Барилгын салбарын аж ахуйн нэгж байгууллагуудад тусгай зөвшөөрөл олгох асуудал нь Барилгын тухай хуулийн 2001 оны өөрчлөлтөд тусгагдаж, үүний дагуу Дэд бүтцийн сайдын 2002 оны 76 дугаар тушаалаар журам батлагдан мөрдөгдөж эхэлсэн бөгөөд нийтдээ 16 удаагийн нэмэлт өөрчлөлт орж, өнөөдрийг хүрчээ. Төрөөс тусгай зөвшөөрлийг олгох нь хүнд суртал, хээл хахууль авах гол нөхцөл бүрдэж байна гэж үзээд, “Төрийн зарим чиг үүргийг гэрээний үндсэн дээр шилжүүлэх тухай” Засгийн газрын 2014 оны тогтоолын хүрээнд салбарын /7/ ТББ-ууд түншилж, 2018 оноос “Барилга байгууламжийн зураг төсөл боловсруулах, барилгын ажил гүйцэтгэх, өргөх байгууламж, түүний эд ангийн үйлдвэрлэл, угсралт, засвар үйлчилгээг эрхлэх хуулийн этгээдэд барилгын үйл ажиллагааны тусгай  зөвшөөрөл олгох үйл ажиллагааг зохион байгуулах чиг үүргийг Монголын Барилгын Үндэсний Ассоциаци /МБҮА/ гүйцэтгэж эхэлсэн юм. Энэ цагаас хойш давтагдсан тоогоор 10 459 аж ахуй нэгж байгууллагуудад тусгай зөвшөөрөл олгогдоод байна. 

 Тусгай зөвшөөрөл олгох үйл ажиллагаанд гарсан томоохон дэвшил бол 2021 оноос эхлэн бүрэн цахимжуулж, төрийн үйлчилгээний ХУР, ДАН, И-МОНГОЛ системүүдтэй холбож, барилгын салбарын нэгдсэн мэдээллийн санг бий болгосон явдал юм. Энэхүү шинэчлэлтээс өмнө БҮАТЗ - ийн хүсэлтийг комиссын гишүүд хэлэлцэж, олонхын саналаар олгох эсэхийг шийдэж байсан бөгөөд ИТА -ны  давхцал, танил талаа ашиглан авлига өгөх, багагүй цаг хугацааг тодорхойгүй нөхцөлд хүлээх зэрэг олон сул талууд байсан ч цахимд шилжсэнээр асуудлыг цэгцэлж чаджээ. Цахимд шилжсэнтэй холбоотойгоор тухайн онд ТЗ - тэй аж ахуйн нэгж байгууллагын тоо 977 - оос 157 болон буурч байсан ч жилээс жилд тус системийг ашиглах тал дээр  ИТА нар бэлтгэгдэж, холбогдох системүүдийн үйл ажиллагаа ч сайжирснаас тогтмол өсөж хэвийн болоод байгаа юм.

Тусгай зөвшөөрөл олгох нь хэдийгээр цахимжиж, тодорхой асуудлуудыг шийдвэрлэсэн боловч учир дутагдалтай асуудлууд байсаар байна. Одоогийн байдлаар  12 шат дамжлагыг дамжсаны үр дүнд тусгай зөвшөөрлийг авч байгаа бөгөөд үүнийг цаашид цөөлөх, илүү хялбар болгох шаардлагатай байна. 

   МБҮА - д тусгай зөвшөөрөл олгох эрхийг шилжүүлсэн боловч серверийг удирдах, хандах гэх мэт бүхий л эрх Барилгын Хөгжлийн төвд байна. Үйл ажиллагааны тайлан болон ИТА шилжилт хөдөлгөөн нь БХТөв дээр бүртгэгддэг ба тухайн этгээд давхар очих шаардлагатай болдог. Харин Хот Байгуулалт, Барилга, Орон Сууцжуулалтын яаманд зарим системийг удирдах болон хандах эрх байдаг бол МБҮА - д тусгай зөвшөөрлийн хүсэлтийг удирлах, баталгаажуулах эрхтэй байдаг байна. 

