Дархан хотод ажиллаж байгаа Монгол Улсын үндэсний манлай үйлдвэр “Эрэл” цементийн үйлдвэрийн дарга Ч.Сайнбаяртай ярилцлаа.

-Үйлдвэрийн түүхэн замналаас яриагаа эхлэх үү?

-Манай үйлдвэр ашиглалт орсноосоо хойш 43 дахь жилдээ ажиллаж байна. Анх 1968 онд Чех улсын техник эдийн засгийн тусламжаар баригдаж ашиглалтад орсон тэр цагаас хойш Монгол улсын бүтээн байгуулалтад өөрийн гэсэн хувь нэмрээ оруулсан Монгол улсын анхны цементийн үйлдвэр. Манай цемент анхнаасаа эхлээд өнөөг хүртэл чанарынхаа үзүүлэлтийг дандаа дээд төвшинд барьж ирсэн. Тэр цагаас хойш нийтдээ таван сая шахам тонн цемент үйлдвэрлэж улсынхаа их барилгажилтад нийлүүлсэн. -Одоо хоногт хичнээнийг үйлдвэрлэх хүчин чадалтай ажиллаж байна уу?

-Манайх чинь хоногт нэг зуун мянган тонн цемент үйлдвэрлэж байна даа. Энэ маань өөрийнхөө хүчин чадлын 60–70 хувийг л ашиглаж байна гэсэн үг юм. Энэ яагаад буурсан гэхээр үйлдвэрлэлийн үндсэн техник тоног төхөөрөмжүүд ихэд хуучирснаас удаан хугацаагаар саатал гардаг учраас үйлдвэр бүрэн хүчин чадлаараа ажиллах боломжгүй. Гэхдээ бидний үйлдвэрлэж байгаа 100 мянган тонн цемент гэдэг бол Монголынхоо хэрэгцээт цементийн нэлээд хэсгийг нь сайн чанарын цементээр хангаж байгаа үзүүлэлт юм. Хоёр жилийн өмнөөс бид олон улсын чанарын удирдлагын тогтолцоог үйлдвэртээ нэвтрүүлж ASIO 9000. 2008 чанарын баталгаат гэрчилгээг авсан.

-Түүхий эдийн орд газар өөрийнх үү?

-Манайх чинь өөрийн гэсэн шохойн чулууны ордтой, цементийн түүхий эд нь шохойн чулуу шүү дээ. Энэ орд маань үйлдвэрээсээ долоон км. Тэндээсээ өөрсдөө тээвэрлэж авч ирээд үндсэн түүхий эд болгон ашигладаг. Ер нь бүүр анхны тээврийн хэрэгслүүд маань Оросын болон Чехийн хүнд даацын машинууд байсан л даа. Уулын олборолтод технологийн тээвэрлэлтийн Чехийн Татра авто машинууд байлаа. Энэ бүгд шинэчлэгдээд хүнд даацын бага зардалтай их ачаа авч ирдэг техникээр парк шинэчлэлт хийгдсэн. Олборлолт тээвэрлэлтэд бульдозер болон эксковатор зэрэг Японы Камацу маркийн өндөр бүтээлтэй машинуудыг ашиглаж байна. Өрмийн машинуудын хувьд бид Оросынхыг л ажиллуулж байгаа.

-Танай энэ Карерийн ордны нөөц ямар байдаг юм бэ?

-Манай үйлдвэр одоогийн энэ хүчин чадлаараа ажиллах юм бол 70 жилийн нөөц байгаа. Ер нь манай Эрэл компани чинь шохойн чулууны ордуудыг ашиглах тусгай зөвшөөрөлтэй байдаг. Үүнд чанар болон нөөцөөрөө Монгол улсдаа нэгд ордог Дорноговь аймгийн Билүүтийн шохойн чулууны орд гээд олныг нэрлэж болно доо.

-Ажиллагсдын хувьд хичнээн бэ? Танайд чинь олон жил ажилласан дадлага туршлагатай ажилчид ажилладаг биз дээ?

-Одоо манай үйлдвэрт 360–аад ажиллагсад байна. Бүүр анх 500–гаад ажиллагсадтай байсан юм билээ. Үйлдвэрт орчин үеийн техник технологи нэвтэрч байна. Нэг ажилчны гүйцэтгэх үүрэг нягтарч уран чадвар өссөнөөр хүний тоо цөөрч бүтээмж нэмэгдсэн.

-Ижил төстэй үйлдвэрүүд олон бий болчихлоо. Хөтөлийн цементийн үйлдвэр нэлээд томд орж хүчин чадлаа ч нэмэгдүүлчихлээ. Ийм нөхцөлд танай үйлдвэр цаашдын хэтийн төлвөө яаж тодорхойлж байна вэ?

