Асуулт#1: Барилга угсралтын төслийг богино хугацаанд, бага зардлаар төслийн чанарыг алдагдуулахгүйгээр хэрэгжүүлэхэд юуг анхаарах вэ? 

Хувийн туршлагаар бол төсөл хөгжүүлэгч, захиалагч компаниуд хэт мөнгө хэмнэх гэдгээ болих ёстой гэж харж байна. Ерөнхий гүйцэтгэгч, туслан гүйцэтгэгч компаниудын ажлын чанарыг би хувьдаа сайн гэж харж байна. Зарчмын хувьд ажлын чанар ажилд зарцуулах цаг хугацаа (i), ажил гүйцэтгэхэд төлөх үнэ хөлстэй (ii) шууд холбоотой. 

Нэг. Ажилд зарцуулах цаг хугацааны тухайд: Хувийн хэвшлийн төслийнхөн хугацааны хувьд сонголтгүй. Технологийн дараалал, ажил гүйцэтгэх бодит хугацаа зэргийг байж болох хэмжээнд тултал шахсан календарчилсан төлөвлөгөөний хуваарьтайгаар хэрэгжиж байна. Тухайлбал: Багадаа 45 хоногийн ажлыг  “Үнийн саналаа 30 хоногоор авчихъя. Гэрээ байгуулахдаа 21 хоног гээд оруулчихъя. Тэгээд ажил эхлээд 7 хонохоор нь “Танайх ажлаа гэрээний хугацаандаа амжихгүй юм байна. Хүн хүчээ нэм!” гээд шахъя.” барилга угсралтын төслийн удирдлагын тухай ойлголт дутмаг захиалагчид байдаг. Гэрээ байгуулахдаа гүйцэтгэгчээ хүчлээд хугацаа оруулчихвал тэр хугацаанд нь ажил дуусчих юм шиг ойлгоод байдаг. Ажлын түвэгшлийн ойлголт, технологийн хугацааны талаар мэдлэггүй, өмнө нь тухайн ажлыг гүйцэтгэсэн нөхцөл байдлын талаар төсөөлөлгүй гэх зэргээс болоод хугацаа шахахдаа энэ мэт захиргааны шинж чанартай арга хэрэглэчих гээд байдаг.

Хоёр. Ажил гүйцэтгэхэд төлөх үнэ хөлсний тухайд: Хувийн хэвшлийн төслийн хувьд ажлын хөлсийг худалдан авалтын баг гүйцэтгэгчдээс үнийн санал авахдаа хамгийн хямдыг сонгох, сонгосон үнийн саналаа үнийн хэлэлцээр хийж бууруулах, гэрээний хэлэлцээрийн үед гэрээний хэлэлцээр хийж үнэ буулгах гэх зарчмаар худалдан авалт хийж байна. Тухайлбал, Барилга угсралтын ажлын үе шатны ажлыг гүйцэтгэгчийг сонгон шалгаруулахаар туслан гүйцэтгэгчдээс үнэ авдаг. Үнийн саналуудаасаа өндөр үнийн дүнтэй оролцогчдыг шалгаруулалтаас шууд хасчихдаг. Хамгийн хямд үнийн санал ирүүлсэн гурван оролцогчийн үнийн саналуудад дүн шинжилгээ хийгээд, хамгийн бага нэгж үнэ өгсөн ажлуудыг гурван оролцогчийн үнийн саналаас түүвэрлэж үнэ гаргаж авдаг. 

Хамгийн бага үнийн дүн санал болгосон гүйцэтгэгчид гаргаж ирсэн үнээ тулгаж үнийн хэлцэл хийж сонгон шалгаруулдаг тогтсон жишиг байна. 

Гүйцэтгэгч ажил авахын тулд үнэ буулгахдаа ажлын тоо хэмжээг бууруулахгүй ч технологийн ажилбарыг багасгах (i), материалыг солихгүй ч ашиглагдах материалын зэрэглэлийг бууруулах (ii), ажил гүйцэтгэх хугацаагаа сунгахгүй ч ажиллах хүчний тоог бууруулах (iii), ажиллах хүчний тоог бууруулахгүй ч мэргэжилтэй ажилчдын ур чадварын зэргийг бууруулах (iv), машин механизмын тоог бууруулахгүй ч хүчин чадлыг бууруулах (v) зэргээр үнээ буулгадаг. 

