1. Хэрхэн газар эзэмших эрхийг хуулийн дагуу авах талаар 

  Газрын тухай хууль 2002 оны 06 дугаар сарын 07-ний өдөр батлагдан 2003 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн мөрдөгдөж эхэлсэн байдаг. Энэхүү хууль нь газрыг иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад эзэмшүүлэх, ашиглуулах болон түүнтэй холбогдсон бусад харилцааг зохицуулах эрх зүйн орчныг бүрдүүлснээрээ онцлог хууль юм. 

Уг хуулийн дагуу иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага газар эзэмшиж гэрээнд заасан зориулалт , нөхцөл, болзлын дагуу хуулиар зөвшөөрсөн хүрээнд өөрийн мэдэлд байлгах эрхийг олгосон байдаг. Эрхээ хэрэгжүүлэхийн тулд цахим систем болон төрийн үйлчилгээний нэгдсэн системээр дамжуулан хүсэлт гаргана. 

Иргэн газар эзэмших хүсэлт гаргах бол өөрийн овог, нэр, байнга оршин суугаа хаяг, иргэний бүртгэлийн дугаар, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн харьяалал, хэмжээ, зааг, байршил, нэгж талбарын дугаар, нэгж талбарыг харуулсан тойм зураг,  эзэмших зориулалт, хугацааг тусгаж өгдөг бол Аж ахуйн нэгж, байгууллага нь аж ахуйн нэгж, байгууллагын оноосон нэр, харьяалал, хаяг, улсын бүртгэлийн гэрчилгээний хуулбар, тухайн аж ахуйн нэгж, байгууллагын үйлдвэрлэл, үйлчилгээ явуулах газрын засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн харьяалал, хэмжээ, зааг, байршил, нэгж талбарыг харуулсан тойм зураг, газрыг эзэмших зориулалт, хугацааг тусгана. 

Уг хүсэлтийг хүлээн авмагцаа сумын газрын даамал, аймаг, нийслэл, дүүргийн газрын алба газрын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллагаас баталсан журмын дагуу бүртгэнэ. Бүртгэлд хүсэлтийг хүлээн авсан он, сар, өдөр, цаг, минутаар тэмдэглэх бөгөөд энэ тухай тодорхойлолтыг хүсэлт гаргасан этгээдэд гаргаж өгнө.

Мөн хүсэлт түүнд хавсаргасан баримт бичгийг сумын газрын даамал, аймаг, нийслэл, дүүргийн газрын алба нягтлан хянаж, шаардлага хангаагүй бол энэ талаарх үндэслэлийг хүсэлт гаргагч этгээдэд мэдэгдлээр өгч, бүртгэлээс хасах хууль зүйн үр дагавартай юм. 

    2. Газар эзэмшүүлэх тухай шийдвэрийг үндэслэн газар эзэмших гэрээ, түүнийг байгуулах талаар 

Газар эзэмших эрхийн гэрчилгээнд дараах зүйлсийг заавал тусгана.  

    1) Газар эзэмшүүлэх үндэслэл;

    2) Газар эзэмших зориулалт;

    3) Газрын хэмжээ, байршил, заагийг харуулсан зураг, нэгж талбарын дугаар;

    4) Газрын төлөв байдал, чанарын үзүүлэлт;

    5) Эзэмшүүлэх хугацаа;

    6) Газрын төлбөр төлөхтэй холбоотой үүрэг, хариуцлага;

    7) Газар эзэмших эрх дуусгавар болоход тухайн газар дээрх барилга байгууламж, бусад эд хөрөнгийг хэрхэх тухай тохиролцоо;

    8) Эзэмшил газрыг нөхөх олговортойгоор солих буюу эргүүлэн авах нөхцөл, журам;

    9) Газрыг хамгаалах, нөхөн сэргээх талаар хийх ажил;

    10) Шаардлагатай гэж үзсэн бусад зүйл.

Хэрвээ үйлдвэр, үйлчилгээ эрхлэх зориулалтаар эзэмшилд олгож байгаа/авч байгаа бол газрын төлөв байдал, чанарын улсын хянан баталгаа болон байгаль орчны нөлөөллийн үнэлгээг тухайн газар  эзэмших гэрээний хавсралт болгоно.

    3. Газар эзэмшүүлэх хугацаатай холбоотой хуулийн зохицуулалт

 Газрыг Монгол Улсын иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад 15-60 жил хүртэл хугацаатайгаар эзэмшүүлж болно. Газар эзэмших эрхийн гэрчилгээг нэг удаад сунгах хугацаа 40 жилээс илүүгүй байхаар зохицуулсан байдаг. Хэрвээ газар эзэмшигч нас барсан, нас барсан гэж зарлагдсан, сураггүй алга болсонд тооцогдсон тохиолдолд уг иргэний хууль ёсны өв залгамжлагч нь хүсвэл газар эзэмших эрхийн гэрчилгээг өөрийн нэр дээр шилжүүлж, анхдагч гэрээнд заасан газар эзэмших хугацаа дуустал газрыг үргэлжлүүлэн эзэмшиж болно.

