Монгол Улсын хэмжээнд барилгын салбарын хүний нөөц хомсдож, энэ төрлийн мэргэжлийг сонгон суралцагчдын тоо жил ирэх тусам буурч байна. Барилгын салбарын боловсон хүчний асуудал хэд хэдэн яамны дунд хаягдаад байгаа. Барилга, Хот байгуулалтын яам барилга бүтээн байгуулалтаа л анхаардаг, БШУЯам нь мэргэжилтэн бэлтгэх боловсрол талаас нь анхаардаг, харин  ХНХЯ /Хөдөлмөр Нийгмийн Хамгаалалын Яам/ нь ажиллах хүчний асуудал талаас нь  гээд  тус тусдаа салсан асуудал яриад өөрсдийнхөө яамны хийх ажлын хүрээнд л бодлогоо ярьсаар явтал энэ том салбарын ажиллах хүчний бодлого хүний нөөцийн асуудал ярих үед ГОЛ ЭЗЭН нь хэн болох нь ойлгомжгүй байдалд хүрээд байна. 

Одоогоор Монгол Улсад  ажил хөдөлмөр эрхэлж буй 1,2 сая ажиллагсад байгаагаас 7 хувь нь буюу 77,628 нь барилгын салбарт ажиллаж байгаа бөгөөд 7.2 мянган тусгай зөвшөөрөлтэй аж ахуй нэгж байгууллага үйл ажиллагаа явуулж байна. Үүнийг үйл ажиллагааны төрлөөр харвал, 

Эх сурвалж: Барилга, Хот байгуулалтын яам 

“Харин 2024 онд ажиллах хүчний эрэлт хамгийн их байх салбаруудын тэргүүн эгнээнд барилгын салбар бичигдэж байгаа бөгөөд 15.3 мянган ажиллах хүчний эрэлт бий болж байгаа нь нийт эрэлтийн 16.0 хувийг эзэлж байна. Энэхүү эрэлтийг барилгын чиглэлийн дотоодын их, дээд сургуульд бэлтгэгдэж байгаа 7601 суралцагч нөхнө гэж бодоход энэхүү эрэлтийн 40 гаруй хувийг л хангахаар байна. Үүнийг ажил мэргэжлийн ангиллаар “Хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтийн барометрийн судалгаа” - аас харахад барилгын туслах ажилтан, мужаан, засалчин, шаварчин, гагнуурчин гэх мэт мэргэжил хамгийн өндөр хувийг эзэлж байна.

2023 оны “Хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтийн баромтерийн судалгаа” - ны хамгийн эрэлттэй байгаа барилгын салбарын мэргэжлүүдийг түүвэрлэн авч, барилгын салбарт бэлтгэгдэж байгаа дээрх суралцагчдын тоог харгалзуулан үзвэл, 

Хүснэгт 2. 2023 оны ажиллах хүчний эрэлт ба бэлтгэгдэж буй суралцагчдын тоо

Дээрх тоо баримтаас харахад барилгын салбарын ажиллах хүчний хомсдол 6 000 орчим болж байгаа бөгөөд мэргэжилтэй ажиллах хүч хомсдол хамгийн өндөр байгаа юм.

Хомсдолтой ажил мэргэжил, дүнд эзлэх хувь

Эх сурвалж: Хөдөлмөрийн зах зээлийн барометрийн судалгаа 2023

Олон улсад барилгын салбар дахь ажиллах хүчний хомсдолтой тэмцэх ойрын болон урт хугацааны шийдлүүдийн аль алиныг нь хамарсан олон талт арга хэмжээнийг авснаар эерэг үр дүнгүүд гарч байна. Тухайлбал, 

  ●    Барилгын компаниуд шинэ ажилчдыг бэлтгэхийн тулд холбогдох их дээд сургууль, коллежид захиалга өгөх, дагалдах сургалтын хөтөлбөрийг нэвтрүүлэн хамтран ажиллаж байна

    ●    Биеийн хүчний ажил хийж буй ажилтнуудын хувьд ажлын нөхцөлийг сайжруулан, эрүүл аюулгүй байдлыг хангаж, цалинг нэмэгдүүлж, урамшуулал олгож эхэлсэн нь барилгын эерэг нөлөөг авчирсан. 

    ●    Хүнийг хөдөлмөрийг хөнгөвчилсөн автоматжуулалт ба робот техникийг нэвтрүүлж, барилгын удирдлагын  програм хангамжийг хэрэгжүүлснээр ажиллах хүчний хомсдолын эсрэг чухал дэвшил болоод байгаа. 

  ●    Барилгын салбарт эрэгтэйчүүд давамгайлан ажилладаг. Тиймээс олон талт харилцааг дэмжин  эмэгтэйчүүдийн оролцоог нэмэгдүүлэхэд анхаарснаар сайн үр дүн харагдсан. 

   ●    Гаднын ажиллах хүч, чадварлаг мэргэжилтнүүдэд визний хөтөлбөр, хөнгөлөлт, таатай нөхцөлийг бүрдүүлэх 

    ●    Ерөнхий боловсролын сурагч, хүүхэд залуучууд буюу дараа үеийхэндээ барилгын салбарын сургууль, мэргэжлийн талаар сурталчлан таниулах зэрэг арга хэмжээнүүдийг хэрэгжүүлэн ажиллаж байгаа юм. 

