Улаанбаатар хотын хувьд түгжрэл нь хамгийн том асуудал бөгөөд өөр нэг хүндрэл болох утаатай харьцуулахад бүтэн жилээр үргэлжилдгээрээ онцлог юм. 

Түгжрэлийн нэг том шалтгаан нь хот төлөвлөлт. Гудамжны зохион байгуулалтын хувьд торон систем нь хот төлөвлөлтийн хувьд хамгийн түгээмэл бас тохиромжтой систем гэж үздэг. 

Зураг 1. Гудамжны төлөвлөлтийн түгээмэл (төмөр торон, органик, сул торон) болон түгээмэл бус (цацрагт торон, тархмал) системүүд

Торон системийн хувьд хамгийн тохиромжтой хэмжээ нь 150-300 м байх бөгөөд зохимжтой хэмжээг хот төлөвлөлтөөр тухайлан зааж өгөх нь зохимжтой. Ногоон барилгын хувьд ч энэхүү хязгаарыг ашиглах нь тохиромжтой. Өөрөөр хэлбэл аль ч хотхоны хувьд 4 талаараа авто, явган, дугуйн замаар хүрээлэгдсэн байна.

Тэгэхээр орон сууцны хорооллын хувьд тухайн орчны хот төлөвлөлттэй уялдан торон хэлбэрт захирагдан орон зайн төлөвлөлтөө хийсэн байх явдал юм. Үүнтэй уялдан хорооллын замуудад тавигддаг ерөнхий шаардлагуудыг бас авч үзэх ёстой.

БНбД 30-01-21 Хот, тосгоны төлөвлөлт, барилгажилтын нормын зам, тээврийн төлөвлөлтийн хэсэгт дараах байдлаар замын төлөвлөлтийг тусгасан байдаг. 

Хүснэгт 1. Гудамж замын зэрэглэл ба зориулалт (БНбД 30-01-21)

Тухайн нормд тээврийн хэрэгслийн зорчих хэсгийн өргөн болон тоог тухайлан заасан байдаг.

Хүснэгт 2. Хотуудын гудамж замын тооцоот хэмжигдэхүүнүүд (БНбД 30-01-21)

Ногоон барилгын үнэлгээний системүүдэд тавигддаг нэг гол шаардлага нь явган болон унадаг дугуйн зам, зогсоолын боломжууд байдаг. Энэ тал дээр Улаанбаатар хотын стандартууд болох иж бүрэн гудамжны UCS 0901В:2022, UCS 0903В:2022 стандартууд дээр нарийвчлан заасан байдаг.

Улаанбаатар хотын шинээр баригдаж буй орон сууцны хорооллуудын хувьд өөрийн эзэмшил газрын хүрээ рүү хэт шахаж барих нь маш түгээмэл байна. Хамгийн эхний шаардлага нь барилгын нүүрэн тал, фасадаас явган зорчигчийн зам хүртэлх зай хангалттай буюу 1м -ээс илүү байх.

Зураг 2. Явган хүний замын хэмжээсүүд (UCS 0901B:2022)

Нөгөө асуудал нь энгийн унадаг дугуйнаас гадна цахилгаан төрөл бүрийн скүүтэр, мопед, унадаг дугуй дулааны улиралд маш түгээмэл болж зайлшгүй нэмэлт зам шаардлагатай болж байна. Зураг 3. Дугуйн замаар зорчих төрөл бүрийн ердийн болон цахилгаан тээврийн хэрэгслүүд

Үүнтэй уялдан дугуйн замыг илүү өргөн явган хүний замаас тусгаарлах шаардлагууд гарч ирж байна. 

Зураг 4. Туслах зам нь цахилгаан, моторт төрөл бүрийн мопедууд, унадаг дугуйнуудын хувьд боломжит хувилбар юм. Бээжин хот, БНХАУ
Зураг 5. Дугуйн болон явган замыг ногоон байгууламжаар тусгаарласан байдал. Вена хот, Австри улс

Ердийн, цахилгаан, моторт дугуйнууд (унадаг дугуй, скүүтэр, мопед г.м) ын хувьд тэдгээрт зориулсан тусгай зам буюу унадаг дугуйны зам төлөвлөж өгөхөөс гадна явган зорчигчоос салангид байлгах арга хэмжээ нь өнөө цагт нэн чухал болоод байна.Мөн авто замын нэг эгнээг зуны цагт түр хашлага хийж унадаг дугуй, мопедонд зориулаад хүйтний улиралд үндсэн зориулалтаар ашиглах ч боломжтой бөгөөд үүнийг БНХАУ-д түгээмэл ашигладаг.

Зураг 6. Унадаг дугуйны эгнээний харагдах байдал (UCS 0903B:2022)

Зам талбайгаас гадна түгжрэлийг сааруулах гол боломж нь нийтийн тээврийн хүртээмж, хурдыг нэмэгдүүлэх арга зам байдаг. Аливаа орон сууцны хотхон хорооллын хувьд автобусны буудал ойр байх, олон чиглэлтэй байх нь чухал үзүүлэлт юм. Зайн хувьд 500 м тойрогт ядаж хоёр чиглэлдээ нэг нэг буудалтай байх явдал юм.

Түгжрэлийг бууруулах талаар тээвэр судлаач DAVID LEVINSON 21 шийдлийг дурдсан байдаг бөгөөд манай оронд ч энэхүү арга хэмжээнүүд ямар нэгэн хэмжээгээр туршиж, ашиглагдсан байдаг. Гэхдээ хэрэгжүүлэх менежмент нь сайтар судалгаанд суурилагдсан байх асуудал учир дутагдалтай байдаг. 

Хүснэгт 3. Түгжрэл бууруулах 21 шийдэл. 

Эх үүсвэр: https://transportist.org/2016/04/19/21-strategies-to-solve-congestion/

Ногоон барилгын хувьд дараах зөвлөмжийг бидний зүгээс санал болгож байна.

1.    Хотхоны хувьд хамгийн багадаа 3 талаараа орон сууцны хорооллын гудамжны замтай байх ба явган болон дугуйн замыг шаардлагын дагуу төлөвлөсөн байх. 2 эгнээ авто замаас гадна явган зорчигч, унадаг дугуйн замыг тусад нь төлөвлөсөн байх. 

2.    Нийтийн тээврээр зорчих боломжтой байх (500 м дотор хамгийн багадаа 2 автобусны зогсоолтой байх)

Бэлтгэсэн: Э.Анужин, М.Одмаа, М.Эгшиглэн, Н.Эгшиглэн