-Монгол Улсад маань цементийн эрэлт жилээс жилд өсөн нэмэгдэж байна. Урьд өмнө нь нэг жилд 200–300 мянган тонн цементийн хэрэгцээ байдаг байсан бол одоо чинь нэг жилд 700–аас нэг сая тонн цементийн хэрэгцээ гардаг болсон. Өнөөдөр үндэсний хоёр том үйлдвэр ажиллаж байна. Хөтөлийн цементийн үйлдвэр манай хоёр нийлээд зах зээлийн хэрэгцээний цементийн 50 хувьд ч хүрэхгүй байна. Иймээс Хятадын зах зээлээс худалдаж авч байна л даа. Мөн Налайхад нэг жижиг үйлдвэр байгаа. Шинээр цементийн жижиг үйлдвэр барьж байгаа газар мэр сэр байнаа. Тэглээ гээд цементийн хэрэгцээ улам нэмэгдэж ихсэнэ. Тийм учраас манай үйлдвэр цементийн гарцаа нэмэгдүүлэхээр судлагаа хийгээд хүчин чадлаа ахиулах тоног төхөөрөмж нэмж авахаар технологио шинэчилж үйлдвэрлэлээ гурав дахин нэмэгдүүлэх тооцоотой байна.

-Зарим үйлдвэрүүд бүтээг­дэхүүнээ үйлдвэрлэчихээд борлогдохгүй байх тохиолдол их байдаг, танай үйлдвэрийн хувьд ямар вэ?

-Манай үйлдвэрийн хувьд үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүн маань захиалагчдаа гүйцэж чадахгүй хүлээгдэх нь элбэг байдаг. Энэ юутай холбоотой вэ гэхээр манай үйлдвэрийн цементийн чанар их сайн, чанартайгаа харьцуулахад үнэ нь хямд байдаг. Манай энэ чанарын шаардлага хангасан бүтээгдэхүүн дэлхийн зах зээл дээр тонн нь 200 хүртэл долларын үнэтэй байдаг. Гэтэл бид 100 гаруй долларын үнээр худалдаж байгаа л даа.

-Үйлдвэрийнхээ түүхээс товчхон ярина уу?

-Дархан хот байгуулагдаад 50 жил болж байна. Манай үйлдвэр Дархан хоттойгоо бараг чацуу үйлдвэр. Хот анх байгуулагдахдаа л барилгын материалын ордуудад түшиглэж байгуулагдсан хот. Тиймээс хотыг байгуулахад барилга барих хэрэгтэй. Барилга барихын тулд барилгын материалын ордууд ч, үйлдвэр нь ч хэрэгтэй байсан учраас барилгын материалын үйлдвэрүүдийг барьж эхлэсэн хэрэг л дээ. Монгол Улсын цементийн хамгийн анхны үйлдвэр нь манайх юм. 1985 оноос өмнөх Монгол Улсад баригдсан бүх барилга байгууламжууд бүгдээрээ манай үйлдвэрийн цементээр барьсан байдаг. Тухайлбал Дархан, Эрдэнэт, Сэлэнгэ болон Улаанбаатар хотын дийлэнх хэсэг нь байна гээд тоочоод байвал олон бий. 1985 оноос хойш Хөтөлийн цементийн үйлдвэртэй хамтарч эх орны цементийн эрэлт хэрэгцээг хангаж ирсэн. Бид гурван жилийн өмнө 40 жилийнхээ ойг тэмдэглэсэн. Ойгоороо бид үйлдвэрийнхээ тохижилт, соёлжилтын хувьд ч хүмүүсийн амжиргаа, нийгмийн асуудалд нэлээд анхаарч ажиллаж ирсэн. Тухайлбал “Эрэл” спорт цогцолборыг барьж Дархан хотын нийт хөдөлмөрчдөд амралт чөлөөт цагаа зөв боловсон өнгөрүүлэх таатай орчин бүрдүүлж өгсөн. Энэ төвд тус хотод болж байгаа спортын томоохон тэмцээн, урлагийн тоглолт болдог орчин үеийн тохижилт шийдэл бүхий гол газрын нэг болсон. Мөн үйлдвэрийнхээ орчныг тохижуулан цэцэрлэгжүүлж барилга байшингийнхаа өнгө үзэмжийг сайжруулах зэргээр хийсэн ажил багагүй байгаа. Мөн ажиллагсаддаа хоол, унааны болон амралт сувиллын газраар үйлчлүүлэх бүх төрлийн хөнгөлөлтийг үзүүлдэг. -Үйлдвэрийнхээ хэтийн төлөвийг яаж тодорхойлж байна вэ? -Үйлдвэрийнхээ өнөөгийн ажиллаж байгаа техник тоног төхөөрөмжийнхөө хүчин чадал, ашиглалтын байдалд судлагаа хийж байгаа. Цаашид хэдэн жил ажиллах чадвар байнав, одоогийн ажиллаж байгаа техник, технологийн үр ашиг ямар байна вэ үүнээс илүү үр ашигтай ажиллах ямар технологийг авч нэвтрүүлж болох вэ гэдгийг тодорхойлох зорилготой юм. Дараа нь шинэчлэх төсөл боловсруулж удахгүй үйлдвэрлэлийнхээ хүчин чадлыг нэмэгдүүлнэ. Ингэхээс ч арга байхгүй, цементийн эрэлт хэрэгцээ байнга өсөн нэмэгдэж байхад бид бахь байдгаараа байгаад байж болохгүй биз дээ.

