Уур амьсгалын өөрчлөлт дэлхий нийтийн тулгамдсан асуудал болоод байгаа XXI зуунд улс орон бүр хүлэмжийн хийн ялгарлыг бууруулахад ихээхэн анхаарах болсон. Монгол улсын хувьд хүлэмжийн хийн нийт ялгарлын 50 хувийг эрчим хүч үйлдвэрлэлийн салбар эзэлдэг бөгөөд тус салбарын хүлэмжийн хийн бууралтыг 2030 он гэхэд суурь түвшинтэй харьцуулахад 11,264.6 мян.тонн СО2кв хэмжээгээр бууруулах зорилт дэвшүүлэн бүхий л томоохон бодлогын баримт бичгүүдэд тусгасан. 

Эрчим хүчний салбар дахь хүлэмжийн хийн ялгарлыг бууруулахад эрчим хүч үйлдвэрлэлтэй холбоотой арга хэмжээ авахаас гадна эрчим хүчний хэрэглээг бууруулах, хэмнэх зэрэг  арга хэмжээ авах нь чухал. Мэдээж хэрэглэхгүй бол үйлдвэрлэх шаардлагагүй шүү дээ. Монгол Улсын цахилгаан эрчим хүчний хэрэглээний 62.1 хувийг аж үйлдвэрийн барилга, 24.0 хувийг өрх орон сууц, нийтийн аж ахуй хэрэглэдэг бол Дулааны эрчим хүчний хэрэглээний 27.4 хувийг  аж үйлдвэр, барилга 38.6 хувийг орон сууц, айл өрх хэрэглэдэг болохыг Байгаль орчин, уур амьсгалын өөрчлөлтийн яамны “Парисын хэлэлцээрийг хэрэгжүүлэх үндэсний хэмжээнд тодорхойлсон хувь нэмрийн зорилт” баримт бичигт дурджээ. 

Дээрх тоон үзүүлэлтүүдээс барилга үйлдвэрлэл болон барилгын эрчим хүчний хэрэглээ манай улсын хүлэмжийн хийн ялгаралд томоохон хувь эзэлж байгаа нь харагдана. Үүнийг арай өөр өнцгөөс харвал эрчим хүчний хэмнэлттэй барилга барьснаар улс орны хүлэмжийн хийн ялгарлыг бууруулах зорилтод томоохон хувь нэмэр оруулах боломж барилгын салбарт бизнес эрхлэгчдэд байна гэсэн үг. Гэвч бизнес гэдэг өөрөө ашгийн төлөөх салбар учир анхны хөрөнгө оруулалт өндөртэй эрчим хүчний хэмнэлттэй барилгад хөрөнгө оруулах бизнес эрхлэгч ховорхон байдаг нь үнэн. 

Төрөөс ногоон гэсэн шошготой бүхнийг бодлогоор дэмжихээ илэрхийлж, банк санхүүгийн салбарт хэрэгжүүлж эхэлсэн. Уур амьсгалын өөрчлөлтөөс үүдэлтэй гамшгийн давтамж ихсэх тусам барилгын салбарт оруулах хөрөнгө оруулалт, төрийн дэмжлэг, олон улсын байгууллагуудын дэмжлэг тэр хэрээрээ нэмэгдэнэ. Иймээс “Ногоон барилга” гэдэг нь өөрөө барилгын салбарт шинээр үүсэж буй бизнесийн таатай орчин, өрсөлдөөний талбар хэмээн залуу инженер миний хувьд боддог. 

Шинэ талбарт хүч үзэхийн тулд юун түрүүнд бизнесийн бүтээгдэхүүнээ ойлгох, түүнийг хэмжиж сурах өөрөөр хэлбэл тоглоомын дүрмээ ойлгох нь чухал. Ногоон барилга гэж юуг хэлэх вэ? Банк юуг ногоон барилга гэж ногоон зээл олгодог вэ?

