Дэлхийн хүн амын дундаж давхарга 2030 он гэхэд гурав дахин өсөх тооцоо гарсан бөгөөд тэр хэрээр үйлдвэрлэл, эдийн засгийн хөдөлгөөн зогсолтгүй хурдалж байгаль орчинд ихээхэн сөрөг нөлөө үзүүлэхээр байгаа билээ. Тийм ч учраас олон улс санхүүгийн зах зээлээр дамжуулан ногоон санхүүжилтыг бүхий л салбарт олгож, өөрчлөлт шинэчлэлтүүд  хийгдсээр  байна. Тэр дундаа  хамгийн их хүлэмжийн хий ялгаруулдаг барилгын салбарт эрчимтэй нэвтэрч, ногоон санхүүжилтийн олон боломжууд бий болсон байна.  Үүнийг дагаад Монголд Улсад ч ногоон барилга барих, байгальд ээлтэй, эрчим хүч болон усыг хэмнэсэн технологи нэвтрүүлэх зэрэг олон чиглэлд ногоон зээл олгож эхлээд жил ирэх тусам ногоон санхүүжилт нэмэгдэж байгаа бөгөөд тэр хэрээр аж ахуй нэгж байгууллагуудад ч бизнесээ өргөжүүлэх боломж бий болоод байгаа юм. Манай улсын хэмжээнд LEED болон EDGE системийн дагуу ногоон барилга бариад байгаа юм.

    Тиймээс Барилгын салбар дахь ногоон зээлийн талаар холбогдох албаны хүмүүсээс тодрууллаа. 

“Олон улсад 2014 оноос хойш 4,4 тэрбум долларын санхүүжилт ногоон барилгын чиглэлээр олгоод байгаа”

   Олон улсын ногоон барилгын үнэлгээний системийн дагуу гадна болон дотоодын санхүүжилтээр ногоон барилга барихад ямар шалгуур хангасан байх ёстой, ногоон барилгын талаар EDGE expert О.Гантулгатай ярилцлаа.

 -EDGE систем гэж юу вэ?

   -Дэлхий дээр хүлэмжийн хий хамгийн их ялгаруулж байгаа салбар бол барилгын салбар болон эрчим хүчний салбар байгаа юм. Үүний эсрэг дэлхий нийтээр авч буй хариу арга хэмжээ нь аль болох бага эрчим хүч ашигладаг барилга барья, барилгын материалаа ч мөн эрчим хүч бага зарцуулдаг технологиор үйлдвэрлэе цаашдаа хүний эрчим хүчний хэрэглээг багасгая зэрэг хэмнэлт рүү шилжиж байна. Дэлхийн хэмжээнд уур амьсгалын өөрчлөлтийн эсрэг холбогдох байгууллагууд таванДэлхийн зах зээлд хүлэмжийн хийг бууруулсныхаа хариуд мөнгө авдаг Carbon credit system гэдэг худалдааны нэгж бий. Барилгадаа хэрэглэж байгаа эрчим хүчээ хэмнэснээр мөнгө авна гэсэн үг. EDGE систем бол үүний нэг жишээ. Нийт барилгын хэдэн хувь нь эрчим хүчээ хэмнэж байна вэ гэдгийг тодорхой шалгуурын дагуу үнэлнэ. Манай улс болон олон улсад харилцан адилгүй өөрөөр ногоон барилгын үзүүлэлтийг хэмждэг. EDGE систем нь Дэлхийн банкны гишүүн байгууллага IFC буюу Олон улсын санхүүгийн корпораци / ОУСК/- ийн бүтээгдэхүүн юм. ОУСК нь дэлхий даяар нийт 100 орчим санхүүгийн байгууллагатай хамтран ажилладаг бөгөөд 2014 оноос хойш 4,4 тэрбум долларын  чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдгийн нэг нь Ногоон барилга юм. Үүний дагуу ногоон барилгыг байгальд хэр хэмнэлттэй вэ гэдгийг нь хэмжих систем бий болсон. 

