Өнөө үед барилгын үйлдвэрлэлийн технологид цутгамал бетон, төмөрбетон бүтээцийг өргөн хэрэглэх болсон. Энэ технологи нь барилгын талбайд шууд бүтээцийг батлагдсан зургийн дагуу хэв хашмалд төслийн марк буюу ангийн шаардлага бүрэн хангахуйц бетон хольцыг хэвлэж нягтруулан хэвийн орчинд бэхжүүлэх цутгамал бүтээц гарган авна. Барилгын үйлдвэрлэлийн технологид зайлшгүй анхаарах хүчин зүйл нь бүтээцийн ашиглалтын үеийн найдваржилт, эдэлгээний хугацаа чанарыг урьдчилсан туршилт судалгаагаар тогтоосон байх ёстой. Түүнд тухайн бүтээц эдлэлийн шахалт, гулзайлт бат бэх харгалзах утгаар 300… 500, 40…60 кг/см дээш, хэв гажилт, өгөршилт зэргийг барилга байгууламжийн төрөл ашиглалтын нөхцөлөөс хамааруулан үзүүлэлт норм дүрэм, стандарт шаардлага хангасан байх, тэсвэрлэлт хүйтэн тэсвэрлэлт F300, ус үл нэвтрүүлэлт W12 гэх мэт шаардлага хангасан байх ёстой. Манай өнөөгийн нөхцөлд зөвхөн цөөн тооны нэр бүхий үзүүлэлтээр барилгын зураг төсөл хийгдэж барилгын чанар, стандарт, норм дүрэм баримтлахгүй байгаа нь нууц биш, манайд эдэлгээний хугацаа чанарын талаар яригдахгүй байхад жишээ нь Японд барилгын эдэлгээний хугацааг 500 жил түүнээс дээш болсон байна. Иймд тухайлбал барилгын зурагт эксперт хийхдээ үндсэн материалын болон чанарын хяналт орхигдсон байгааг мэргэжлийн инженерийн оролцоотой даруй засаж хяналт хийдэг болох, үүний үр дүнд зөвхөн барилга барих бус чанартай удаан жилийн эдэлгээтэй болох бодит нөхцөл бүрдэнэ. 

Цутгамал бүтээц, эдлэлийн элементүүд хэв, арматурын тоноглол, бетоны арчилгаа хийх материал, бетон хольц бэлтгэх, хэвийн бэхжүүлэх хугацааг дараагийн технологи ажилбарыг гүйцэтгэх боломжоор хангах, байгаль цаг уурын нөхцөлөөс хамааруулан хамгийн багадаа 7 хоног бэхжүүлсэн байх арга хамаарна. Цутгамал бетон, төмөрбетон бүтээцийг бэлтгэх хэвийг тэгш гадаргуутай олон удаа ашиглах бололцоотой хэмжээ, төрөл модулиар угсрах, задлах үйлдвэржүүлэлтийн төвшин өндөр байх модон, фанеран, металл, полимерин хучилттай мод ба төмөр бетон ашиглана. Сүүлийн үед ус чийгэнд тэсвэртэй, хөнгөн, олон дахин ашиглах боломжтой (хэвний эргэлт 50...250) гадаргуугийн бүрхүүл бүхий давхар фанеран хэвийг хэрэглэж байна. Арматур нь төслийн дагуу тогтоогдсон байх бөгөөд урьдчилан талбайд болон үйлдвэрийн нөхцөлд тор сараалж бэлтгэх ба хооронд нь гагнаасаар холбоно. Түүнийг урьдчилан бэлтгэж хэрэглэх нь үйлдвэрлэлийн ажлыг хурдасгана. Хариуцлагатай бүтээцэд хөшүүн арматур гэж нэрлэдэг двухтавр, швеллер зэрэг тусгай төрлийг ашиглана. Том хэмжээтэй байгууламж, бүтээцийн бетон хольцыг цутгахад хэсэгчлэх буюу бүлэг болгох бөгөөд тэдгээрийн хооронд ажлын заадас хийж өгнө. Бүлэглэсэн хэсгийн бетоныг тасралтгүй цутгах ба энэ тохиолдолд эрт цутгагдсан бетон хатуурахаас өмнө дараагийн хольц бүрийг хэвлэж нягтруулсан байх ёстой. Бетон хольцыг төвлөрсөн цех буюу бето хольцын узелд бэлтгэж барилгын угсралтын талбайд миксерээр тээвэрлэн бетон цутгалтыг гүйцэтгэнэ. 

