1979 онд 10 жилийн сургуулиа төгсөхөд ихэнх эрэгтэй хүүхдийг цэргийн сургуульд авсан. Тэр нь улс орны байдалтай холбоотой байлаа. Харин би НАХЯ-ны нэрээр Орост Барилгын инженер мэргэжлийг эзэмшээд 1990 онд СОТ-3 гэгдэх барилгын үйлдвэрийн баазад анх мастераар ажиллаад 1991 оны 07 сард мэргэжилтэн Оросуудыг нутаг нь буцахад ажилчидтайгаа нийлээд “Суурь” пүүс гэж байгуулаад одоог хүртэл ажиллаж байна.

     Манай компани ганцхан бетон зуурмагийн чиглэлээр биш төмөр бетон эдлэлийн бүтээгдэхүүнүүдийг үйлдвэрлэж байна. Одоо манай үйлдвэр цагт 240 мянган м³ бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх хүчин чадалтай. Онцлог давуу тал гэвэл өөрсдийн гэсэн элс хайрганы үйлдвэртэй. Дарханд хайрга, угаагдсан 0,5-ийн хэмжээтэй элсний үйлдвэртэй, 2 үйлдвэрийн нэг нь өвлийн зориулалттай баригдсан үйлдвэр учраас өвөл зунгүй ажилддагаараа онцлог давуу талтай юмдаа.  

     Барилгын салбарын эрчимтэй ажил үндсэндээ 2008 онд оргил үедээ хүрээд, 2009 оноос эхлэн дэлхийн санхүүгийн хямралаас болж хэсэг хугацаанд унасан, 2010 онд бага зэрэг дээшилсэн, 2011 онд гайгүй сэргэж ирж байна. Хямралын үед цөөхөн хэдэн үйлдвэр л тэр хямрал бэрхшээлийг гайгүй давсан. Ер нь энэ салбарын хөгжлийг сайжирч байгаа гэж боддог. Гэхдээ сайны хажуугаар саар гэгчээр анхаарах зүйл их байна. Жилийн жилд ямар нэг юм нь болохоо байчихана. Энэ жил барилгын салбар овоо жигдхэн явж байтал шатахууны хомсдолд орчихлоо, 2008 онд цементний хомсдолд орчихоод миний санаж байгаагаар 1 тонн цемент 70 хэдэн мянган төгрөг байсан, тэгээд яг барилгын ажил явагддаг ид үедээ 90 хэдэн мянга болж өсөх жишээтэй. Мөн төмөр замын тээврийн асуудал байна. Манайх Дарханы үйлдвэр, Хөтөлийн цемент гэсэн 2 том үйлдвэртэй. Тэндээс их хэмжээгээр бүтээгдэхүүн авах гэхлээр нэг бол вагон байхгүй нэг бол зүтгүүр байхгүй гээд гацаачихдаг. Барилгын салбар Хонх нь дуугарахаар Дамар нь таг гэдэг шиг байж болохгүй.

     Тэгэхлээр миний хувьд ийм саналыг дэвшүүлмээр байгаа юм. Одоо орон сууцны ипотекийн хууль гэж яваад байгаа жилийн 0,6%-ийн хүүтэй 10-15 жилийн хугацаатай. Яг үүнтэй адилхан эхний ээлжинд үйл ажиллагаа нь жигдэрсэн томоохон үйлдвэрийн баазтай компаниуддаа 0,6- аас илүүгүй хүүтэй 5-10 жилийн хугацаатай зээлийг өгөх ёстой. Ингэж байж бид нар чанартай тоног төхөөрөмж худалдаж авна. Үүнийгээ дагаад чанартай бүтээгдэхүүнийг их хэмжээгээр үйлдвэрлэх боломжтой болно. Бүтээн байгуулалтын ажлууд эрчимтэй хийгдэх гэж байгаа энэ үед төрийн зохицуулалт зайлшгүй чухал. Шинэ бүтээн байгуулалт 100 мянган айлын орон сууцны төсөлд зориулах 350 мянган тэрбум төгрөгийн хөрөнгө гаргах тухай яриад байна. Үүний тодорхой хувийг барилгын материал үйлдвэрлэлд зориулах хэрэгтэй байгаа юм.    

