Монголд мөнгөтэй л бол хаан шиг аашлах моод суүлийн үед дэлгэрээд байна. Үүний нэгэнжишээ бол ”Зайсан”дахь сүржин нэртэй, өндөр барилгуудыг сүндэрлүүлж, томчуудад шахдаг компаниуд юм. Тэдний ихэнх нь Дархан цаазат ууланд аялап, жуулчлалын чиглэлээр газрын зөвшөөрөл авчихаад ашиг хонжоогоо бодож барилга, оронсууц барьдаг булхайг өнөөдөр дээр дооргүй л мэддэг болсон. Жишээлбэл, Хан-Уул дүүргийн 11 дүгээр хорооны гурван хэсэгт барилга барьж, хадан уулсыг хайр найргүй нурааж байгаа “Бөхбат” хэмээх компанийг нэрлэж болно. Тус компани анх аялал, жуулчлалын чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулна гэж авсан газартаа орон сууц барьж, уугуул оршин суугчдыг нь дээрэлхэж байгаа аж. “Бөхбат” компани нь анх 2004 онд Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яамны Тусгай хамгаалалттай газрын хэлтсийн дарга Н.Намхай гэдэг хүний зөвшөөрлөөр аялап, жуулчлалын бүс байгуулна гэж газар авсан байна. Харин гурван жилийн өмнөөс тэд барилгын ажил явуулж, орон сууц барьж эхэлсэн аж.

Энэ нь тус газарт төрж, өсч, амьдарч ирсэн айл өрхүүдийн эрүүл, аюулгүй, амар тайван амьдрахад сөрөг нөлөө үзүүлээд зогсохгүй, тэдний эрхийг ноцтой зөрчиж байгааг оршин суугчид хэлж байна.
Оршин суугчдыг төлөөлж “Экологи Зайсан” ТББ-ын тэргүүн Ц.Өнөржаргал өчигдөр сэтгүүлчдэд мэдээлэл хийсэн юм. Улмаар “Бөхбат” компанийг шүүхэд өгөх болсноо зарласан. Энә тухай түүнтэй ярилцпаа.

Яагаад тус компанийг шүүхэд өгөхөөр болов?

-Зайсангийн аманд “Бөхбат” гэдэг компани аялал, жуулчлалын чиглэлээр газар аваад, орон сууц барьж, оршин суугчдын эрх ашгийг ноцтой зөрчиж байгаа талаар би хэлсэн. Тус компани урьд нь Зайсангийн аманд “Соёмбо” хотхоныг байгуулсан. Бүр бидний эрүүл мэндээ үзүүлдэг өрхийн эмнэлгийг авчихсан. Бүр сүүлдээ бид өрхийн эмнэлэг рүүгээ орж чадахгүй болохоор ар талаараа хаалга гаргасан. Түүний дараа толгойнх нь зүүн талд “Бөхбат” компанийн захирал Цогоогийн эхнэр, иргэн Энхтуяа гэдэг хүн хоёр га газар аваад, нөгөө Дархан цаазат нэртэй, бүхэл бүтән хадан уулыг бүтән жилийн турш нүдэж, нураагаад орон сууц барих гэж байна.

Энэ нь бидэнд хамаагүй байдаг юм гэхэд уулын орой нүдээд байхаар доор нь амьдарч байгаа айл өрхүүдийн хувьд маш их дарамтыг үүсгэдэг. Шөнө оройн цагаар яг л толгойн дээр нүдээд байгаа юм шиг хэцүү байдаг. Тэгээд би “Экологи Зайсан” ТББ-ын өмнөөс бус иргэн хүнийхээ хувиар “та нар наадахаа шөнө оройн цагаар нүдэхээ болиоч ээ. Энэ чинь настай хүмүүс, жаахан хүүхдүүд гээд өчнөөн хүмүүст дарамт учруулж байна” гэж гуйсан. Гэтэл тус компанийн менежер гэх залуу намайг “Экологи Зайсан” ТББ-ын тэргүүн манай ажлын байранд ирж, хоёр сая төгрөг нэхэж, удаа дараа дарамталсан гэж хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслээр ярьсан юм.

Би тэднээс иргэн хүнийхээ хувьд шөнийн цагаар уул, хад нурааж, нүдэхээ болиоч ээ л гэж гуйсан. Байгууллагынхаа нэрийг ч хэлээгүй. Гэтэл манай байгууллагын нэр хүндэд халдаж, дээрээс нь намайг хоёр сая төгрөг авсан гэж гүтгэсэн. Тиймээс би нэр төрөө сэргээлгэхээр шүүхэд хандах гэж байна.