      EDGE систем үндсэн гурван шалгуураар ногоон барилгыг үнэлдэг. Барилгад хэрэглэгдэх усаа 20 хувь, эрчим хүчээ 20 хувь, барилгад ашигласан материалын хүлэмжийн хийг мөн 20 хувь хэмнэнэ гэсэн шаардлага байдаг. Дэлхий дахинаа 100-аад үнэлгээний системээр ногоон барилгыг үнэлдэг. Яг энэ зүйлийг ногоон барилга гэнэ гэсэн шалгуур, нэгдсэн нарийн үнэлгээ дэлхий нийтэд одоогоор байхгүй. Яагаад гэвэл улс орны цаг уур, тухайн орны эдийн засаг, орчин нөхцөл нь өөр өөр байдаг.

-EDGE системийг ашиглан ногоон барилга баръя гэвэл барилгын компаниуд ямар шалгуур хангасан байх ёстой вэ?

-Байгууллагууд маань барилгын зураг төсөлд болон барилга угсралтынхаа дараа хоёр удаа EDGE гэрчилгээ авснаар EDGE стандартын шаардлагыг хангана. EDGE системийн ногоон барилгын үнэлгээг гар утас болон компьютерт суулгаж болдог үнэгүй аппликэйшнээр хийдэг. Барилгын салбарын мэргэжилтнүүд EDGE аппликейшнд барилгынхаа мэдээллийг 30 минутын дотор л оруулчих боломжтой. Зураг төсөл боловсруулж байхдаа уг системд барилгынхаа мэдээллүүдийг оруулаад зураг нь ногоон шаардлага хангаж байгаа эсэхийг шалгаад явж болдгоороо давуу талтай. Тухайн байгууллага хэдэн ч хувилбарын зураг төсөл хийж хувилбар тус бүрийг EDGE-ээр үнэлж болно. Ингэснээрээ аль хувилбар нь илүү хямд төсөвтэй бөгөөд ногоон шаардлага хангаж байгааг өөрсдөө үнэлж ойлгох боломж бий болж байна гэсэн үг. Барилгын ерөнхий хэмжээс болон түүнд хэрэглэсэн эрчим хүч, ус хэмнэх арга хэмжээний мэдээлэл, ашиглах гэж байгаа барилгын материалын мэдээллүүдээ аппликэйшнд оруулахад систем өөрөө тооцоолоод таны хэмнэлт гурван шалгуур тус бүрт 20 хувь хүрч байгаа эсэхийг автоматаар тооцчихно. Хэрэв зураг төсөл нь тэнцсэн тохиолдолд гэрчилгээ өгдөг аудитын байгууллагаар баталгаажуулалт хийлгэж зураг төсөлдөө гэрчилгээ авна. Гэрчилгээтэй зураг төслөө бариад боломжит гадаад болон дотоодын санхүүжүүлэгч байгууллага хайна гэсэн үг. 

EDGE системээр үнэлэх боломжтой эрчим хүч хэмнэх 34 арга, ус хэмнэх 17 арга байдаг. Гэхдээ бүгдийг нь заавал хангах шаардлагатай гэсэн үг биш. Тухайн барилгаасаа хамаараад хэдхэн аргыг нь хэрэглээд 20 хувийн хэмнэлтдээ хүрч болдог.