    ●    Засгийн газар болон хувийн хэвшил хамтын ажиллагааны хүрээнд ажиллах хүчийг нэмэгдүүлэх чиглэлд хөтөлбөрүүд хэрэгжүүлсэн нь сайн үр харуулаад байгаа юм. 

Харин манай улсын хувьд барилгын салбарын ажиллах хүч, хүний нөөцийн талаар бодлого, төлөвлөгөөгүй, холбогдох байгууллага, хувийн хэвшил, боловсролын байгууллагуудын хоорондын уялдаа муу, цалингийн хэмжээ улсын дундажаас бага, гаднын ажиллах хүч авахад зардал маш өндөр гэх мэт олон асуудлуудыг дурьдаж болно. 

Монгол Улсад барилга угсралтын чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг гүйцэтгэгч компанийн төлөөллүүдээс барилгын инженерийн болон туслах ажилтны цалинг асуулгаар судалгаа авахад туршлга, чадвараас хамааран өөр өөр байна. Барилгын инженерүүдийн хувьд 1,5- 5 сая хүртэлх,  барилгын туслах ажилтны хувьд компаниуд зах зээлийн ханшаар өдрийн 60-80 мянган төгрөгөөр цалинжиж байгаа юм. 

Харин олон улсад барилгын инженерийн цалин сарын 9,500 доллар буюу одоогийн ханшаар (3408 төгрөг) бодвол 32,376,000 төгрөг болж байна. /Эх сурвалж: ziprecruiter.com/ 

Барилгын салбарыг ихэвчлэн ажиллах нөхцөл хүнд, аюултай, цалин бага, их ажилладаг, улирлын чанартай, цалингаа өгдөггүй, ажлын байр тогтворгүй гэх мэт сөрөг ойлголтуудаас шалтгаалан залуучууд барилгын мэргэжлээр суралцахаас татгалзаж, илүү оффис, бичиг хэргийн ажилтан болохыг чухалчилж байгаа нь нууц биш. Мөн цалин болон бусад нөхцөлийг харгалзан үзэж одоо ажиллаж буй мэргэжилтнүүд уул уурхайн салбар руу орж байна. 

Хөдөлмөрийн зах зээлийн барометрийн судалгаагаар барилгын салбарын ажиллах хүчний хомсдол 5,6 мянгад хүрээд байна. Тиймээс нэгэнт мэргэжилтнийг дотоодоос хангах бололцоогүй нөхцөлд гадаадын ажиллах хүч, мэргэжилтэн ажиллуулах шаардлага тулгарч байна. Гэвч манай улсын хувьд Зүүн өмнөд Азийн үнэлгээр гаднын ажиллах хүчин авахад зарцуулах зардал нь 267% их байна. Тодруулбал,  “Ажиллах хүч гадаадад гаргах, гадаадаас ажиллах хүч, мэргэжилтэн авах тухай хууль”-ийн 9 дүгээр зүйлд Ажлын байрны төлбөр, түүний хэмжээний талаар заасан бөгөөд 9.2-т  “Ажлын байрны төлбөрийн хэмжээ нь 1 сард гадаадын иргэн бүрт Монгол Улсын Засгийн газраас тогтоосон хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг 2 дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцүү байна” гэж заасан байдаг. 

“Одоогоор хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээ 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн сард 660.0 мянган төгрөг байхаар шинэчлэн тогтоосон. Тиймээс нэг ажлын байранд  1,320 000 төгрөгийг төлдөг. Нэмэх нь тухайн ажилтны виз, цалин, НДШ, орон байр, хоол хүнс гэх мэт олон зардлыг ажил олгогчоос төлөх шаардлагатай тулгардаг.” 

Эндээс харахад гаднаас ажиллах хүч авах ажлуулахад гарах нийт зардал 7,  611, 307 төгрөг байна. Гэтэл Монгол Улсын барилгын салбарын дундаж цалин 2,072,900 төгрөг байна.  Ажлын байрны төлбөрийг ажил олгогчоос нэг дор авдаг бөгөөд 100 хүн 6 сар ажиллах хүсэлт өгөхөд ажил олгогч 792 сая төгрөг төлөх шаардлагатай болдог нь БУА - ын өртөг өсөж, цаашлаад орон сууцны үнэ өсөхөд нөлөөлж байна. Хэрвээ бид гаднын ажиллах хүчийг авбал дотоодын ажилтнуудаас 65 хувиар илүү бүтээмжтэй ажиллах боломж бий. 