-Зайсангийн аманд хичнээн айл, өрх амьдарч байгаа вэ. Хэдэн оноос хойш оршин сууж байна?

-Одоогоор 425 өрх амьдарч байгаа. Тэр айлууд бүгдээрээ 1965 оноос хойш л амьдран сууж, тэнд төрж, өсч торнисон байдаг. Тэр өндөр барилгууд баригдахаас хамаагүй өмнө шүү. Гэтэл биднийг тэнд барилга барьж байгаа компаниуд дээрэлхэж, амьдрах аргагүй болгож, байнгын дарамтад өртүүлж байна. Жишээлбэл, энэ “Бөхбат” компани хадан уулыг нурааж, ухаж гаргасан чулуу, шороогоо 5-10 метрийн өндөртэй болтол нь овоолж байна.

Бүр цул лаг шар шавар шүү дээ. Тэдний шороо овоолсон газар нь тэндхийн гурван оршин суугч айл байдаг байсан. Хэрвээ хүчтэй салхи юм уу, байгалийн гамшиг тохиолдвол тус айлууд тэр овоолсон шороонд нь дарагдахгүй гэсэн баталгаагүй тийм л хүнд нөхцөлд амьдарч байна. Гэтэл бас болоогүй “Бөхбат” компанийнхан тэр гурван өр¬хийн газрыг булаагаад авчихсан.

-Яагаад, тэр газар нь “Бөхбат” компанийнх юм уу?

-Үгүй ээ. Тэр гурван айлын байсан хэсэг “Бөхбат” компанийн кадастрын зурагт огтоосоо ч ороогүй газар /албан байгууллагын кадастрын зургийголон нийтэд дэлгэж болохгүй учраас би гараараа зураад ирлээ. Нэг талд нь “Бөхбат” компани, нөгөө талд нь иргэн Гантөмөр гээд хүний газар байна. Энә хоёрын завсар хэнийх нь ч кадастрын зурагт ороогүй газарт гурван айл амьдардаг/ гээд зураг үзүүлэв. Тус айлуудын газрыг тэгшлээд өгье, түр холдож байгаач. Бас бид шорооныхоо төлбөрт хоёр сая төгрөг төлье гэж хэлээд сая төгрөг өгсөн байдаг.

Өгсөн сая төгрөгийг нь тэнд байсан хоёр айл нь хувааж аваад “Эзэнгүй айлын хашаанд дур мэдэж оруулаад “за та нар түр энд байж бай. Бид удахгүй газрыг чинь тэгшилчихээд буцааж нүүлгэнэ” гэж “Бөхбат” компанийнхан хэлсэн. Харин үлдсэн нэг айл нь нөгөө сая төгрөгийг нь авах байсан учраас мөнгөө аваад нүүнэ гээд газраа чөлөөлж өгөөгүй. Гэтэл тэр сая төгрөгөө ч өгөлгүй, тус айлуудын байсан газрыг шороогоор булаад хаячихсан.

Одоо үлдсэн ганц айлын гэр шороонд булагдчихсан, хүмүүс нь гэртээ ч орж чадахгүй, хувцас хунараа ч солилгүй 20 гаруй хонож байна. Тэр айлын гэр хаа ч байгаа нь мэдэгдэхгүй байна. Ингэж л гэрт амьдардаг айлуудыг ад шоо үзэж, дээрэлхэж байна.

-Аялал, жуулчлалын зориулалтаар авсан газартаа орон сууц барьсан гэлээ. Энэ тал дээр хууль хяналтынхан яаж ажилладаг юмбол. Та холбогдох байгууллагуудад хандаж үзэв үү?

-Ер нь Тусгай хамгаалалттай газар болохоор тэнд үйл ажиллагаа явуулж буй компаниуд бүгдээрээ л аялал, жуулчлалын бүс байгуулна гэж газар авдаг. Тэгээд л орон сууц барьчихдаг шүү дээ. Тэнд нь УИХ-ын гишүүд, урлаг соёлын одод, нэртэй бизнесменүүд бүгд л амьдарч байна. Бид хууль, хяналтын байгууллагад зөндөө л ханддаг. Гэвч “ойлголоо, шалгана аа” гэж хэлчихээд л алга болчихдог. Би энэ 425 айлын эрх ашгийг хөндөж өгөөч гэж очоогүй газар байхгүй болсон. Гэвч одоо хүртэл энэ айлуудын эрх ашиг зөрчигдөж, очсон газар бүрээсээ хөөгдөж, туугдаж байна. Өндөр байшинтай айл амьдарч болоод энгийн ард амьдарч болохоо байсан газар болоод байна.