EDGE систем нь аппликэйшнээс гадна онлайн платформтой. Тус платформд сургалт авах болон стандартаа судлах, аппликэйшнд мэдээлэл оруулах бүх заавраа багтаасан байдаг учир судалгаа хийж суралцахад маш таатай. Олон улсын санхүүгийн корпораци EDGE системийг анх 2018 оноос эхлэн ШУТИС, Нийслэлийн Орон Сууцны Корпорац, Барилга хот байгуулалтын яамтай хамтран манай улсын орчин нөхцөлд тохируулан шинэчилсэн. Тэгэхээр өнөөдөр л гэнэт гараад ирсэн цоо шинэ зүйл биш. EDGE системд мэдээлэл оруулахад хамгийн түрүүнд байршил асуудаг. Хэрвээ та УБ хотод байршлаа оруулбал тэр байршлын уур амьсгалын үзүүлэлтэд тохирсон шаардлагыг систем тавьж эхэлнэ гэсэн үг. Энэ систем улс оронд таарахгүй гэсэн зүйл байхгүй. Тухайн улс орныхоо онцлогоос шалтгаалаад нутагшдаг гэж болно. EDGE системийн давуу тал нь хамгийн бага шалгуур тавьдаг, үнэ төлбөргүй программ хангамжтай учраас мэдээж санхүүд хэмнэлттэй байна. Байршлаас нь шалтгаалаад эдийн засгийн тооцоолуур хийгээд өгнө. Уг платформд бүх юм нь нэг дор байрласан учраас зураг төслийнхөө дагуу материалаа, барилга хянах expert болон санхүүжилтээ ч хайх боломжтой. Олон улсад нэвтэрсэн LEED болон BREEAM зэрэг системүүдтэй харьцуулахад EDGE систем шаардлага арай бага учраас барилгад ашиглахад хямд өртөгтэй санагддаг.

-Олон улсад тодорхой үнэлгээний системийн дагуу баригдсан барилгыг эрчим хүчний хэмнэлттэй ногоон барилга гэж үздэг бол манай улсад ямар барилгыг ногоон барилга гэж үнэлдэг вэ?

-ШУТИС-ийн Б.Мөнхбаяр багшийн гаргасан “БНбД 25-01-20 Барилгын дулаан хамгаалалт” норм дүрмийн дагуу барилгууд эрчим хүчний гэрчилгээ авдаг. “B” ангиллаас дээш үнэлгээтэй Эрчим хүчний гэрчилгээтэй барилгыг манай улсад ногоон гэж үзэж байгаа. Барилгын салбарт хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа эрчим хүчний B ангиллаас дээш ангилалтай барилгыг эрчим хүчний хэмнэлттэй барилга гэж заасан байдаг.

-EDGE системийг ашиглан дотоодын санхүүжилтээр ногоон барилга барихад манай улсын нөөц боломж хэр вэ?

-EDGE системээр үнэлэгдсэн ногоон орон сууц барих бүрэн боломжтой. Учир нь бид технологи үйлдвэрлэлийн гүрэн Хятад улстай хөрш. Юун түрүүнд санхүүгийн бүтээгдэхүүн маш их хэрэгтэй болно. Ногоон барилга барихад энгийн барилгаас зардлын хувьд өртөг өндөр болдог. Дотоодын банк санхүүгийн байгууллагууд маань нэгэнт олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн EDGE системийн үнэлгээнд суурилсан гаднын бага хүүтэй санхүүжилт, хөрөнгө оруулалт татаад тэр эх үүсвэрээрээ бага хүүтэй зээлийн бүтээгдэхүүн гаргах нь EDGE системийг өргөнөөр ашиглах хөшүүрэг болж өгнө. Нөгөө талаас барилгын компаниуд маань энэхүү системийн талаар ойлголтоо сайжруулж инженер боловсон хүчнээ чадавхжуулсан байх хэрэгтэй. Хэдий банканд зээлийн бүтээгдэхүүн байлаа ч үйлчлүүлэгчид нь түүнийхээ шаардлагыг ойлгохгүй бол дэмий зардал гаргаж зээлийн бүтээгдэхүүн гаргасан болно. Жишээ нь, 300 сая төгрөг хүртэлх ногоон амины орон сууцанд олгох бодлогын хүү дээр нэмэх 2% болон 4% хүүтэй зээл Голомт банканд туршилт хэлбэрээр явж байгаа ч энэ зээлийн бүтээгдэхүүнийг авсан харилцагч одоохондоо байхгүй байгаа гэж сонссон. Энэ нь 2022 онд бодлогын хүү өссөн мөн нөгөө талаас зүгээр л барилгын компаниуд EDGE гэж юу вэ гэдгийг сайн мэдэхгүй байгаатай холбоотой.