  1-р зураг. Бетон хольцыг талбайд миксерээр тээвэрлэх 

Бетон хольц тээвэрлэлт - бүтээцийн эдэлгээ, барилга техникийн шинж чанар, бетоны чанарыг тодорхойлж үнэлгээ дүгнэлт гаргасны дараа түүний хэсгийн бүлэгт цутгалт хийнэ. Бүтээц адил чанартай байх, бетон хольцын нэг төрлийн байдлыг хадгалахын тулд бетоныг хэвлэх ба тээвэрлэх үед алхам тутам анхааралтай шалгах хэрэгтэй. Бетон хольц буюу ус, бусад үндсэн бүрэлдэхүүнээс том дүүргэгч ялгарахгүй, үелэлт үүсгэхгүй байх ёстой. Зууруулаас бетон хольцыг гаргахад үелэлт үүсэхээс хамгаалан ачаалах их биеийн доод хэсэг рүү хольцыг хүлээн авах бункерт үелэлтгүй жигд хурдтай ачаалах бөгөөд их хурдан буюу аажим хөдөлгөөнтөй буулгахад түүний нэг төрлийн жигд бус байдал алдагдаж үелэлт үүсэх, бүтцийн өөрчлөлт болох тул босоо чиглэлээр хольцыг дамжуулна 2-р зураг.

  2-р зураг. Бетон хольцыг цоргоор урсгаж цутгах 

Бетон хольцыг зөөвөрлөх арга, цутгах ажлын төвөгшил, ажилбар хийгдэх зайн хол ойрын хэмжээ, тээвэрлэх хугацаа зэргээс хамааруулан бүтээцийг цутгах технологийн зохистой горимын тооцоог нарийвчлан хийж мөрдөх нь бүтээгдэхүүний чанартай шууд хамааралтай байдаг. Иймд бетон хольцыг цоргоны, бадья, тэргэнцэр, бетон зууруул (миксер), автосамосвал, хоолойгоор шахах янз бүрийн аргын тусламжтай тээвэрлэнэ. Бетоныг хэвлэх буюу цутгах нөхцлөөс хамааруулан тээвэрлэх аргыг сонгож тогтооно. Хэрэв хөдөлгөөнт чанар багатай бетон хольц хэрэглэсэн нөхцөлд тээвэрлэхэд зохицсон төслийн тохирсон тоног төхөөрөмж ашиглана. Тухайлбал хэвтээд налуу дугуй өнцөгтэй ба ачаалах нүхийг ихэсгэсэн цоргыг хэрэглэж болно. Цоргоны тусламжтай туузан дамжуулагчаар, бетон хольцыг хоолойгоор шахаж их биш зайд тээвэрлэнэ. Бетон хольцыг нэлээд хол зайд зөөхөд өөрөө буулгах автомашин буюу миксерийг хэрэглэнэ. Угсармал бетоны технологи ба цехийн дотоод тээвэр, бага хэмжээний үйлдвэрлэлд бадьяг ашиглана. Бадья янз бүрийн хэлбэр, хийц хэмжээтэй ,багтаамж 0.75...6 м3 байна. Их хэмжээний ил талбайд бетон цутгахад шууд бадьягаар хольцыг тарааж өгнө. Харин цутгамал барилгын технологид төдий л хэрэглэгдэхгүй юм. Бетон хольцыг тохируулан өгөх ажилбар нарийн хийгдэх бөгөөд сэгсрэх, доргиулахаас хамгаалсан дурын тээвэрлэх аргыг хэрэглэх, иймээс хамгаалалтгүй үед ялангуяа налархай хольцонд түүний үелэлтийг буй болгох талтай байдаг. Бетон хольцыг авто зууруул миксерээр тээвэрлэх нь тохиромжтой байдаг. Хэрэв бетон зууруулд эрт бэлтгэсэн хольцыг зөөхөд түүний ачаалал авто миксерт зууруулд шууд бэлтгэсэн хольцоос 50% хүртэл их байна. Барилгын гадаа их талбайд бетон хольцыг тээвэрлэхэд автосамосвалийг ашиглаж болно. Ер нь бетонд үелэлт үүсгэхгүйн тулд хол биш зайд тээвэрлэх шаардлагатай тээвэрлэх хамгийн их зөвшөөрөгдөх зай (км)1- р хүснэгт. 

Янз бүрийн тээврийн хэрэгслэлээр бетон хольцыг хол зайд зөөхөд түүний өгөгдсөн шинж чанарыг алдагдуулахгүй байх ёстой. Тээвэрлэлтэнд бетон найрлага, ууршилтанд усны алдалт, цементийн гидратаци, бетоны хөдөлгөөнт чанар алдагдах энэ үзэгдлийг заавал тооцох шаардлагатай. Бетон хольцын хөдөлгөөнт чанарыг тээврийн хэрэгсэл тус бүрээс тогтмол шалгах нь нэг төрлийн найрлага шинж чанартай бүтээц бэлтгэх боломж бүрдэнэ. 

  1-р хүснэгт. Агаарын 20°С температурт авто тээврээр бетон хольцыг 

 тээвэрлэх хамгийн их зөвшөөрөгдөх зай (км)

3- р зураг. Бетон хольцыг бадьягаар цутгаж буй цутгамал багана 

Хольцын хөдөлгөөнт чанарыг түүнийг бэлтгэсэн бетон хольцоор тээвэрлэсэн хугацааны цутгах хольцын хөдөлгөөнт чанарыг харьцуулан илтгэлцүүр утгаар тодорхойлно. 