Монгол Улсын хувьд банкнууд “Барилгын эрчим хүчний гэрчилгээ”-г ногоон барилгын хэмжүүр үзүүлэлт болгон ногоон зээл олгодог ч тухайн банкны зээлийн эх үүсвэрээс хамааран зээлд тавих шалгуур нь харилцан адилгүй байдаг. Цаашид Арилжааны банкнууд ногоон барилгын зээлийн бүтээгдэхүүнээрээ өрсөлдөж хүүгээ бууруулахын тулд илүү бага хүүтэй эх үүсвэрийг дотоодоос болон олон улсаас хайх шаардлага үүсэх бөгөөд манай улс олон улсын стандартад нийцсэн ногоон барилга барьдаг уу гэдэг нь банкнуудын хувьд асуултын тэмдэг юм.   

Иймээс илүү хямд хүүтэй зээл авах эсвэл олгохыг хүсвэл барилгын бизнес эрхлэгч ч тэр, банк ч тэр олон улсад юуг “Ногоон барилга” гэж үзэхийг судлах шаардлагатай болно.

Дэлхийн улс орнууд барилгыг ногоон гэдгийг тодорхойлохдоо “Ногоон барилгын үнэлгээний систем”-ийг хэрэглэдэг бөгөөд өнөөдрийн байдлаар дэлхий дахинд 100 гаруй ногоон барилгын үнэлгээний систем бий. Тухайн улс орон өөрийн онцлогоосоо хамааран янз бүрийн шалгууруудыг стандартчилан тавьж өөрийн гэсэн ногоон барилгын үнэлгээг бий болгож байна. 

Эдгээр үнэлгээний системийн нэг нь “Олон улсын санхүүгийн корпорац” (ОУСК)-ийн хөгжүүлсэн EDGE ногоон барилгын үнэлгээний систем бөгөөд “Excellence in design for greater efficiency” хэмээх товчлол юм. 

Миний бие тус үнэлгээний системийн эксперт эрхийг 2022 онд эзэмшсэн бөгөөд өөрийн судалсан багахан мэдлэгийг хуваалцах нь олон улсад “Ногоон барилга” гэж юуг ойлгож түүнийг хэрхэн хэмждэг талаар цухас ойлголт өгч цаашдын бизнес ажил хэрэгт тань нэмэр болох байх хэмээн итгэж энэхүү нийтлэлийг бичиж байна. 

    1.    EDGE-ийн зорилго юу вэ?

ОУСК-ийн судалгаанд дурдсанаар, дэлхийн олборлолтын нийт нөөцийн 40% нь барилгын материал болж барилга угсралт, засвар шинэчлэл, буулгалтад хэрэглэгддэг бол дэлхийн нийт эрчим хүчний 35% барилгын материалын үйлдвэрлэл болон барилгын насжилтын туршид түүнийг хэрэглэгч хүний үйл ажиллагаанд зарцуулагддаг ба дэлхийн нийт усны хэрэглээний 5% барилгын ашиглагч хүний хэрэглээнд зарцуулагддаг байна. Эдгээр барилгын салбарын хэрэглээ нь үлэмж хэмжээний хүлэмжийн хийг ялгаруулдаг бөгөөд EDGE стандарт нь барилгын салбарт зарцуулдаг нөөцийг дээрх гурван үндсэн төрөлд ангилан тус бүрд нь 20 ба түүнээс дээш хувиар бууруулахыг зорьдог. 

Товчоор хэлбэл таны барилга  Материал, Эрчим хүч, Ус хэмээх гурван нөөцийг тус бүр 20% хэмнэж чадвал EDGE стандартын дагуу “Ногоон барилга” болж олон улсад хүчинтэй ногоон барилгын гэрчилгээтэй авах боломжтой. Чухам энэ гэрчилгээ нь таны барилгыг жинхэнэ ногоон барилга болохыг нотлох баримт бөгөөд дэлхий даяар байршдаг ОУСК-ийн хамтрагч банкнуудын шалгуур үзүүлэлтэд тус барилга тэнцэх нотолгоо юм. Барилгын зураг төслийн шатанд урьдчилсан EDGE гэрчилгээ авах ба барилга дууссаны дараа эцсийн гэрчилгээгээ авдаг. Банкнууд зураг төслийн шатанд авсан урьдчилсан гэрчилгээнд үндэслэн зээл олгоно. Гэрчилгээ авсан зураг төслийнхөө дагуу барилгаа барьж эцсийн гэрчилгээгээ авах нь төсөл хэрэгжүүлэгчийн хариуцлага юм.