Эцэст нь хэлэхэд ногоон барилгын төслүүдийн хувьд ч, банкны хувьд ч, ногоон барилгын нэгдсэн үнэлгээ гэдэг маш чухал зүйл. Учир нь төсөл хэрэгжүүлэгч банканд өөрийн төслийг ногоон гэдгийг хүлээн зөвшөөрөгдсөн үнэлгээгээр нотлох шаардлагатай. Банканд тухайн төслийг ногоон гэдгийг шалгаж зээл олгох арга механизм хэрэгтэй, цаашлаад хэрэв олон улсын хөнгөлөлттэй эх үүсвэртэй зээл бол гуравдагч байгууллагад тэдний хүлээн зөвшөөрөх үнэлгээгээр зээл олгосон бүтээгдэхүүнээ ногоон гэдгийг нотлох хэрэгтэй болдог. 

  “Ихэвчлэн зураг төсөлтэй, батлагдсан амины сууцуудад зээл олгодог”

Ногоон барилга нь энгийн барилгаас цэвэр усны хэрэглээг 42,3% хэмнэдэг гэсэн судалгаа бий бөгөөд байгаль орчинд эергээр нөлөөлөхийн хэрээр бүтээн байгуулалтын өртөг дагаад өсдөг учир олон улсын жишиг стандартын дагуу систем ашиглан барилга барихын тулд гаднын санхүүжилт боломжтой юм. 

Харин өөрийн амины сууц, орон сууцанд эрчим хүчний хэмнэлттэй технологи ашиглах, дулаан алдагдлыг багасгахын тулд дотоодын ногоон зээлд хэрхэн хамрагдах талаар Худалдаа хөгжлийн банкны Иргэдийн бүтээгдэхүүн хөгжлийн  хэлтсийн захирал Г.Анараас тодрууллаа.

-Ногоон зээл гэж юу вэ? Барилгын салбарт хэрхэн олгож байна вэ? 

-Ногоон зээл нь байгаль орчинд ээлтэй, агаарын бохирдлыг бууруулахад чиглэсэн үйл ажиллагаа явуулдаг байгууллага аж ахуй нэгжийн  тодорхой нөлөөтэй бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг иргэдэд санхүүжилт олгох зорилготой зээлийн бүтээгдэхүүнийг хэлж байгаа бөгөөд энгийн зээлээс хөнгөлөлттэй нөхцөлөөр авах боломжийг арилжааны банкны зүгээс олгож байна гэсэн үг. Нөгөө талаараа ногоон зээлд хамрагдсан харилцагчдад ч мөн санхүүгийн давуу байдал үүсэж байгаа. Жишээлбэл, цахилгаан эрчим хүчний хэмнэлттэй бүтээгдэхүүн авлаа гэж бодоход бодитоор сард хэрэглэх эрчим хүчний хэрэглээ нь багасаад үүнийгээ дагаад мөн урсгал зардлаа ч хэмнэх боломжтой. Хүрээлэн буй орчны эрүүл аюулгүй байдлыг дэмжсэн зээл.

Ногоон амины орон сууцны зээл бол дулаан алдагдал багатай, цахилгаанаар халдаг, нүүрс түлэх шаардлагагүй амины сууцыг санхүүжүүлдэг зээл. Харилцагч амины ногоон орон сууцны зээл сонирхож байна гэвэл манай зүгээс хамтарч ажилладаг барилгын компаниудаасаа санал болгодог. Эсвэл өөрөө зураг төслөө гаргаж барьсан амины орон сууцаа эрчим хүчний хэмнэлттэй гэдэг тусгай аудитын дүгнэлтээр орсон сертификаттай бол ногоон амины орон сууцны зээлд хамрагдах боломжтой. Ихэвчлэн зураг төсөлтэй, батлагдсан амины сууцуудад зээл олгодог. 

-Бизнесийн ногоон зээлд барилгын салбарын аж ахуй нэгжийн хамрагдах боломж хэр байдаг вэ?