 ОКхольц= ОКсуулт/п 

 ОКсуулт -конус суулт. тээвэрлэж талбайд түүнийг хэвлэхэд конус суулт, см,п-хөдөлгөөнт чанарын алдагдалын илтгэлцүүр тээвэрлэх хугацаа. зайнаас хамаарна. (2-р хүснэгт) 

  2-р хүснэгт. Хөдөлгөөнт чанарын алдагдалын илтгэлцуүрийн утга 

 Хэрэв бетон хольцыг - 10°С температурт тээвэрлэж байвал п илтгэлцүүрийг 20% нэмэгдүүлэх, нам температурт цементийн гидратаци удаашрах ба энэ хугацаанд хөдөлгөөнт чанарын алдагдал багасана. Бетон хольцын хөдөлгөөнт чанар бүтээцийн нэр төрөл, түүний барилга техникийн шинж чанараас хамааран харилцан адилгуй байна 3- р хүснэгт. 

3-Р ХҮСНЭГТ. ЯНЗ БҮРИЙН ЦУТГАМАЛ БҮТЭЭЦЭД БЕТОН ХОЛЬЦЫН ХӨДӨЛГӨӨНТ ЧАНАР

Бетон хольцын тохиромжтой тээвэрлэлт ган хоолойгоор дамжуулан шахах, энэ арга нь туннель, өндөр барилга, байгууламж ба бусад хязгаарлагдмал огторгуйн ажлын байранд онцгой тохиромжтой байдаг. Бетон хольцыг шахахад нэг талын үйлчилгээтэй хэвтээ поршин насос нь 60 м3/цаг хүртэл бүтээлтэй байна. Бетон хольцыг дамжуулах хоолойн дотор диаметр 76...283 мм, шулуун хэвтээ чиглэлээр 180...300 м зайд шахна. Босоо чиглэлд зөөгдөх зайг тооцоогоор тодорхойлох ба энэ чиглэлийн 1 м шахагдах нь хэвтээ чиглэлийн 8 м шахагдаж зөөгдөх хэмжээтэй эквивалент байна. Муруйлтын 90° хоолойн хэвээ хэсгийн 12м -тай эквивалент, харин 45° - хэсгийн 6 м болно. Шахалтаар зөөх бетон хольц тохиромжтой хэвлэгдэх чанартай, жижиг дүүргэгчийн агуулалт ихтэй байна. Дайрганы хамгийн том ширхэглэл дамжуулах хоолойн даиметрийн 1/3 - ээс бага байх ёстой. Бетон хольцонд уян налархайжуулах хольц хэрэглэхийг зөвшөөрнө. Дүүргэгчийн ширхэглэлийн масс ус, цементийн эгэл хэсгүүдээс нилээд их байх тул том дүүргэгч хэвний хананд шахагдаж харин ус нарийн нунтаг ширхэглэлийн хатуу фазтай шахагдах ба хэвлэж буй эдлэлийн дотоод гадаргууд тогтоно. 4- р зураг. Бетон хольцыг цутгах ба гүний доргиураар нягтруулж буй, харин түүний нийт эзэлхүүний 25...30% ус шахагдан гарна. Бетон хольцын үелэлтийг багасгахын тулд цементийн зарцуулалтыг 400...450 кг/м3 хүртэл нэмэгдүүлэх ба дүүргэгчийн ширхгийн хамгийн том хэмжээг 15. ..20 мм хүртэл хэмжээтэй байхаар хязгаарлана.5- р зураг. Бетон хольцыг хоолойгоор хол зайд цутгахын тулд бетон хольцыг нэг төрлийн байлгахад түүнийг тогтмол тэжээх насосын үйлчилгээ чухал байдаг. Хольцын нэг төрлийн байдлыг хадгалах үйлчилгээ нь хүлээн авах бункер, тэжээгч насос, бункерт ачаалах, бетон хольцыг дахин холих тоноглолоор заримдаа хангагдсан байна. Хэв цэвэр, нягт, боломжит материалаар хийгдсэн байх, дурын өгөгдсөн дүрс хэлбэрийг бетоныг бэхжсэний дараа өгөхөөр байх ёстой. Цутгамал бүтээцийг хэвлэхэд бетон хольцыг аль болох зөв горимоор хүлээн авч цутгалтыг хийх шаардлагатай байдаг 6,7-р зураг. Энд бетон хольцыг цутгах арга а-бетон зууруулаас ачаалах; б-бункерээр ачаалах; в-туузан дамжуулагчаар ачаалах; г-хананд бетон хольц цутгах; д-мөн хажуугийн нүхээр цутгах; е - хавтан цутгах: ж-бетон хольцыг доргиулан үелүүлж дэвсэх, доргиураар няггруулалт зэрэг технологи даалалыг хураангуйлан харуулав. Цутгамал бүтээц эдлэл үйлдвэрлэх технологийн зохистой горим арга зүйн талаар энэхүү нийтлэлд хамааруулсан юм. Цаашид барилга байгууламжид өндөр бат бэхтэй удаан эдэлгээтэй тус тусын зориулалт бүхий онцлог шинж чанартай цутгамал бүтээц эдлэхүүн болон шинэ нэр төрлийн өндөр чанартай бүтээгдэхүүн гарган авах боломж бий болно. 

Нийтлэл бичсэн: профессор Б.Батцагаан