлаж байна. Цааш нь хөгжүүлэх ажил их бий.