Эдгээр хүчин зүйлсийг тус бүрд нь авч үзвэл. (i) Зайлшгүй шаардлагагүй технологийн ажилбарыг хийхгүй байх, технологийн горимын дагуух хүлээлтийн хугацааг багасгах зэргээс ажилбарт согог, доголдол үүсэх эрсдэл нэмэгдэнэ. Улмаар чанарын үл нийцэл үүсэх эрсдэл нэмэгдэнэ. (ii) “Барилгын чанар материалаас.”, “Барилга угсралтын ажлын шууд зардлын тавин хувь нь материалын зардал байдаг.” гэх зэрэг үг хэллэг, ойлголт бий. Материалын зэрэглэл буурахад чанарын үл нийцэл үүсэх эрсдэл нэмэгдэнэ. (iii), (iv) Хүн хүч цөөтэй, хүчин чадал муутай машин механизмтай тохиолдолд барилга угсралтын ажлын үеэр ажилчин хүндэтгэн үзэх шалтгаанаар ажилдаа ирээгүй тохиолдолд ажлын бүтээмж буурна, ажил гүйцэтгэх үед маньювер хийх боломж багасна дам дамаа барилгын ажлын чанарт сөргөөр нөлөөлнө. (iv) Мэргэжилтэй ажилчдын ур чадвар буурахад ажилбарын гүйцэтгэл муудаж, дахин давтан хийх, давтан хийсэн ажилд согог, доголдол үүсэх эрсдэл нэмэгдэнэ. Улмаар чанарын үл нийцэл үүсэх эрсдэл нэмэгдэнэ.

Оюу Толгойн төсөл, Шинэ нисэх буудлын төсөл, Мянганы сорилтын сангийн төсөл гэх зэрэг олон улсын санхүүжилт, төслийн удирдлагын олон улсын стандарт шаардлага бүхий төсөл хэрэгжүүлж байгаа тохиолдолд ажилд зарцуулах цаг хугацаа (i), ажил гүйцэтгэхэд төлөх үнэ хөлс (ii) зэргийг зохиох хэмжээнд байлгаад ажлын чанарыг хангуулаад явж болно. Учир нь эдгээр төслүүдийн барилга угсралтын ажил гүйцэтгэх аргачлал болон ашиглах материалд тавигдах техникийн шаардлага тодорхой, эдгээр техникийн шаардлагын дагуу гүйцэтгэгч байгууллагаас гарах зардлууд төсөвт өртөгтөө яг таг тусгагдсан байдаг. Гагцхүү хувийн хэвшлийн төсөл хөгжүүлэгч, захиалагч компаниуд ажил гүйцэтгэх цаг хугацааг шахаж багасгах, хямд үнийг сонгох зэрэг нөхцөл байдал нь чанарын хувьд барилга угсралтын ажил гүйцэтгэх тусгай зөвшөөрөлтэй мэргэжлийн компани хариуцлага хүлээнэ гэхээсээ илүү хэсэг бүлэг хүмүүс нийлээд бригадаар ажил гүйцэтгэсэн мэт нөхцөл байдлыг үүсгэж байна гэж харж байна. Ийм бага цаг хугацаанд, ийм хямд үнээр гүйцэтгэж буй ерөнхий гүйцэтгэгч, туслан гүйцэтгэгч компаниудын ажлын чанарыг би хувьдаа сайн, боломжийн сайн байна гэж харж байна.

Асуулт#2: Барилга угсралтын ажил гүйцэтгэх аргачлал болон ашиглах материалд тавигдах бэлэн техникийн шаардлага байгаа юу?

Төслийн зориулалт, хүчин чадал зэргээс хамаараад захиалагч, төсөл хөгжүүлэгч бүрийн хэрэгцээ, шаардлага ялгаатай тул бэлэн техникийн шаардлага байж боломгүй. Олон улсын жишгээр техникийн шаардлагыг нэг талаас захиалагчийн хэрэгцээ, шаардлага нөгөө талаас барилгын норм дүрэмд нийцүүлэн зураг төслийн компани боловсруулдаг. Монгол Улсын хувьд Оюу Толгойн төсөл, Шинэ нисэх буудлын төсөл, Мянганы сорилтын сангийн төсөл, Азийн хөгжлийн банкны төсөл гэх мэт олон улсын төслүүдэд зураг төсөл боловсруулах зөвлөх үйлчилгээ үзүүлсэн туршлагатай зураг төслийн компаниуд дээрх техникийн шаардлагыг боловсруулах чадамжтай гэж харж байна. Зураг төсөл боловсруулах үнийн дүнг хоёр нугалаад төлөхөд л төсөл хөгжүүлэгч, захиалагч компаниудын хэрэгцээ, шаардлагад нийцсэн техникийн шаардлагыг нэмэлтээр боловсруулаад өгчихдөг. Дотоодын төслүүдийн хувьд жишиг болгон ашиглах боломжтой техникийн шаардлагууд бий. Тухайлбал, Үндэсний бүтээн байгуулалтын корпораци ХХК-ийн Барилга угсралтын төсөлд чанарын удирдлагын тогтолцоог хэрэгжүүлэх гарын авлага (2018 он) номын Барилга угсралтын ажил гүйцэтгэх технологи, арга барил хэсэгт байгаа 32 ширхэг ажил гүйцэтгэх аргачлал болон Үндэсний бүтээн байгуулалтын корпораци ХХК-ийн Барилгын ажлын технологийн зааварчилгаа I дэвтэр Газар шороо суурийн ажил (2018 он), Барилгын ажлын технологийн зааварчилгаа II дэвтэр Үндсэн бүтээцийн угсралтын ажил (2018 он), Барилгын ажлын технологийн зааварчилгаа III дэвтэр Заслалын ажил (2018 он), Барилгын ажлын технологийн зааварчилгаа IV дэвтэр Инженерийн шугам сүлжээний ажил (2018 он) зэрэг номуудыг жишиг болгон ашиглаж болно гэж харж байна. 