-Танай үйлдвэр чинь байгалийн баялаг ашиглаж үйлдвэрлэлээ явуулдаг. Байгаль орчныг нөхөн сэргээх, баялгийг нь ашигласан газраа унаган төрхөнд нь оруулах талаар юу хийж байгаа вэ? Зарим уул уурхайн компаниуд нөхөн сэргээлт хийлгүй яваад өгсөн талаар ярьж бичдэг. Алтыг нь аваад авдрыг нь хаядаг гэж ярьдаг, танай үйлдвэрийн хувьд ямар вэ?

-Манай үйлдвэрийн үндсэн түүхий эд бол шохойн чулуу, шохойн чулуугаа авдаг газар бол манай үндсэн хоёрдугаар орд байдаг. Үүнийгээ бид тусгай зөвшөөрлийн дагуу уулын ажлын төлөвлөгөөг жил бүр батлуулж мөрдөж ажилладаг. Энэ төлөвлөгөөнд нөхөн сэргээлтийн ажил нарийн тусгагдсан байдаг, гүйцэтгэлийг мэргэжлийн хяналтын газраас байнга хяналт тавьж шалган үзэж хянадаг учраас төлөвлөгөөний дагуу л нөхөн сэргээдэг. Жилийн төлөвлөгөөний биелэлтийг үзэж байж дараагийн жилийн төлөвлөгөөг баталдаг журамтай учраас хагас дутуу нөхөн сэргээгдэнэ гэсэн ойлголт байхгүй. Ер нь шохойн чулууны ордны нөхөн сэргээлт ихээхэн онцлогтой байдаг.

-Дархан хотод утаа тоосжилт бий болгодог хоёр үйлдвэр байдаг гэж ярьдаг. Нэг нь Дулааны цахилгаан станцын яндангаас хар бараан утаа гардаг бол танай үйлдвэрийн яндангаас цагаан утаа гардаг. Эдгээр утаанууд хотод агаарын бохирдол бий болгож байгааг та ч, олон түмэн ч мэддэг. Утааг багасгах талаар үйлдвэрийн удирдлагын хувьд юу бодож төлөвлөж байна вэ?

-Манай үйлдвэрийн яндангаас гарч байгаа цагаан утааны ихэнх нь чулууны тоос байдаг. Энэ тоосыг багасган зөвшөөрөгдөх хэмжээнд нь байлгах техникийн шийдэл гаргахын тулд бид судлагаа хийж байгаа. Ойрын үед тоосноос сална гэдэгт итгэж болно. Манай үйлдвэр чинь анх баригдахдаа л механик шүүлтүүртэй ашиглалтад орсон учраас одоо бид зайлшгүй шинэчлэх шаардлагатай болсон л доо. Тоос анхны тэр л хэмжээндээ гарч байгаа ч хотын хүн ам өсөн нэмэгдэж байгаа болохоор бид хуучин ийм байсан зөвшөөрөгдөх хэмжээндээ байгаа гээд байгаад байж болохгүй учраас аль болох улам бүр багасгах, шүүлтүүрийг шинэчлэх тооцоо хийж эхэлсэн.

-Эхний хагас жил өнгөрч гурав дахь улирал дундаа орлоо. Үлдсэн хугацаанд чухам ямар ажил хийгдэх вэ?

-Энэ онд барилгын салбар үүсч хөгжсөний 85 жилийн ой тохиож байгаа. Өнгөрсөн жил манай үйлдвэр 84 жилийн ойгоор үндэсний манлай үйлдвэрээр шалгарч Монгол Улсын Засгийн газрын өргөмжлөл хүртсэн. Энэ жилийн хувьд бид түүнийгээ хамгаалах жил болж байгаа. Мөн бид олон улсын АSIO чанарын гэрчилгээгээ сунгуулсан зэрэг олон амжилттай ажиллаж байна.

-Шинээр цементийн үйлдвэр байгуулагдвал ямар технологитой үйлдвэр байвал зүгээр вэ?

-Монгол Улсад ажиллаж байгаа цементийн үйлдвэрүүд технологийн хувьд нойтон аргынх байдаг бол дэлхийн жишиг чинь хуурай аргад шилжчихсэн байна л даа. Манай улс шинээр цементийн үйлдвэр барих бол заавал хуурай аргын технологийг сонгох ёстой гэж боддог. Үүний ач холбогдол нь зуухны яндангаас гарч байгаа утаа тоосгүй болж бусад бүх төрлийн зардлууд эрс багасна. Ингэснээр хамгийн гол нь цементийн өөрийн өртөг буурч хэрэглэгчдэд цемент бага үнээр очно. Б.Норовсамбуу /montsame.mn/