Гэртээ айлууд гал түлдгээрээ ад болдог юм бол бидний нийгмийн асуудлыг шийдээд өгмөөр байна шүү дээ. Нэгдсэн журмаар бид бүгдээрээ хаачих вэ. Хаяа Өлзийт хороолол руу “зайл” гэдэг юм. Тэгээд Өлзийт хороолол руу нүүе гэхээр тэнд нь газар байхгүй гэдэг. Зайсангийн аман дахь бидний амьдрал үнэндээ хэцүү болж байна. Одоогоос хоёр, гурван жилийн өмнө УИХ-ын гишүүн Р.Будаар ахлуулсан Л.Гүндалай, Г.Занданшатар, Я.Батсуурь, Ц.Цэнгэл нарын ажлын хэсэг Зайсанд шалгалт явуулсан. Тэр шалгалтаар “Бөхбат” компанийг “Тусгай хамгаалалттай газрын хамгаалалтын горимыг ноцтой зөрчин, орон сууц барьж, бусдад худалдсан” гэсэн дүгнэлт гарсан. Гэвч, одоо болтол дорвитой арга хэмжээ аваагүй байна.

-Зайсангийн аманд өгч байгаа газрын зөвшөөрлийг “иргэн” гэсэн тодотголоор олгодог гэлээ. Тэгвэл та бүхэн ч бас Монгол Улсын иргэн, газраа өмчлөх эрхтэй шүү дээ. Зөвшөөрөл хөөцөлдөж үзэв үү?

-Тийм. Тэнд өгсөн зөвшөөрөл дандаа л “иргэн тэрэнд” гэж өгдөг юм. Тэгэхээр бид ч бас иргэн мөн биз дээ. Тэгэхээр тэр зөвшөөрлийг ямар иргэнд өгөөд, ямарт нь өгдөггүй юм бүү мэд. Тэнд бүр гурван шатны шүүхэд очоод ялагдчихаад, барьсан байшингаа нураалгачихаад сууж байгаа манай нэг иргэн байна. Бас хэсэг иргэд маань хорооноос тарих мод өгөхөер нь тэрийгээ нэг газар тарих гэж байгаад зодуулж, нүдүүлээд хөөгдсөн удаа бий. Зайсангийн аманд урьд нь өглөө бүр хөхөө донгоддог байсан бол одоо өглөө бүр “хужаа шуугидаг” болсон.

-Юу гэсэн үг вэ. Жаахан тодруулахгүй юу?

-Энэ юу гэсэн үг вэ гэхээр Зайсанд барилга барьж байгаа компаниудын ихэнх нь хятад ажилчдыг ажиллуулж байна. “Бөхбат” компани гэхэд 70 хужаа ажиллуулж байна. Бас 40 гаруй цэргийн хүүхдүүд ажилладаг. Тэд бие засах газрынхаа ч асуудлыг шийдэж чадаагүй байна. Тэр улсууд хаана биеэ засдагийг бүү мэд. Лав нойл гэж байдаггүй. Тус компанийн хужаа нар тэр хавиар согтуу, хөлчүү хамаа байхгүй холхиж байдаг. Шөнө 12.00 цагаас хойш манай охид бүсгүйчүүд тийшээ цувж байдаг. Бүр микро автобустай явж байдаг юм билээ.

Монгол Улсад чинь тийм үйлчилгээ бий болчихсон юм биш үү. Тэр хариар ийм л эмх замбараагүй байдал, хууль бус үйлдэл газар аваад байна. Тиймээс мэргэжлийн хяналтын газар, хууль хяналт, төр, засгийн байгууллагууд шалгах цаг нь болсон гэж хэлмээр байна. Зайсангийн аманд хэсэг иргэд амьдрахын тулд ийм л хэцүү, хүнд байдалтай нүүр тулж байгаа юм. Тэнд очоод нүдээр харах юм бол байдал яг л дээрхийн адил байна. Бүхэл бүтэн айлыг шороонд булчихаад сууж байгаа тус компанийн удирдлагуудад хүнлэг сэтгэл гэж алга. Естой л мөнгө цагаан, нүд улаан гэдэг л болж байх шив…

"Нийслэл Таймс"