Түүхэн дурсгалт барилгын сэргээн засварлалтын тулгуур ойлголтыг дахин авч үзэх нь зүйтэй № 5
(Гэмтлийн төрөл ба түүний үүсэх шалтгааныг нээн илрүүлэх, V хэсэг)
Түүхэн дурсгалт уран барилга, архитектурын дурсгалд ямар гэмтэл үүсэж буйг тогтоох, нээн илрүүлэх нь цаг хугацаа авсан, нарийн төвөгтэй ажил байдаг. Мэдээж төрөл бүрийн материалыг хэрэглэсэн нь тодорхой. Чулуун дурсгалын хувьд гэхэд ЮНЕСКО-гийн дэргэд Хөшөө дурсгал, дурсгалт газрыг хамгаалах Олон улсын зөвлөлөөс (ICOMOS) эрхлэн гаргасан гэмтлийн зурагт тайлбар тольд хагарал цууралт, хөндийрөл, материалын элэгдэл ба доройтол, өнгө алдалт, биологийн колоничлол гэсэн илэрхийллийн хүрээнд нийт таван бүлгийн 35 төрлийн гэмтлийг тодорхойлсон байна. Мэдээж эдгээр гэмтэл болгон өөр өөрийн үүсэх шалтгаантай. Гэмтэл үүсэх механизм, шалтгааны тухай цуврал нийтлэлийн 1-р хэсэгт товч дурдсан билээ. Гэмтэж, өгөршилд орсон байдлыг фото зургаар баримтжуулж авахаас гадна материал болгоны гэмтлийг зурагжуулан судалгааг хийх хэрэгтэй байдаг. Энэ нь гэмтэл, өгөршлийн шалтгааныг тодруулах, цаашлаад сэргээн засварлалтын төлөвлөгөө боловсруулахад онцгой ач холбогдолтой.
Жишээ нь аливаа соёлын өвд давс түгээмэл гэмтэл үүсгэгч болдог. Түүнийг дэлгэрүүлж дурдвал, Швейцарын Гэгээн Иохансын сүмийн ханын зураг дээр илэрсэн давсны гэмтлийн талаар Andreas Arnold, Konrad Zehnder нарын судалгааны үр дүнд Карбонат төрлийн Calcite, Dolomite, Magnesite, Nesquehonite, Lansfordite, Hydromagnesite, Natron, Thermonatrite, Nahcolite, Trona, Kalicinite гэх мэт, Сульфатын төрлийн Gypsum, Bassanite, Epsomite, Hexahydrite, Kieserite, Darapskite, Mirabilite, Thenardite, Arcanite, Bloedite, Picromerite, Boussingaultite, Syngenite, gorgeyite, Aphthitalite, Ettringite, Thaumasite гэх мэт, Хлорын төрлийн Bischofite, Antarcticite, Tachyhydrite, Halite, Sylvite гэх мэт, Нитритийн төрлийн Nitrocalcite, Nitromagnesite, Nitratite, Niter, Ammonium Nitrate гэх мэт, Оксалитын төрлийн Whewellite, Weddellite гэх мэт давс илэрч байгааг нотолсон байна. Ямар төрлийн давс хаана талсжиж илэрснийг гэмтлийн зурагжуулалт хийж харуулжээ (©Andreas Arnold, Konrad Zehnder).
Мөн давсны ургалтын явц, зургуудыг бүртгэж авсан байна (©Andreas Arnold, Konrad Zehnder).
Дээрх жишээ нь нэг төрлийн давс гэмтэл үүсгэхээс гадна, олон төрлийн давс зэрэг зэрэг гэмтэл үүсгэх тохиолдол байдгийг харуулж байна. Улирлын шинж чанартайгаар давсны талсжих үзэгдэл өөр өөр талбайг хамарч үзэгдэх тохиолдол бий. Үүнийг Delia D`Agostino-гийн судалгаагаар харж болохоор байна. Өмнөд Италийн Лэссэ сүмийн Крипт хэсгийн гэмтлийг “Давс талсжих”, “Хөндийрөл”, “Хроматын өгөршил”, “Цуурал”, “Нунтагшиж нурсан байдал”, “Усны шингэлт”, “Усны каппляр төлөв” гэх мэтээр ангилж, тус бүрд нь тархалтын зурагжуулалт хийсэн байна. Ингэхдээ ханын талбайг ойлгомжтой ангилж, 2008 оны 11-р сараас 2009 оны 1-р сар (a), 2009 оны 2-р сараас 5-р сар (b), 2009 оны 6-р сараас 10-р сар (c), 2009 оны 11-р сараас 12-р сар (d) хүртэл хугацаанд ажиглалт хийж, гэмтлийн зурагжуулалт хийж гүйцэтгэжээ. Үр дүнгээр хими, физикийн дахин давтагдах процессын нөлөөгөөр улирлын шинж чанартай давс тархаж буйг харж болохоос гадна, цаг уурын байдалтай харилцан хамааралтай гэмтэл үүсэж буйг тодорхойлсон байна (©Delia D`Agostino).