    2.    EDGE хэрхэн ажилладаг вэ? 

EDGE үндсэн гурван бүрэлдэхүүнтэй бөгөөд тус бүрийн үйл ажиллагааг доор тайлбарлан бичье.

Нэгдүгээр бүрэлдэхүүн нь EDGE стандарт юм. Хэдийгээр материал, эрчим хүч, ус гэдэг гурван үндсэн нөөцөд барилгын хэрэглээг ангилан багтаасан боловч энэ гурван ангиллын цаана  барилгын бүхий л норм стандарт үнэлэгдэж байдаг. Ямар нэг зүйлийн хэмнэсэн хувь хэмжээг тооцохын тулд хэмнээгүй нь (СУУРЬ ҮЗҮҮЛЭЛТ) ямар байх вэ? Мөн хэмнэсэн нь  (САЙЖРУУЛСАН ҮЗҮҮЛЭЛТ) нь ямар байх вэ? Гэдгийг тодорхойлж хооронд нь харьцуулж 20% хэмнэлт бий болсон эсэхийг тооцох хэрэгтэй. ОУСК-аас EDGE стандартыг хөгжүүлэхдээ ASHRAE 90.1 2016, European CEN, ISO 13790:2008, EN 15316-3, EN 15193, EN 15804:2012 зэрэг стандартуудыг эш болгон өөрийн ногоон барилгын стандартыг бий болгосон. Энэ нь EDGE-ийн хувьд барилгыг сайжруулах тоон болон чанарын үзүүлэлтийг тодорхойлж өгдөг. ОУСК-аас “Суурь үзүүлэлт”-ийг тодорхойлохдоо тухайн улс оронд тодорхой судалгаа хийж цаг агаарын нөхцөл , барилгын материал, түүний үнэ, эрчим хүч усны үнэ тариф түүний нэгж хүлэмжийн хийн ялгарал, мөн тухайн улс орны дотоодын хууль норм дүрэм зэргийг судлан зохимжит хэмжээг тодорхойлсон байдаг. 

Дэлхий даяар EDGE гэрчилгээ авсан төслүүд

Хоёрдугаар бүрэлдэхүүн нь үнэгүй программ хангамж юм. Та www.edgebuildings.com вэбсайтад нэвтрэхэд EDGE системийн үндсэн платформ нээгдэнэ. Тус сайтад “Ногоон барилгын үнэлгээ” хийх апликэйшн болон түүнийг хэрэглэх маш дэлгэрэнгүй заавар, багш олж сургалтад бүртгүүлэх шалгалтад бэлтгэх зэрэг мэдлэг чадвар дээшлүүлэх хэсэг, өөрийн төслөө сертификат олгох аудитын байгууллага олох хэсэг, хөрөнгө оруулагч банкнууд болон тэдгээрийн бүтээгдэхүүн мэдээлэл гээд ногоон барилгын бизнесийг тойрсон бүх зүйл нэг платформд багтсан байдаг. Сайтыг зургаан хэл дээр ашиглах боломжтой, харамсалтай нь одоогоор монгол хэл сонголтод байхгүй юм. Сайтын баруун дээд буланд байрлах EDGE App цэсэд хандан  мэйл хаягаар бүртгэл үүсгэн бүх ухаалаг төхөөрөмж дээр хэрэглэх боломжтой үнэгүй апликэйшнийг ашиглан өөрийн барилгадаа Ногоон барилгын үнэлгээ хийж эхэлнэ. 