Зураг 1. Үндэсний бүтээн байгуулалтын корпораци ХХК-ийн Барилга угсралтын төсөлд чанарын удирдлагын тогтолцоог хэрэгжүүлэх гарын авлага (2018 он)

Зураг 2. Үндэсний бүтээн байгуулалтын корпораци ХХК-н Барилгын ажлын технологийн зааварчилгаа цуврал

Асуулт#3: Инженерийн бэлтгэл арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэхэд оролцогч талуудтай ажиллахад юуг анхаарах вэ?

Хөрсний усны түвшнийг бууруулах, төслийн талбайн гадаргын усыг зайлуулах зэрэг инженерийн бэлтгэл арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэхэд энэ чиглэлийн мэргэжлийн байгууллагуудтай хамтарч ажиллах шаардлага үүсдэг. Тухайлбал, Практикт хөрсний усыг ойр орчмын авто замын борооны ус зайлуулах шугам (i), үерийн хамгаалалтын суваг (ii), гол (iii), байгалийн гуу жалга (iv) зэргийн аль нэгт холбоод зайлуулдаг. Барилга, байгууламжийн суурийн ажил гүйцэтгэх үед хөрсний усны түвшинг түр бууруулах зураг төслийг энэ чиглэлийн тусгай зөвшөөрөлтэй зураг төслийн байгууллагуудаар боловсруулуулаад, тус усыг дамжуулан зайлуулах шугамын ашиглагч байгууллага Улаанбаатар хотод бол Геодези, усны барилга байгууламжийн газартай зөвшилцсөн байх шаардлага үүсдэг. Мэдээллийн дутмаг байдал, ойлголтын зөрүү үүсэхээс урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ болгон төслийн талбайн ойр орчмын оршин суугч иргэдэд хорооны Засаг дарга, хэсгийн ахлагч болон Сууц өмчлөгчдийн холбоо зэргээр дамжуулан мэдээлэл хүргүүлэхийн тулд албан бичгээр хийж гүйцэтгэх ажил, ажил гүйцэтгэх хугацааны тухай мэдээллийг хүргүүлсэн сайн туршлага бий. 

Барилга, байгууламжийн буурь суурийн ажил гүйцэтгэх үед хөрсний усыг зайлуулж буй тухай иргэдээс гаргаж буй гомдол, олон нийтийн цахим сүлжээнд хийж буй мэдэгдэл зэргийг төслийн менежер хүлээн аваад, хариу тайлбараа холбогдох албаны хүмүүст ил тод, нээлттэй, тодорхой тайлбарлахад л болно. Иргэдийн гомдлын дагуу Хяналт, шалгалтын газрын Инженерийн дэд бүтцийн хэлтсээс тухайн хэсгийг хариуцсан мэргэжилтэн ирэхэд нь учир байдлаа ярилцаж ойлголцоод, тайлбар мэдүүлэг өгөх ёстой.

Хот суурин газар, суурьшлын бүсэд хэрэгжиж буй төслийн талбайн гадаргын усны тухайд барилга байгууламж ашиглалтын үед ч зайлуулах шаардлага үүсэх тул ойр орчмын үерийн хамгаалалтын сувагт холбож зайлуулахаар зураг төсөл боловсруулуулах шаардлага үүсдэг. Шаардлагатай тохиолдолд одоо ашиглагдаж буй сувгийн хийцийг өөрчлөх, нэмэлт ачаалал өгөх зэрэг нөхцөл байдал үүсэх тул энэ үед мөн л ялгаагүй тус сувгийн ашиглагч байгууллагатай зураг төслийн үе шатнаас эхлэн зөвшилцөх шаардлагатай. 