Цахим системд хандах эрх 

Тулгамдаж буй асуудал 

2024 оны 10 сарын 30 - ны байдлаар нийт 5294 ААН - ийн тусгай зөвшөөрлийн хүсэлт ирсэн бөгөөд үүнээс 1721 хүсэлтийг баталгаажуулан, 3170 ААНБ шаардлага хангаагүйн улмаас буцаагдсан байна. 

БҮАТЗ-ийн хүсэлт нь буцаагдаж байгаа нийтлэг шалтгаануудаас дурдвал;

    ●    ХАБЭА ажилтан шаардлага хангахгүй

ХАБЭА - н ажилтны шаардлагыг өндөрсгөсөн ХАБЭА-н бэлтгэх 124 цагийн сургалтад хамрагдсан байх (Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын сайдын 2023 оны А/173 дугаар тушаал, "ХАБЭА-н сургалт явуулах болон шалгалт авах журам") гэсэн заалттай журам гарснаар өмнөх эрхүүд бүгд цуцлагдаад байна. Зөвхөн Барилгын Хөгжлийн Төвийн 40 цагийн сургалтад хамрагдвал гэрчилгээ авах боломжтой бөгөөд бусад сургалтын төвүүд 124 цагаар сургах шаардлага тулгарч байна

    ●    ХАБЭА нь “Инженер техникийн мэргэжил боловсролтой, мэргэжлээрээ 2-оос доошгүй жил ажилласан байх” гэж зааснаар  олон ААН шаардлага хангахгүй болсон 

    ●    Байгууллагын, тоног төхөөрөмжийн, гүйцэтгэсэн ажлын мэдээлэл, Нормчлолын сан төлөлтийн мэдээлэл дутуу оруулах

    ●    ИТА давхцал, боловсролын мэдээлэл дутуу оруулах

ИТА - ын боловсролын мэдээлэл нь  Боловсролын мэдээллийн сантай холбогддог. Гэтэл 2007 оноос өмнө суралцсан болон 2024 онд дөнгөж төгссөн хүмүүсийн мэдээлэл энэхүү санд байхгүй байна. Тиймээс тэдгээр мэргэжилтнүүд Боловсролын Яаманд бичиг баримттайгаа биечлэн очиж, бүртгүүлэх шаардлага тулгардаг. Түүнчлэн гадаадад сургууль төгссөн хүн дипломоо баталгаат орчуулгаар орчуулан, системд оруулснаар баталгааждаг. 

    ●    НДШ, тайлан дутуу оруулах

    ●    Тухайн этгээд нь ПРОГРАММ-д буруу мэдээлэл оруулсан бол түүнийгээ шууд засах, буцаах боломжгүй бөгөөд хүсэлт илгээсний дараа буцааж байж засдаг нь учир дутагдалтай байна 

    ●    Мөн үйлчилгээний хураамж төлөөгүй гэх мэт олон нийтлэг шалтгаанууд байна.

Барилгын үйл ажиллагаанд тулгамдаж байгаа бас нэгэн асуудал бол тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч байгууллагууд алдаа гаргасан тохиолдолд ямар нэгэн хариуцлага хүлээх тогтолцоогүй байгаа учраас олон асуудал үүсэж байна. Тухайлбал, 

    ●    Барилгын үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрөл олгох асуудлыг гэрээний үндсэн дээр хариуцагч, барилгын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч нарын хооронд байгуулсан гэрээ-ний үүргээ биелүүлээгүй бол хэрхэн хариуцлага тооцох нь тодорхой бус

    ●    Барилгын тухай хууль болон бусад хууль тогтоомж зөрчсөн Барилгын үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч ААНБ -д хариуцлага тооцдоггүй