Гуравдугаар бүрэлдэхүүн нь сертификат олгох систем юм. EDGE сертификат олгох үйл явцад оролцогч талуудыг төслийн баг болон EDGE эксперт, аудитор байгууллага болон EDGE аудитор, Сертификат олгогч байгууллага гэж гурав хуваадаг. Төслийн баг нь EDGE эксперттэй хамтран өөрийн төслийн барилгыг гурван үзүүлэлт тус бүрд 20-оос дээш хувийн хэмнэлттэй болгон төлөвлөөд аудитор байгууллага болон сертификат олгогч байгууллагад EDGE гэрчилгээ авах хүсэлт илгээнэ. Дэлхий даяар ОУСК-ийн тодорхой шаардлага ханган сертификат олгох эрхтэй байгууллага болон эрх бүхий аудиторууд хандан гэрээ байгуулан өөрийн төсөлд гэрчилгээ авна. 

    3.    Барилгын хэрхэн үнэлэх вэ?

Дурын мэйл хаягаар үүсгэсэн бүртгэлээр EDGE App-д нэвтрэхэд таны ажиллаж буй төслүүдийн EDGE үнэлгээ нээгдэнэ. EDGE үнэлгээ гэдэг нь таны тодорхой нэг барилгын мэдээллийг оруулж үүсгэсэн цахим файл юм. Нэг бүртгэл дээр хэдэн ч EDGE үнэлгээ үүсгэх боломжтой. 

EDGE App-д нэвтрэн орж шинээр үнэлгээ үүсгэхэд танд Design, Energy, Water, Material гэсэн дөрвөн хуудас бүхий цонх нээгдэнэ. Design хуудсанд өөрийн барилгын байршил, зориулалт, ерөнхий хэмжээ, зүг чигийн байрлал, халаалт агаар сэлгэлтийн үргэлжлэх хугацаа, цаг агаарын үзүүлэлт зэрэг барилга болон түүний байршил орчны тухай ерөнхий мэдээлэл оруулж өгнө. Energy хуудсанд 34, Water хуудсанд 17 ширхэг тус тус барилгын эрчим хүчний хэрэглээг бууруулах шийдэл танд харагдах бөгөөд өөрийн төслийн зураг төсөлд хэрэглэх боломжит шийдлүүдийг бөглөн шийдэл тус бүрээр дэлгэрэнгүй мэдээлэл оруулж өгнө. Material хуудсанд барилгын доод, давтагдах, дээд давхрын хучилт, дотор гадна хана зэрэг барилгын хийцлэлүүдийн шийдлээс өөрийн зураг төсөлдөө ямар материал ашиглан хийхээр төлөвлөснөө  сонгон оруулна.  

Дээрх дөрвөн хуудсыг бөглөж дуусахад хуудас тус бүрийн дээр таны барилгын эрчим хүч, ус, материалын хэмнэлтийг программ тооцоолон харуулна. 

Өөрөөр хэлбэл, Design  хэсэгт оруулсан мэдээллээс программ таны барилгын байршлын цаг агаарын мэдээлэл, тухайн улс оронд тавигдах EDGE стандартын “СУУРЬ ҮЗҮҮЛЭЛТ”, “САЙЖРУУЛАХ ШААРДЛАГУУД”-ыг барилгын зориулалт, хэлбэр хэмжээнээс хамааруулан тооцоолж дараагийн хуудсуудад тавигдах шаардлагыг боловсруулна. Design хуудсыг бөглөж дуусаад Energy хуудсанд шилжихэд систем танд “Base case” буюу САЙЖРУУЛААГҮЙ (ногоон биш) болон “Improved case” буюу САЙЖРУУЛСАН  (Ногоон барилга)  барилгын эрчим хүчний зарцуулалтыг кв.ц/м2/жил гэсэн нэгжээр хэмжин диаграммаар харуулна. Таныг аль нэг эрчим хүч хэмнэлтийн шийдлийг сонгон мэдээллээ оруулахад систем автоматаар тус шийдлийн САЙЖРУУЛААГҮЙ барилгад үзүүлэх нөлөөг тооцоолж САЙЖРУУЛСАН барилгын эрчим хүч хэрэглээг тодорхой хэмжээгээр бууруулан харуулдаг гэсэн үг. Ингээд сайжруулаагүй барилгын үзүүлэлт нь 100% юм бол сайжруулсан барилгын буурсан эрчим хүч зарцуулалт хэдэн хувийн хэмнэлт бий болгосон бэ гэдэг энгийн пропорц тооцоолол хийж танд харуулж байна. Энэ зарчим дараагийн Water, material хуудсуудад мөн ижил үйлчилнэ.