Асуулт#4: Барилга, дэд бүтцийн төслүүдэд хэрэгжүүлэх төслийн удирдлагын тухай ойлголт олгох эх сурвалжууд юу вэ? 

Өөрийн туршлагад үндэслэн барилга, байгууламжийн зураг төсөл боловсруулах, угсралт гүйцэтгэх зэрэгт шаардлагатай төслийн удирдлагын мэдлэг, ойлголт өгөх дараах дөрвөн номыг санал болгож байна. 

Нэг. Project Management Institute-н The Standard for Project Management and A Guide to the Project Management Body of Knowledge (PMBOK Guide)-н 7 дугаар хувилбар (2021 он): Анх 1987 онд анхны хувилбар нь хэвлэгдэн гарснаас хойш 6 удаа шинэчлэгдэж, өдгөө төслийн удирдлагын олон улсын стандарт болж хүлээн зөвшөөрөгдсөн зааварчилгаа болон стандартыг агуулсан ном. Агуулгын хувьд гурван бүлэг бүхий 67 хуудастай стандарт, 4 бүлэг бүхий зааварчилгаа, 5 хавсралттай 274 хуудас зааварчилгаанаас бүрддэг. Миний хувьд аль 2012 оноос л хойш сонсдог байсан энэхүү номыг 2023 онд PMP шалгалтад бэлтгэхээр барьж авч уншсандаа үнэхээр олзуурхаж байсан. Төслийн удирдлагын стандарт гэж юу болох тухайд дандаа сургагч багш нараар заалгаж байсан бол энэ удаад стандартыг өөрөө уншиж ерөнхий байдлаар ойлгож авсан. Төслийн удирдлага гэхээр материал, бүтээгдэхүүн, туршилт биш тул  дэлхий нийтээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн гарын авлага, заавар маягийн зүйл гэж төсөөлдөг байсан чинь Америкийн үндэсний стандартын нийгэмлэгийн (ANSI) стандарт байсан. Тэрхүү стандартын дэлхий нийтээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн заавар байж таарсан юм. Стандартын хэсгийг уншвал танилцуулга (i), үнэ цэн хэрэгжүүлэх тогтолцоо (ii), төслийн удирдлагын зарчмууд (iii) гэсэн гурван бүлгээр төслийн удирдлагын зарчимд суурилсан стандартыг ерөнхийд нь ойлгуулна. Зааварчилгааны тухайд бүлэг 1, 2 бол танилцуулга, домайны тухай. Бүлэг 3-т төслийн удирдлагын стандартыг төсөлдөө ашиглахдаа тухайн төслийн нийгмийн болон хүрээлэн буй орчинд нийцүүлэн төслийн зорилгод хүрэх анхны арга замаа хэрхэн сонгох, энэхүү арга замаа байгууллагадаа хэрхэн нийцүүлэх, төслийн онцлогтоо хэрхэн нийцүүлэх, төслийн хэрэгжилтийн үед тухайлсан нөхцөлд нийцүүлэн хэрхэн сайжруулах зэргийн талаар онолын ойлголтыг олгоно. Бүлэг 4 нь performance domain бүрд загвар, аргачлал, баримт бичгүүдийг ашиглаж болохоор харгалзуулсан нь энгийн ойлгомжтой. Хавсралтад байгаа sponsor, PMO, Product зэрэг тухайлсан нэмэлт сэдвүүд ч бас товч тодорхой уншихад хялбар. Хавсралтад байгаа стандартыг хэрхэн шинэчилсэн тухай хэсэгт яагаад процесст суурилсан стандартаас зарчим суурилсан стандартад шилжих болсон, шилжихийн өмнө судалгаа, стандартаа хэрхэн боловсруулсан болон хэрхэн стандартын агуулгаа баталгаажуулсан зэргийг тайлбарласан нь ил тод, нээлттэй байж стандартад үнэмшихэд дөхөм болгосон.

Зураг 3. Project Management Institute-н The Standard for Project Management and A Guide to the Project Management Body of Knowledge (PMBOK Guide)-н 7 дугаар хувилбар (2021 он)

Хоёр. Project Management Institute-н Process Groups: A Practice Guide (2023 он): Төслийн удирдлагын уламжлалт аргачлалын (predictive method) үйл явцуудын зааварчилгаа болсон барилга угсралтын төслийн удирдлагын хувьд замын зураглал болгон дагаж мөрдөх боломжтой ном. Агуулгын хувьд бол эхний гурван бүлэг болох танилцуулга (1), төслийн орчин (2), төслийн менежерийн үүрэг (3), 4~8 дугаар бүлгүүдэд төслийн удирдлагын 49 процессоо initiating (i), planning (ii), executing (iii), monitoring and controlling (iv), closing (v) гэж таван групп болгоод процесс тус бүрийн input, tools & techniques, outputs, data flow diagram-аа нэг бүрчлэн дурдсан. 9, 10 дугаар бүлгүүд нь 49 процесст дурдагдаж буй бүх input, output, tool, technique-үүдийг 369 хуудаст тодорхой, ойлгомжтой тайлбарлана.