Давс бол ямар ч төрлийн материалыг гэмтээдэг. Японы Ойта мужийн Гарандояа No.1 (ガランドヤ, Garandoya) бунхны ханын зургийн өнгө хувирах, хуурч унах гэмтэл үүссэн тул Японы Нарагийн Соёлын Өвийн Үндэсний Судалгааны Хүрээлэн орчны судалгааг хийж гэмтлийг бууруулах арга хэмжээ авсан. Бунхны суурь чулуулаг нь нарийн болон дунд ширхэгт plagioclase, orthopyroxene, monopyroxene, magnetite FeFe2O4 агуулагдаж буй нь тодорхой болжээ. Плагиоклаз нь кальциар баялаг ба зарим хэсэг нь монтмориллонит шавар болон хувирсан болох нь тогтоогдсон. Иймээс хуурайшилт-чийгшилтийн дахин давтагдах процессын нөлөөллөөр бичил цууралт үүсэж, суурь чулуулаг хуурч унаж буй гэмтэл батлагджээ. Иймд чийгшил үүсгэхгүй байх орчныг бий болгож гэмтлийг бууруулах арга хэмжээ авч, ханын зургийг хамгаалж байна. Гарандояа бунхны зураг, суурь чулуулагт хагарал үүссэн байдлыг харж болно (© Wakiya Soichiro).
Японы Миязаки мужийн Миязаки хотод байрлах Хасугаикэ Ёкоанагүн бунхан (蓮ヶ池横穴群, Hasugaike Yokoana) нь элсэн чулуун уулыг нүхлэн хийжээ. Бунхны хананд үүсэж буй гол гэмтэл нь ханын сийлмэл зураг байрлах хэсгүүд өнгөн хэсгээрээ хөндийрч, хуурч унаж байгаа нь тодорхой болсон. Гэмтэл үүсгэж буй хүчин зүйл нь хуурайшилт ба чийгшилтийн давтамж явагдсанаас ханын гадаргуу хуурч унах нөхцөл бий болсон байна. Өөрөөр хэлбэл элсэн чулуу нь чийг авахдаа тэлдэг, чийг багасахдаа агшдаг шинж чанарын монтмориллонит төрлийн шавар агуулсан байдаг. Иймээс бунхны ханыг хуурай нөхцөлд байлгах, эсвэл ханыг байнгын чийгтэй нөхцөлд хадгалах нөхцөл үүссэн. Судалгааны явцад бунхны ханыг хуурай байлгах боломжгүй учир конденсаци үүсэх орчныг бий болгох чиглэлийг баримталсан. Орчны судалгааны үр дүнгээр намар, өвөл, хаврын туршид бунхны үүд хэсгээр агаар сэлгэлт орж ирдэг нь ханын гадаргууг хуурайшуулахад хүргэдэг. Харин зуны улиралд агаарын хэм чийгээр ханасан үүсдэг тул бунхны хана байнгын чийгтэй байдаг нь тодорхой болсон. Иймд ханын зургийг хамгаалах интервацийн арга хэмжээ нь өвөл, хавар, намрын улиралд бунхны үүдийг битүүмжлэх хэрэгтэй, харин зуны улиралд агаар сэлгэлт явагдахгүй учир бунхны үүдийг нээлттэй байлгах боломжтой болсон. Хасугаикэ Ёкоанагүн бунхны гэмтэл үүссэн байдал, орчны судалгааны үр дүнд No.16 бунхны ханын гадаргууд 4-10 сар хүртэл конденсаци үүссэн байдал, No.17 бунхны үнэмлэхүй чийгшил, агаар сэлгэлт явагдаж буй байдлыг харж болно.
Давсны талсжих үзэгдэл, усны нөлөөллөөс түүхэн уран барилга, архитектурын дурсгалд гэмтэл үүсэх тохиолдол Монголын сүм хийдийн уран барилга дээр бас илэрдэг. Тухайлбал Өвөрхангай аймгийн Хархорин сумын Шанхын Баруун Хүрээ хийдийн Ноён ламын сүмийн байдлын зургаас харж болно. Гэмтэл дээр түшиглэсэн суурь судалгааг хийж байж, шалтгааныг олохыг дээрх жишээнүүдээс тодорхой харагдаж байна. Иймд энэ төрлийн судалгаа архитектурын сэргээн засварлалтыг хийхэд зайлшгүй шаардлагатай байдаг. 
Уншигчдын бичсэн сэтгэгдэлд barilga.mn хариуцлага хүлээхгүй болно. Манай сайт ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул та сэтгэгдэл бичихдээ бусдын эрх ашгийг хүндэтгэн үзнэ үү.