Энд нэг зүйлийг дурдахад EDGE нь Autocad, Revit шиг зураг төсөл боловсруулах зориулалттай сайт биш, боловсруулсан зураг төслийг үнэлэх систем юм. Өөрөөр хэлбэл “Ногоон барилгын метр” гэсэн үг. Гэхдээ энэ метрийн онцлог нь нэг барилгыг сайжруулсан болон сайжруулаагүй хувилбараар барилгын салбарын инженерүүдийн хийдэг төрөл бүрийн тооцоог хялбаршуулан тооцоолж үр дүнг харьцуулан хоёр хувилбарын зөрүү буюу хэмнэлтийг тооцоолон харуулж буй маш цогц цахим тооцоолуур юм. Хялбаршуулсан тооцоо ашиглаж байгаа учир EDGE -ийн тооцооны үр дүнгийн нарийвчлал муу байдаг. Гэхдээ бид түүнийг зураг зурахад биш ерөнхий Ногоон барилгын үнэлгээ хийхэд ашиглаж байгаа учир илүү нарийвчлалтай программаар чиглэл бүрийн инженерүүд тооцоогоо хийж зураг боловсруулах нь зөв. 

Та нэг барилга дээр хэдэн ч хувилбараар EDGE үнэлгээ үүсгэж болох тул долоон хувилбар боловсруулж тус бүрд төсөв хийж үзээд хамгийн бага зардлаар 20-оос дээш хувь хэмнэлттэй ногоон гэж үнэлэгдсэн хувилбарыг сонгон хэрэгжүүлж болно. 

Сертификат хэрхэн авах вэ?

Нэгдүгээр алхам бол та өөрийн зураг төслийн баг болон EDGE эксперттэй хамтран хэрэгжүүлж болохуйц зураг төсөл бүхий EDGE үнэлгээний файлыг үүсгэнэ. Үнэлгээний файлд таны сонгосон Эрчим хүч, Ус, Материал хэмнэх шийдлүүдийг зураг төсөлд үнэхээр тусгагдсан нотлох баримтуудыг upload хийнэ. Ямар файл upload хийхийг EDGE үнэлгээний “FILE”  цэсэд байрлах “EDGE Assessment” файлыг татан авч харах боломжтой. 

Хоёрдугаар алхам. EDGE платформоос аудитор болон сертификат олгогч байгууллагад хандан ОУСК-ийн дүрэм журмын дагуу гэрээ байгуулна. 

Гуравдугаар алхам. Байгуулсан гэрээний дагуу таны үүсгэсэн EDGE үнэлгээний файлыг EDGE аудитор шалгаж үнэлгээг зөв хийсэн эсэхийг шалгана. Хэрэв буруу хийсэн бол аудитор танд засвар хийх тайланг илгээж та түүний дагуу EDGE үнэлгээний файлд засвар оруулан дахин хянуулна. ОУСК-аас аудитортай хийх гэрээнд дор хаяж хоёр удаа засвар хийх боломж үйлчлүүлэгчдэд олгоно гэж заасан байдаг. 3 дахь засвараас  эхлэн аудиторт нэмэлт хөлс төлөх шаардлага үүсэх ба гэрээний нөхцөлөөс хамаарна. Хэрэв аудитор үнэлгээг зөв болсон гэж үзвэл Сертификат олгогч байгууллагад тус төсөлд EDGE урьдчилсан гэрчилгээ олгох санал илгээнэ. Сертификат олгогч байгууллага аудиторын ажлыг шалгаж зөв үнэлсэн бол урьдчилсан гэрчилгээ олгоно. 