    ●    Барилгын үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч ААНБ-ын гүйцэтгэх удирдлага нь мэргэжлийн бус байснаар хууль дүрэм зөрчих, чанаргүй барилга барих, ИТА-аар ёс зүйгүй үйлдэл хийлгэх, ажилчдын цалин НДШ төлөхгүй байх, ХАБЭА дүрэм журам зөрчих зэрэг зөрчил гаргах

    ●    Зарим ААНБ орон сууцны захиалга авч иргэдийг хохироох, туслан гүйцэтгэгч болон ханган нийлүүлэгчдийн төлбөр тооцоо барагдуулахгүй байх

    ●    Барилгын тухай хууль болон бусад хууль тогтоомж зөрчигчдөд хариуцлага тооцох тогтолцоо байхгүй гэх мэт түгээмэл зөрчлүүд гарч байна

“ Барилгын материалын үйлдвэрлэлд тусгай зөвшөөрөл олгодоггүй болно”

БҮАТЗөвшөөрлийг шатлан олгох болсноор шинээр тусгай зөвшөөрөл авч байгаа ААНБ-ууд дунд, өндөр төвөгшилтэй тусгай зөвшөөрөл авах боломжгүй болсон. Тодруулбал, бага төвөгшилтэй барилгын тусгай зөвшөөрлийг авсан этгээд нь 5 хүртэлх давхар барилга барих эрхтэй байх бөгөөд  1 жил тогтвортой  үйл ажиллагаа явуулаад дараагийн буюу дунд төвөгшилтэй барилга барих боломж бүрдэж, тогтвортой 3 жил үйл ажиллагаа явуулсны дараа өндөр төвөгшилтэй цаашлаад онцгой төвөгшилтэй буюу 17-35 давхар хүртлэх цутгамал болон угсармал төмөр  бетон  арагт  бүтээцэн барилга, түүний инженерийн байгууламжийн угсралт, өргөтгөл, шинэчлэлтийн иж бүрэн ажлыг хийх нөхцөл бүрдэж байна. Энэхүү тогтолцоо нь нэг талаараа барилгын салбарт шинээр үйл ажиллагаа явуулж буй ААН - ийг дэмжиж байгаа мэт боловч нөгөө талаас гадаадын хөрөнгө оруулалттай томоохон төсөл хэрэгжүүлэгч дунд, өндөр төвөгшилтэй БҮАТЗ авах боломжгүй болсон. Түүнчлэн олон жилийн дадлага туршлагатай инженер компаниа байгуулан ажиллахад багаас нь эхлэхээс аргагүй эрх зүйн зохицуулалттай байна. 

Энэ чиглэлд төр засгийн зүгээс одоогийн шатлан дэвших зарчмаар зөвшөөрөл авах зохицуулалтыг гадаадын үндэстэн дамнасан, ОУ-д төсөл хэрэгжүүлсэн томоохон аж ахуйн нэгж, байгууллагуудын хувьд уян хатан байдлаар шийдвэрлэж, тухайн улсдаа  үйл ажиллагаа явуулсан байдлаар нь ТЗ олгох юм. Мөн цаашдаа тусгай зөвшөөрөл олгох системгүй болох зорилготой ажиллаж байгаа бөгөөд үүний дагуу жил ирэх тусам ИТА нарт тавигдах шаардлагыг бууруулж, ААН - ийн дотоод хяналт тогтолцоог сайжруулан, ирээдүйд зөвлөх үйлчилгээтэй байхаар үе шаттай ажлууд явагдаж байгаа аж. 

Тусгай зөвшөөрөл авахад тавигдах суурь шаардлагын өөрчлөлт 

Түүнчлэн тусгай зөвшөөрлийн тоог цөөлөх зорилгоор барилгын материалын үйлдвэрлэлд тусгай зөвшөөрөл олгодоггүй болж, техникийн зохицуулалтаар шийдвэрлэж байхаар тусгаж байгаа юм.

