Хар усыг харамладаггүй гэдэг ч харин харамлах, хайрлах цаг нь болсоныг байгаль дэлхийн гаргаж байгаа зан араншин бидэнд хэлээд байх шиг. Цэвэр ус гэдэг хүн төрөлхтөний оршин тогтнох хамгийн эрхэм нандин эрдэнэ. Усыг “чандмана эрдэнэ” гэж эрт үеэс эрхэм дээдэлж ирсэн өвөг дээдсийн ариун нандин уламжлал одоо ор сураггүй мартагдсан гэж хэлж болно.

      Усыг зүгээр урсаад өнгөрдөг үнэгүй зүйл мэт ханддаг хүмүүс цөөнгүй. Гэвч энэ нь хамгийн үнэ цэнэтэй Чандмана эрдэнэ. Хаа сайгүй урсаж байдаг үнэгүй гэгдэх үнэ цэнэтэй зүйл нь барагдах шавхагдах нөөцтэй байдаг гэдгийг мартсан юм шиг. Гол мөрний усны ундарга жил ирэх тусам багасаж байгаа нь бүгд л хүний буруутай үйл ажиллагаанаас болж байна. Байгаль эх уул ус, модтойгоо хүйн холбоотой байдаг. Яг л хүн төрөлхтөн шиг. Тийм дээ байгаль хүн 2 хүйн холбоотой гэж яригдсаар ирсэн болов уу?

     Улаанбаатарчууд бидний ундны цэвэр усны эх үүсвэр Туул голыг 2020 он гэхэд ширгэж дуусна гэсэн судалгааг мэргэжлийн байгууллагууд гаргасан. Энэ тооцоо үнэн гэснийг батлах мэт Туул голын ус жил ирэх тусам татарсаар л байна. Энд тэндгүй хог новш нь бөөгнөрчихсөн, эрэг дагуух модыг тайрах нэгийг нь тайраад, эрх мэдэл бүхий хүмүүс нь мөнгөөрөө түрэмгийлээд байшин бариад суучихсан уг нь Туул голын ай савыг хамгаалалтанд авсан гэж ярьдаг боловч тэрийг хууль дүрмийг мөрддөг хүн гэж байхгүй. Монголын хууль гурав хоног гэсэн үг ортой болов уу? Дээрээс нь голын ай сав орчмыг хайрга олборлох газар болгоод хувиргачихсан. Нөхөн сэргээлт гэж зүйл огт байхгүй.

“Газар хүртэл амьтай байдаг юм газар элдэв юм бичиж болохгүй” гэж өвөө эмээгийн сургаалыг санадаг ч хүн байхгүй, мартагдсан. За тэгээд зун жаахан халаад ирэхээр томхон хэмжээний иж бүрэн угаалга үйлчилгээний газар болон хувирдаг. Зуны 3 сар шахуу үргэлжилсэн энэ их угаалганд гол нилээд хэмжээгээр бохирдуулна. Үүн дээр нь нэмэрлээд цэвэрлэх байгууламжийн сайн шүүгдээгүй бохир ус цутган орно. Ингээд бодохоор бохир заваан зүйлийг нь ариутгаж өгдөг газар нь болсон гэлтэй. Ийм мэт олон зүйлийг дурьдаад байвал лав дуусахгүй. Биднийг нэг л өглөө сэрээд харахад хайрга нь үлдсэн байхыг хэн ч үгүйсгэхгүй. Үүнийг батлах гэсэн шиг Туул голын усны түвшин жилээс жилд татран зарим хэсгээрээ хайрга болон үлдсэн.

     Улс төрийн хүрээнийхэн гэнэт ухаан орсон мэт Туул голоо хамгаалах хэрэгтэй хууль гаргая гэж нэг хэсэг ярьж байгаад л алга болсон. Манайд хангалттай олон хууль байна. Дагаж мөрддөг нь цөөн. Тийм байж ахиад хууль. Улс орнууд гаргасан хууль тогтоомжоороо өрсөлддөг байсан бол манайх нэг их хол хоцрохгүй байсан болов уу? Хууль тогтоомж гаргаад ямар нэг зүйлийг таслан зогсооно гэвэл бүтэхгүй асуудал. Туул голыг хамгаалсан хууль гаргалаа гээд ус тунгалагшаад, савнаасаа халиад, бялхтал урсана гэж бодохгүй л байна. Заавал Туул голын тухай хууль гаргана гэх юм бол манай улсад Онон, Хэрлэн, Сэлэнгэ гээд том том голууд байна. Эдгээр голууд ямар нэг хэмжээгээр бохирдолтой, адилхан л ширгэнэ. Тэглээ ч тэр нутгаас гарч ирсэн нутгаа гэсэн сэтгэл зүрхтэй төрийн түшээд чинь та нар Туул голын тухай хууль гаргаж байгаа бол би ч гэсэн Онон мөрний тухай хууль гаргана гэж барьцвал яах юм. Тэгэхлээр хууль гаргаад үр дүнд хүрэх нь юу л бол. Үүнийг угааж цэвэрлэх хэрэгтэй. Хэн Туул голыг ийм болгоод байгаа юм бэ. Хэн газар шороог нь ухаад, модыг нь огтлоод дуусч байгаа юм. Хэн гуай нь тэнд өөрийнхөө эрх ашигт нийцсэн, амин хувиа бодсон үйл ажиллагаа явуулж, хаягдал хогоо хийгээд байгаа. Энд хэдхэн л хүн байгаа шүү дээ. Хамгийн гол нь хүмүүсийн оюун ухаан бузартаад, булингартчихаад байна. Үүнийг угааж цэвэрлэх хэрэгтэй.

      Цэвэр тунгалаг усаа ирээдүй хойч үедээ өвлүүлэн үлдээх хэрэгтэй л юмсан. Бид зөвхөн өөрсдийнхөө өнөөдрийг бодож байгаль дэлхийтэйгээ дэндүү хайр гамгүй хандсаар байна. Үнэгүй зүйл гэж огт үгүй. Өгсөн зүйлээ буцаагаад авна.