“Алсын хараа-2050” урт хугацааны бодлогын баримт бичгийг хэрэгжүүлэх зорилгоор “Монгол Улсыг хөгжүүлэх шаардлагатай дээд боловсролын тэргүүлэх мэргэжлийн чиглэл” болон “Дээд боловсролын эрэлттэй мэргэжлийн чиглэл”-ийг 2023 онд баталсан. Энэхүү чиглэлд барилгын инженерчлэл, цахилгааны инженер, электроникийн инженерчлэл, барилгын материалын үйлдвэрлэлийн технологи, барилгын бүтээц эдлэлийн технологи, хот ба бүс нутгийн төлөвлөлт, архитектор зэрэг мэргэжлүүд оруулсан сайшаалтай байгаа ч мэргэжилтэй ажилтныг нэмэгдүүлэх шаардлага дээрх судалгааны үр дүнгүүдээс харагдаж байна. Олон улсын жишгээр Мэргэжлийн боловсролын салбарт сурч байгаа хүүхдүүдийн тоо их, дээд сургуульд суралцагчдынхаас  илүү байдаг. Гэтэл манайд энэ харилцаа эсрэгээрээ буюу хүн болгон их, дээд сургуульд суралцах болсон байна. Энэ нэг талаараа муу сурдаг хүүхэд МСҮТ, коллежид сурдаг гэсэн ойлголт, нэр хүнд муу байсны үлдэц одоо ч байгаатай холбоотой. Тиймээс мэргэжлийн боловсролын салбарын нэр хүндийг өсгөх, Барилга, хот байгуулалтын салбарын мэргэжлийн үнэ цэнийг нэмэгдүүлж, үнэлгээг нэмэгдүүлэх шаардлагатай байна.

“Монгол Улсын нийслэл Улаанбаатар хотын эрх зүйн байдлын тухай” хуулийн шинэчилсэн найруулгад нийслэл хот нь дагуул хоттой байхаар зааж, нийслэлийн Дагуул хот, эдийн засгийн тусгай бүсийн хөгжлийн газрыг байгуулсан. 2050 он гэхэд дагуул хотуудыг байгуулж, хүн амын нягтаршлыг тархаахаар тусгасан байгаа.  Үндэсний хэмжээний төлөвлөлт, ажиллах хүчний эрэлт болон хомсдолын тоо баримтаас харахад дутагдалтай байгаа мэргэжлийн боловсон хүчнийг бэлтгэх тоог нэмэгдүүлэх, хүүхэд залууст барилгын салбарыг сонгож, суралцах эрмэлзлийг бий болгох нь чухал болоод байна.

Тиймээс барилгын салбарт тулгарч буй хүний нөөцийн хомсдол буюу  мэргэжилтэй ажиллах хүчний нөөцийг бүрдүүлэхэд цаашид, 

    ●    Бодлогын түвшинд авч хэрэгжүүлэн,  төрийн байгууллага, мэргэжлийн холбоод, хувийн хэвшлийн аж ахуйн нэгжүүд, мэргэжилтэн бэлтгэж буй мэргэжлийн их дээд сургуулийн хамтын ажиллагаа сайжруулах  

 ●  Барилгын салбарын мэргэжилтнүүд бэлтгэж байгаа боловсролын хөтөлбөрүүдэд хөрөнгө оруулалт, бодлогоор зарим мэргэжлүүдийг бэлтгэж, барилгын салбарын хүний нөөцийн эрэлт, нийлүүлэлтүүдийг тэнцвэржүүлэх

    ●    Барилгын салбарын хүний нөөцийн эрэлт, нийлүүлэлтүүдийг тэнцвэржүүлэх чиглэлд төрийн бодлогын баримт бичгийн хүрээнд хууль, эрх зүйн орчныг сайжруулах, түүн дээр тулгуурласан хүний нөөцийн төлөвлөлтийг хийдэг байх

    ●    Аж ахуйн нэгжүүдийн ажлын үнэлгээг олон улсын жишигт нийцүүлэх, зах зээл, олон улсад өрсөлдөхүйц цалин хөлсний системийг бий болгох

   ●    Боловсролын салбарын хүртээмжийг нэмэгдүүлэх, залуучуудад барилгын салбарыг таниулан сурталчлах  

    ●    Барилгын салбарын хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт нийлүүлэлт дээр дүн шинжилгээ хийж, түүн дээр тулгуурласан хүний нөөцийн төлөвлөлтийг хийдэг байх

    ●    Орчин үеийн барилгын салбарын шинэлэг технологи шийдлүүдийг нэвтрүүлэхэд салбарын хэмжээнд хүний нөөцөө урьдчилан бэлтгэх

    ●    Нэгэнт мэргэжилтнийг дотоодоос хангах бололцоогүй нөхцөлд гадаадын ажиллах хүч, мэргэжилтэн ажиллуулах шаардлага тулгарч байгаа учраас аж ахуй нэгж байгууллагад очиж буй зарлагыг бууруулах, холбогдох хууль, журмыг эргэн харах 

    ●    Эрэлт ихтэй байгаа мэргэжилтэй ажилтан бэлтгэхэд илүү анхаарч, төгсөөд гарсны дараа ажлын байран дээр тогтвортой ажиллуулахад, тогтоон барих хөтөлбөр дээр ААН түүний удирдлагуудаас хөрөнгө, санхүүжилт гаргамаар, илүү нэгдсэн бодлогыг компанийнхаа дотоод журмын хүрээнд түлхүү тусгах … ззэрэг дээр анхаарч ажиллах зайлшгүй шаардлагатай тулгараад байна.