Тусгай зөвшөөрөлтэй холбоотой дээрх асуудлуудыг шийдвэрлэхийн тулд холбогдох хууль, журамд өөрчлөлт оруулах шаардлага тулгарч байна. Тухайлбайл,    

    1.    Зөвшөөрлийн тухай хууль шинэчлэгдэн хэрэгжсэн тул Барилгын тухай хууль, БҮАТЗ-ийн журамд өөрчлөлт оруулах

    2.    БҮАТЗөвшөөрлийг шатлалгүй шаардлага хангасан ААНБ-д олгодог болгох

    3.    ХАБЭА ажилтан барилгын инженер техникийн ажилтан суурьтай байхыг хасах, цаашид Барилгын ХАБЭА ажилтан бэлтгэдэг болох

    4.    Бусад салбарын болон гадаадын мэргэшлийн зэргийг МУ-ын барилгын салбарын мэргэшлийн зэрэгт дүйцүүлэн тооцох

    5.    Тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч ААНБ-ын Гүйцэтгэх удирдлага мэргэжлийн биш бол Барилгын менежмент сургалтын 3-5 багц сургалтад хамруулах

    6.    ИТА шилжилт хөдөлгөөн, ААНБ-ын тайлан хүлээн авах үйл ажиллагааг ТББ-д шилжүүлэх.

    7.    БҮАТЗ-ийн программ хангамжийг шинэчлэн сайжруулах, Гэрчилгээ, гэрээг цахимаар олгодог болгох

    8.    Барилгын тухай хууль болон бусад хууль тогтоомж, дүрэм журам зөрчигчдөд хариуцлага тооцох тогтолцоог бий болгож хуулийн хэрэгжилтийг хангах.

    9.    Тусгай зөвшөөрлийн тоог бууруулах гэх мэтээр асуудлыг олон талаас нь харах, шийдвэрлэх нөхцөл байдал үүсээд байна.  

Хот Байгуулалт, Барилга, Орон Сууцжуулалтын Сайдын 2024 оны 12 дугаар сарын 16 -нб өдрийн 126 дугаар тушаалаар Барилга байгууламжийн зураг төсөл боловсруулах, барилгын ажил гүйцэтгэх, барилгын материалын үйлдвэрлэл, өргөх байгууламж, түүний эд ангийн үйлдвэрлэл, угсралт, засвар үйлчилгээ эрхлэх хуулийн этгээдэд тавих нөхцөл шаардлага болон үйлчилгээний хөлс тогтоох, хяналт тавих журмыг шинэчлэн боловсруулах ажлын хэсгийг байгуулаад байна. Тус ажлын хавсралтаас зарим онцлох заалтуудыг дурдвал, 

1. Онцгой төвөгшилтэй барилга байгууламжийн тусгай зөвшөөрлийг тухайн төсөлд нь олгох  хууль, эрхзүйн зохицуулалтыг бий болгох 

2. Тусгай зөвшөөрлийн цахим системд нийгмийн даатгалын цахим системд саадгүй нэвтрэх нөхцөлийг бүрдүүлж, системээр дамжуулан тухайн аж ахуйн нэгж байгууллагын нийгмийн даатгалын санд шимтгэл төслөн байдыг шалгах нөхцөлийг бүрдүүлэх 

3. Тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч ААНБ - ын ИТА - г 3 хүртэл жилийн хугацаанд бүртгэж, бүртгэлтэй аж ахуйн нэгжээс өөр байгууллага руу шилжилт хөдөлгөөн хийж, дүйцүүлэх ажилтныг3 сарын дотор бүртгүүлээгүй тохиолдолд тусай зөвшөөрлийн ажилбарыг хүүйчингүй болгох 

4. Тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч ААНБ - ын гүйцэтгэх удирдлага мэргэжлийн биш бол холбогдох сургалтад хамруулдаг байх 

5. Тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчдийг хамгаалах заалт, зохицуулалт хийх асуудлыг тусгах гэх мэт өөрчлөлт шинэчлэлтүүдийг хийхээр ажиллаж байна.  

Нийтлэл бичсэн: Г.Сувд-Эрдэнэ