Зураг 4. Project Management Institute-н Process Groups: A Practice Guide (2023 он)

Гурав. Project Management Institute-н Agile Practice Guide (2017 он): Технологийн үсрэнгүй дэвшилт болон төслийн үр дүнг бий болсон даруйд нь хүртэхийг хүсэх захиалагчийн шаардлага зэргээс төслийн удирдлагын уламжлалт бус аргачлал (adaptive method) программ хөгжүүлэлтийн салбарт бий болж, энэ аргачлал тус салбараас хальж шинэ бүтээгдэхүүн хөгжүүлэлтийн чиглэлийн компаниуд төслийг уламжлалт бусаар хэрэгжүүлэх нэлээдгүй олон үр дүнтэй арга хэлбэрүүдийг байгууллагынхаа онцлогт нийцүүлэн гаргаж ирсэн нь төслийг хэрэгжүүлэх уламжлалт бус аргыг улам бүр хөгжүүлж улмаар Project Management Institute 167 хуудастай энэхүү номыг боловсруулжээ. Номын тухайд маш энгийн үг хэллэгээр бичигдсэн. Барилга, байгууламжийн зураг төсөл боловсруулах төслийн удирдлагын үйл явцад ашиглаж болохуйц сайн арга аргачлал, техникүүдийг агуулсан. Агуулгын хувьд танилцуулга (i), уламжлалт бус аргачлалын танилцуулга (ii), төслийн амьдралын мөчлөгийн сонголт (iii), уламжлалт бус аргачлалыг хэрэгжүүлэх: уламжлалт бус аргачлалын орчныг бүрдүүлэх нь (iv), уламжлалт бус аргачлалыг хэрэгжүүлэх: уламжлалт бус аргачлалын орчинд гүйцэтгэл хийх нь (v), төслийн шаламгай байдлыг байгууллагад харгалзан үзэх нь (vi), үйлдэл хийцгээе (vii) гэх долоон бүлэгтэй. Хавсралтууд нь уламжлалт бус аргачлалын тунхаг, уламжлалт бус аргачлалаар төсөл хэрэгжүүлэх арга хэлбэрүүдийн тойм, уламжлалт бус аргачлалыг хэрэглэх зохимжит байдал зэрэг агуулгуудтай.  

Зураг 5. Project Management Institute-н Agile Practice Guide (2017 он)

Дөрөв. Joseph R. Hilton, Jr-н Design Engineering Project Management A Reference (1985 он): Оффисын орчинд гүйцэтгэгддэг зураг төсөл боловсруулах үйлчилгээ нь барилга угсралтын төслийн удирдлагаас ялгаатай удирдлагын тусгайлсан хэрэгцээтэй байдаг. Лавлах ном хэлбэрээр бичигдсэн энэхүү ном нь зураг төсөл боловсруулах төслийн удирдлагын зарим үндсэн зарчмууд болон харгалзан авч үзэх ёстой зүйлсийг тодорхой тайлбарласан. Номын цар хүрээний хувьд зураг төсөл боловсруулах гэрээний төрлүүд, зураг төсөл боловсруулах төслийн багийн бүтэц зохион байгуулалт, төсөл гүйцэтгэх үе шатны үндсэн ажлууд болон захиргааны туслах ажлууд гэсэн бүлгүүдтэй. Оюу Толгойн төсөл, Мянганы сорилтын сангийн төсөл, Азийн хөгжлийн банкны төсөл гэх мэт олон улсын санхүүжилттэй төслүүдэд зураг төсөл боловсруулах зөвлөх үйлчилгээ үзүүлэхийг зорьж буй зураг төслийн компаниуд 133 хуудастай энэхүү номыг лавлах болгон төслийн удирдлагыг хэрэгжүүлбэл захиалагчаас тавьж буй шаардлагуудыг төвөггүйхэн хангана. 

Зураг 6. Joseph R. Hilton, Jr-н Design Engineering Project Management A Reference (1985 он)

Нийтлэл бичсэн: Зөвлөх инженер, Төслийн менежер Б.Адилбиш