Газар эзэмших эрхийн гэрчилгээний хугацааг сунгах:

Эрхийн гэрчилгээний хүчин төгөлдөр байх хугацаа дуусахаас 30-аас доошгүй хоногийн өмнө эзэмшигч нь хугацаа сунгуулах тухай хүсэлтээ цахим системээр гаргах бөгөөд дараах баримт бичгүүдийг хавсаргана:

 А.  Газар эзэмших эрхийн гэрчилгээ;

Б.  Газрын төлбөрийг төлсөн тухай баримт;

В. Байгаль орчны нөлөөллийн үнэлгээгээр гарсан дүгнэлтийг хэрэгжүүлсэн талаарх тодорхойлолт.

Хэн, хэрхэн шийдвэрлэх талаар:

Аймаг, сумын Засаг дарга, нийслэл, дүүргийн газрын алба хугацаа сунгуулах тухай хүсэлтийг хүлээн авснаас хойш 15 хоногийн дотор эрхийн гэрчилгээ эзэмших нөхцөлийг хангаж ажилласан эсэхийг хянаж, түүнийг хангасан тохиолдолд газар эзэмших эрхийн гэрчилгээний хугацааг сунгах шийдвэр гаргана. Уг шийдвэрийг үндэслэн сумын газрын даамал, нийслэл, дүүргийн газрын алба цахим системд бүртгэж, газар эзэмших гэрчилгээ, гэрээг баталгаажуулан шийдвэрлэнэ. 

    4. Газар эзэмшихтэй холбоотой заавал анхаарах зүйлс  

    a.    Хэрэв таны газрыг эзэмших эрхийн гэрчилгээтэй өөр хэн нэгэн этгээд давхцаж байгаа бол уг маргааныг шийдэх гол баримт нь таны харьяа дүүргийн Газрын албанд гаргасан газар эзэмших хүсэлт юм. Уг хүсэлтийг хүлээн авсан албан тушаалтан хүсэлт авсан тухай бичилт, баримт өгөх ёстой бөгөөд үүнийг хадгалж байх нь газрын маргаан үүсэхэд маш чухал гэдгийг анхаарах нь зүйтэй юм. 

    b.    2018 оны 11 сарын 01-нээс эхлэн газар өмчлөх төдийгүй газар эзэмших, ашиглах эрхийг улсын бүртгэлд бүртгэх болсон тул иргэд газар эзэмших эрхийн гэрчилгээ дээр Улсын бүртгэлийн ерөнхий газраас “улсын бүртгэлд бүртгэв” гэсэн утга, агуулга бүхий бичилт хийгдсэн эсэхийг нягталж байх шаардлагатай.

    c.    Үл хөдлөх эд хөрөнгийн тухай үл хөдлөх эд хөрөнгийн доорх газрын нэгж талбарын дугаараар нь дамжуулан улсын бүртгэлд бүртгэхээр болсон болохыг анхаарах.

    d.    Газар эзэмших эрхийн барьцаалах тохиолдолд газрын алба, газрын даамал газар барьцаалсан тэмдэглэлийн эрхийн гэрчилгээнд тэмдэглэх бөгөөд Улсын бүртгэлийн ерөнхий газрын харьяа хэлтэс, газарт хийлгэх.

    e.    Иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын газар эзэмших эрх дуусгавар болоход хууль болон газар эзэмших гэрээнд өөрөөр заагаагүй бол 90 хоногийн дотор уг газрыг чөлөөлж аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн Засаг даргын мэдэлд шилжүүлнэ.

    5. Газар эзэмших эрхийн гэрчилгээг бусдад шилжүүлэх тухай 

Газар эзэмших эрхийн гэрчилгээ шилжүүлэх хүсэлтийг Иргэдийг хүлээн авах төвөөр дамжуулан газар эзэмшүүлэх шийдвэр гаргасан тухайн шатны Засаг даргын харьяалах газрын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллага хүлээн авч шийдвэрлүүлнэ. Мөн тухайн газрын  зориулалт, хэмжээг, газрынхаа зарим хэсгийг шилжүүлж байгаа тохиолдолд газрын зориулалтыг өөрчлөхийг хориглосон байдаг. 

Газар эзэмших эрхийн гэрчилгээ шилжүүлэх хүсэлт болон түүнд хавсаргасан бичиг баримт Газрын тухай хууль болон газар эзэмшүүлэх, ашиглуулах гэрээнд заасан шаардлагыг хангасан тохиолдолд газрын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллага 15 хоногт багтаан газар эзэмших эрхийн гэрчилгээ шилжүүлэх талаар гаргах тухайн шатны Засаг даргын шийдвэрийн төслийг бэлдэж танилцуулан шийдвэр гаргуулж газрын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны орон нутгийн байгууллага газрын улсын бүртгэлд газрын эрх шилжсэнийг бүртгэж шийдвэрлэнэ.