-Бизнесийн салбарт мөн бүтээгдэхүүн болон үйлчилгээ нь байгаль орчинд ээлтэй юу гэдгийг л анхаарна. Бизнесийн ногоон зээлийн шалгуур хангасан байхад зээлийн эргэн төлөлт болон хугацаа, хүү зэрэг нь хамаагүй уян хатан харилцагчийн тав тухыг хангасан байдаг. Ногоон амины сууцаас гадна сүүлийн жилүүдэд ногоон нийтийн орон сууцны төсөл орж ирж байна. Тухайн барилга өөрөө бүхэлдээ эрчим хүчний хэмнэлттэй, дулаан алдагдал багатай, хөрсний бохирдол бууруулдаг, саарал ус ашигладаг зэрэг технологи нэвтэрчихсэн нийтийн орон сууц байгаа юм. Барилгын салбарт ногоон зээлд хамрагдах боломж хамгийн түгээмэл бөгөөд технологи шийдлийг нь л ашиглаж, нэвтрүүлж чадвал бүх зүйл боломжтой. Зүгээр нэг цонх биш нарны зайн хураагууртай, түүгээрээ барилгынхаа 20-30 хувьд ашигладаг зэрэг зөндөө шийдэл бий. Ингээд л тэр барилга ногоон гэсэн шалгуурт тэнцчихэж байна гэсэн үг. Хамгийн их ундны ус, цахилгаан хэрэглэдэг нийтийн орон сууцныхны хэрэглээг зөв зохистой, байгальд ээлтэйгээр шийдэх том нөлөө бол барилгын компаниуд өөрсдөө шүү дээ. 

-Аж ахуй нэгжүүдээс бизнесийн ногоон зээлд хамрагдах хүсэлт хэр их ирж байна вэ? 

-Одоохондоо манай банкинд аж ахуй нэгжийн зүгээс эрчим хүчний хэмнэлттэй, байгаль орчинд ээлтэй, саарал ус ашигладаг зэрэг ногоон таксономогийн шаардлага хангасан оффисын зээлийн хүсэлт орж ирээгүй. Орон сууцууд ногоон болоод эхэлсэн юм чинь ногоон шаардлага хангасан оффисын барилгууд баригдаад эхэлбэл зах зээлийн эрэлт хэрэгцээгээ мэдрээд арилжааны банкнууд ч мөн тохирох зээлийн бүтээгдэхүүн гаргах байх.

“Ногоон таксономи” шаардлага хангаснаар “Ногоон зээл” авах боломж бүрддэг

Дотоодын санхүүжилтээр ногоон зээл олгоход зээл авч буй иргэнд бус авч буй бараа бүтээгдэхүүнд шалгуур тавьдаг бөгөөд уг шалгуурыг Монгол Улсын Ногоон таксономид үндэслэдэг. Манай орны Ногоон таксономиг анх 2019 онд Тогтвортой санхүүжилтийн холбооноос батлан хэрэглээнд нэвтрүүлжээ. Монгол орны Ногоон таксономигийн хэрэгжүүлэлтийн талаар Тогтвортой санхүүжилтийн холбооны БОНЗ менежер Ш.Анудариас тодрууллаа.

Ногоон таксономи нь хүлэмжийн хий, агаар орчны бохирдлыг бууруулах, байгаль орчинд ээлтэй үйл ажиллагааны ангилал, шалгуур үзүүлэлт бөгөөд банк, санхүүгийн байгууллагууд, хөрөнгө оруулагчид, болон бодлого боловсруулагчид энэхүү таксономийг ногоон зээл, хөрөнгө оруулалт оруулах төсөл, хөтөлбөрүүдийг тодорхойлохдоо ашиглах бөгөөд бизнесийн аль ч салбарт хэрэгжүүлэх баримт бичиг юм.

