(Соёлын өвийн сэргээн засварлалт бол суурь олон судалгаа дээр түшиглэж явагддаг, 10-р хэсэг)

Дэлхийн өв-Орхоны хөндийн соёлын дурсгалт газрын хамгаалалтын захиргааны мэргэжилтэн, Үндэсний номын сангийн сэргээн засварлагч, Японы соёлын өвийн гадаад хамтын ажиллагааны концерцумын гишүүн, доктор О.Ангарагсүрэн

Сэтгүүлийн өмнөх дугааруудад нийтэлж байсан сэдвүүдийг дүгнэж, Түүхэн дурсгалт барилга, архитектурын дурсгалын сэргээн засварлалтын өмнө хийгдэж болох суурь судалгааг нэгтгэж харвал, 1-рт уран барилгын хамгаалагдах ёстой зүйлийн талаар бүрэн ойлголттой болохын тулд түүхэн барилга байгууламжийн үнэт зүйлсийг тодорхойлж, эрэмбэлэх явдал юм. 2-рт тухайн барилгын түүхэн эх сурвалж, фото зураг, видео бичлэг, архивын материалын судалгааг хийх хэрэгтэй. Үүнд: тухайн уран барилга, архитектурын дурсгалын сэргээн засварлалтын түүх, сэргээн засварлалтад ямар материалыг аль хэсэгт хэрэглэсэн мэдээллийг судлахаас гадна Монголчуудын уран барилга барих арга ухаан, эрдэм мэдлэг болон Азийн бусад орны ижил төстэй уран барилга, онцлог, түүнд ашиглагдсан материал, технологи зэргийг танин мэдэх шаардлагатай. 3-рт тухайн уран барилгын уламжлалт материалын шинжилгээг шинжлэх ухааны үндэслэлтэйгээр шинжлэн тогтоох нь чухал юм. 4-рт уран барилгад үүсэж буй гэмтлийг таних, нээн илрүүлэхэд чиглэх (Зураг 1). Хамгийн цаг хугацаа авдаг, нарийн төвөгтэй алхмын нэг бөгөөд материалын судалгаа, лабораторийн туршилттай уялдаж гардаг. Хөлдөлт ба гэсэлт, норолт ба хуурайшилт, суналт ба агшилт, давсжилт гэх мэт физик үзэгдлийн нөлөөлөл, агаарын чанараас үүдэлтэй химийн урвалын өөрчлөлт зэргээс суурь гэмтлүүд үүсэж байдаг. 

Зураг 1. Гэмтлийг таних лабораторийн туршилт (Япон Улсын Соёлын өвийн Нарагийн Үндэсний судалгааны хүрээлэнгийн сэргээн засварлалт, хадгалалт хамгаалалтын төвийн лаборатори)

5-рт мэдээллийн баримтжуулалт ба гэмтлийн зурагжуулалтыг хийх. Баримтжуулалт нь түүхэн дурсгалт барилга, архитектурын дурсгалын үнэ цэн, ач холбогдол, хэлбэр, хэмжээ, уламжлалт технологи, хадгалагдаж үлдсэн эх материал зэргийг бүртгэхээс гадна, хэн, хэзээ, ямар зорилгоор барьсан гэх мэт дэлгэрэнгүй мэдээллийг агуулсан байдаг. Уран барилгын гэмтлийн зурагжуулалтад ямар материалд, ямар гэмтлүүд үүсэж буйг ойлгомжтой, тодорхой харуулсан байх хэрэгтэй (Зураг 2). 

Зураг 2. Ханын зурагт үүсэн гэмтлийн илэрц, терагерцийн зурагжуулалтын үр дүн (©  Япон Улсын Киотогийн Их Сургууль, Соёлын өвийн Нарагийн Үндэсний судалгааны хүрээлэн)

6-рт дээрх үндсэн судалгаа дээр түшиглэж түүхэн дурсгалт барилга, архитектурын дурсгалын сэргээн засварлалтын төлөвлөгөөг гаргадаг. 

Өнөөгийн байдлаар Монгол Улсад түүхэн дурсгалт барилга, архитектурын дурсгалын сэргээн засварлалтын зураг төсөл боловсруулахад Барилгын тухай хууль, норм, нормативууд нь эвдрэл гэмтэлтэй барилга байгууламжид инженерийн биет судалгаа явуулах аргачилсан заавар, Барилга байгууламжийн зураг төсөл боловсруулах, зөвшилцөх, магадлал хийх дүрэм болон бусад холбогдох норм, дүрмийг баримталж боловсруулж байна. Гэтэл, цор ганц буй соёлын өвийг барилгын стандарт, ном, дүрмийг үндэслэн сэргээн засварлалтын зураг төсөл боловсруулах ёстой юу, энэ нь Монгол Улсын Соёлын өвийг хамгаалах тухай хуульд нийцэж байна уу, уран барилгын үнэ цэнт байдал эрсдэл үүсгэж, улмаар соёлын өвийг устгах хүртэл хүнд асуудал руу орж байна уу гэсэн асуулт урган гарч байна. Нэгэн жишээ дурдахад, Монгол Улсын барилгын зураг төслийн тусгай зөвшөөрөлтэй, соёлын өвийг сэргээн засварлах төслийн туршлагатай нэгэн компани Архангай аймгийн Батцэнгэл сумын Таравчамбуулин хийдийн Авга дуганыг сэргээн засварлах зураг төслийг хийж гүйцэтгэжээ (Зураг 3). Үүнд: 2-р давхрын зүүн урд хана цууралттай байгаа учраас урьдчилсан байдлаар буулгахаар төлөвлөв. Буулгалтын явцад нэмэлт буулгах ажил гарч болно. Барилгын хойд хана нь хойш нэлэнхийдээ цүлхийсэн байдалтай байгаа тул урьдчилсан байдлаар буулгах төлөвлөгөөтэй гэх мэт товч тайлбар хийжээ (Зураг 3). 

Зураг 3. Архангай аймгийн Батцэнгэл сумын Таравчамбуулин хийдийн Авга дуганыг сэргээн засварлах зураг төсөл (© Сүлд Проект ХХК)

Чухам ямар шалтгаанаас цууралт үүссэн нь тодорхой бус, уг цуурлыг нөхөх, бөглөх, бэхжүүлэх боломж байгааг тогтоогүй байдал нь суурь судалгаанууд хийгдээгүй, соёлын өвд өнгөц дүгнэлт хийсэн, эрх төрх, бүрэн бүтэн байдалд сөрөг нөлөө үзүүлэхүйц, бодит соёлын өвийн хадгалалт хамгаалалтын шинжлэх ухааны үүднээс ажиглавал хэт ерөнхий, тойм, бүрхэг тайлбар хийсэн нь харагдаж байна. 

Олон улсад соёлын өвийн сэргээн засварлалтыг  мэргэжлийн сэргээн засварлагчид эсвэл мэргэжлийн сэргээн засварлалтын баг, компани хийж гүйцэтгэдэг. Мөн сэргээн засварлах зураг төсөл, гүйцэтгэлийн төлөвлөгөөг олон талын судлаачдын баг хамтарч, маш нарийн нямбай, нухацтай хандаж боловсруулдаг. 

Монгол Улсад цөөхөн үлдсэн Түүхэн дурсгалт барилга, архитектурын дурсгалыг хүүхдийн зулай мэт нандигнаж, СЭРГЭЭН ЗАСВАРЛАЛТЫН ТУЛГУУР ОЙЛГОЛТЫГ ДАХИН АВЧ ҮЗЭХ НЬ ЗҮЙТЭЙ байна.