Дөрөвдүгээр алхам. Нэгэнт та EDGE урьдчилсан гэрчилгээтэй барилгын зураг төсөлтэй болсон бол санхүүжүүлэгч байгууллага хайж эхэлнэ. Одоогоор EDGE үнэлгээний гэрчилгээг шалгуур үзүүлэлт болгон тавьсан амины орон сууцад олгох 300 сая хүртэлх төгрөгийн зээлийн бүтээгдэхүүн Голомт банканд бий бөгөөд “Ногоон таксономи”-ийн баримт бичигт EDGE стандартын гэрчилгээтэй барилгыг ногоон барилга гэж хүлээн зөвшөөрөхөөр тусгагдсан учир гэрчилгээтэй барилга нь байвал дотоодын банктай хэлэлцээрийн ширээний ард сууж болох юм. Мөн EDGE платформоос санхүүжүүлэгч байгууллага олж хэлэлцээр хийн Монгол Улсын холбогдох хуулийн дагуу хамтран ажиллаж болох байх. Энэ чиглэлээр миний бие одоогоор дорвитой судалгаа хийгээгүй бас мэргэжлийн бус учир энэ сэдвийг танд нээлттэй үлдээе.

Тавдугаар алхам. Санхүүжилтээ олсон бол аудит хийгдсэн EDGE гэрчилгээтэй төслийг аудитаар орсон баримт бичгийн дагуу барьж босгох нь таны хариуцлага юм. Барилга угсралт дууссаны дараа гэрээ байгуулсан аудитын байгууллагаас барилгын талбар дээр ОУСК-ийн журмын дагуу аудит хийж төсөлд эцсийн EDGE гэрчилгээг олгодог. 

2024 оны 9 дүгээр сарын 28-ны байдлаар EDGE платформд дэлхий даяар EDGE төслүүдийн эрчим хүчний хэмнэлт 3488 мян Мвт/жил, хөрөнгө оруулсан барилгын төсөл 90,3 сая мкв, бууруулсан хүлэмжийн хийн ялгарал 1884 мян тонн СО2/жил-д тус тус хүржээ. ОУСК-аас хэрэгжүүлж буй ногоон зах зээл бий болгох хөтөлбөр, EDGE систем үр дүнгээ өгч уур амьсгалын өөрчлөлтийг бууруулах, дасан зохицох чиглэлээр маш том алхам хийж чадсаныг харж болно. 

Нийтлэлийн эхэнд дурдсан манай улсын тогтвортой хөгжлийн зорилтуудад туссан  зорилгуудыг хэрэгжүүлэхэд тоон болон чанарын үзүүлэлтийг хэмжих Үнэлгээний стандарт нэн чухал хэрэгтэй. Бодлого боловсруулагчид ногоон барилгын үр дүнг хэмжих хэрэгсэл, стандарт нормуудад анхаарал хандуулж байгаа нь энэ салбарт ажиллаж байгаа залуу инженер миний хувьд таатай мэдээ юм.  Монгол Улсын барилгын салбар цаг агаар , газар зүй, геополитик, үйлдвэрлэл, эдийн засаг гээд олон хүчин зүйлээс хамаарсан давтагдашгүй онцлогтой. Иймээс яг EDGE стандарт эсвэл өөр стандарт ногоон барилгын үнэлгээнд тохирно гэж тодорхойлох нь өрөөсгөл хэрэг болох билээ. 

Юутай ч та бүхэнд ногоон барилгын бизнесийг тойрсон асуултуудад хариулт олоход EDGE систем томоохон гарын авлага болно хэмээн итгэж байна. 

Edge эксперт О.Гантулга