-Ногоон зээлийн санхүүжилтийг шийдэхдээ “Ногоон таксономи”-ийн шалгуурыг чухалчилж зээл олгох эсэхээ шийддэг. Тэгвэл манай улсад энэ жишиг бодитой хэрэгжиж чадаж байгаа юу? 

-Анх 2019 онд Монгол орны Ногоон таксономиг 8 салбарт хэрэгжүүлэхээр баталсан бөгөөд 2020 оноос эхлэн Монгол банканд арилжааны банкнууд уг салбарын дагуу олгосон ногоон зээлийн мэдээллээ улирал тутам тайлагнаад явдаг. 2021 оноос эхлэн таксономиг шинэчлэн “Тогтвортой хөгжлийн зорилтуудын санхүүжилтийн таксономи” гэж батлан найман салбартай байсныг нийгэм, эрүүл мэнд, мэдээлэл харилцаа мөн боловсрол гэсэн дөрвөн салбар нэмэн 2025 оноос хэрэгжүүлэхээр баталсан. Өмнөх таксономи дээр тоон үзүүлэлт зонхилсон байсан бол шинээр баталсан баримт бичигт хүртээмж болон чанарыг ахиулах, түүний үр дүн дээр тулгуурласан шалгуур шаардлагатай гэж харж байгаа.

Ногоон таксономи бол зөвхөн нэг л салбартаа хэрэгждэг баримт бичиг биш. Бизнесийн бүхий л салбарт хамаатай шалгуур. Ногоон зээл авах гэж байгаа ямар ч бүтээгдэхүүн үйлчилгээ аудитын газраар шалгагдаад энэ бүтээгдэхүүн үйлчилгээ нь эрчим хүчний хэмнэлттэй байгаль орчинд ээлтэй гэсэн тусгай сертификат авдаг. Үүн дээр үндэслэн ногоон таксономигийн шалгуур хангаж байгаа үгүйг нь тодорхойлсноор санхүүгийн байгууллагууд, арилжааны банкнууд уг зээлийг санхүүжүүлэх үгүйгээ шийддэг. Бараа бүтээгдэхүүнд тавьж байгаа ногоон зээлийн гол шалгуур бол ногоон таксономогийн шалгуур. 

Одоохондоо манай улсад арилжааны банкнууд л ногоон зээлээр ногоон бүтээгдэхүүн үйлчилгээг санхүүжүүлээд явж байгаа ч цаашдаа бусад салбарууд ч мөн адил байгаль орчинд ээлтэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг нэвтрүүлэх байх.  

-Ногоон таксономи баримт бичигт ногоон барилгын шалгуур үзүүлэлтийг хэрхэн тусгасан бэ? 

-Уг баримт бичгийн дөрөв дэх ангилалд ногоон барилгын талаар тусгасан байдгийг салбарынхан төдийгүй иргэд ч уншиж танилцах хэрэгтэй. Уг ангилалд ногоон барилга, ногоон барилгын материал, үйлдвэрлэл болон дэд бүтцийн хүрээнд ангилан Олон улсын ногоон стандартын хангасан EDGE болон LEED зэрэг систем ашиглана гэдэг шалгуур тавьдаг.  

Барилгын салбар нь байгаль орчин уур амьсгалын өөрчлөлтөд эергээр нөлөөлөх хамгийн том боломжит салбар бөгөөд Олон улсын стандартын дагуу хүлээн зөвшөөрөгдсөн систем ашиглан манай улсад хоёр ч эрчим хүчний хэмнэлттэй ногоон барилгыг гаднын санхүүжилтээр бариад байгаа юм. Гэсэн хэдий ч ногоон барилгын талаарх ойлголт дутмаг буйгаас үүдэн нөөц боломжоо бүрэн дүүрэн ашиглаж чадахгүй байна. Дотооддоо илүү олон ногоон барилга барихын тулд иргэдийн мэдлэг мэдээллийг ахиулахаас гадна гаднын санхүүжилтийг арилжааны банк, хөрөнгө оруулагчид татан оруулж ирэх,  инженерүүдийг чадавхжуулах шаардлагатай байгаа юм.