    Одоо улсын хэмжээнд барилгын салбарт тулгамдаж байгаа асуудал нь чанартай бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх асуудал. Чанартай бүтээгдэхүүн хийхийн тулд бидэнд сайн технологи, тоног төхөөрөмж хэрэгтэй. Манайд зуурмагийн 40-50 жижиг үйлдвэрүүд байна. Гэвч эдгээр үйлдвэрүүдээс гарч байгаа бүтээгдэхүүнүүд тэр болгон чанартай байж чадахгүй байгаа нь үнэн. Яагаад гэхлээр чанартай техник технологи нь байхгүй. Худалдаж авах гэхлээр тоног төхөөрөмжийн өртөг өндөр, дээрээс нь банкны зээлийн хүү хэтэрхий өндөр, зээлийн хэмжээ хязгаартай, зээлийн хугацаа богинохон, ахиж зээл авах гэхлээр барьцаа хөрөнгө хэрэг болдог бүх хөрөнгөө өмнөх зээлийн барьцаандаа өгчихсөн учраас эргээд л эргэлтийн хөрөнгөгүй болоод зогсдог. Ийм болохоор яах аргагүй төрийн зохицуулалт хэрэгтэй. Барилгын салбар хөгжихгүй байгаа нэг шалтгаан нь энэ. Эргэлтийн хөрөнгө байхгүй хүмүүс юугаараа өрсөлдөж, ямар хөрөнгөөрөө барилга барих вэ гэдэг асуудал болж байгаа биз. Энэ салбар зах зээлд өрсөлдөөнтэй байж хөгжинө. Түүнээс биш урсгалаараа яваад байвал хөгжих тухай ярих нь илүүц болох байх.

    Барилгын өнөөдрийн нөхцөл байдал ямар байна гэхлээр Улаанбаатар хотын хэмжээнд төмөр бетон зуурмагийн үйлдвэрлэл том жижиг нийлсэн 50-аад гаруй үйлдвэр байна. Эдгээр үйлдвэрүүдийн хүчин чадал нь 700-аад мянган м³ бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх чадалтай байна. Одоо Засгийн газраас санаачлан хэрэгжүүлж байгаа “Шинэ бүтээн байгуулалт” дунд хугацааны зорилтот хөтөлбөрийг хийж эхлэх гэж байгаа эдгээр үйлдвэрүүдийн хүчин чадлыг бүрэн ашиглаж чадвал гаднаас материал бүтээгдэхүүн авах шаардлагагүй болж байгаа юм. Тэр хэмжээний бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх хүчин чадал хангалттай байна. Гэхдээ үүнд тулгарч байгаа бас нэг бэрхшээл нь эдгээр үйлдвэрүүдийн үйл ажиллагаа жигдэрч чадаагүй, ихэнх хувь нь байгууллагдаад удаагүй байгаа явдал юм.

     Дараагийн нэг санал маань түүхий эд нь өөрсдийнх ажиллах боловсон хүчин нь байхад заавал гадны хөрөнгө оруулалттай үйлдвэрүүдийг байлгах шаардлагагүй. Энэ зохицуулалтыг хийхийн тулд олон жил ярьж байна. Манайхан гадаадын хөрөнгө оруулалтыг дэмжих ёстой хууль ийм байгаа гээд байдаг. Гэвч Хятад, Солонгост өөрсдөө барилгын тоног төхөөрөмжөө хийдэг учраас 100% татварыг нэмчихдэг учраас гадны хөрөнгө оруулалт хийх боломжгүй болчихсон. Бидэнд ч гэсэн ийм боломж байгаа боловч ашиглаж чадахгүй л байна. Бүр ингэж болдоггүй нөхцөл байдал одоохондоо байгаа юм бол юм тухайн компанийн ажилчдын 51% нь заавал монгол ажилчид байхаар зохицуулж өгөх хэрэгтэй. Нэг ч гэсэн монгол хүний амьдрал дээшлэг л дээ. Жил болгон зохион байгуулдаг Барилгын салбарын “Удирдах ажилтны зөвлөгөөн” дээр үндэсний үйлдвэрээ дэмжие гэдэг боловч хийсэн зүйл огт байхгүй байна.

    Аав ээж маань Өвөрхангай аймгийн хүмүүс. Би тэнд төрсөн намайг 1 настай байхад Улаанбаатар хотод нүүж ирсэн. Манайх Бага тэнгэрийн аманд дараа нь Шадивланд зусланд гардаг байлаа. Миний хүүхэд нас Туул гол, Сэлбэ голын эрэг дээр өнгөрсөн дөө. Зуслан гарах үеийг тэсэн ядан хүлээдэг. Кино театр хэсэж кино үзээд л, найз нартайгаа тоглож өнгөрсөн. Хамгийн сайхан үе байж дээ.

    Усанд гайгүй сэлнэ шүү. Биднийг хүүхэд байхад Туул, Сэлбэ гол одоогийнх шиг биш ус ихтэй бас гүнзгий байлаа. Тийм усанд сэлж өссөн.

     Нилээн их сахилгагүй, хөдөлгөөнтэй хүүхэд байсан.Ямар сайндаа л аав, ээж хоёр маань намайг зусланд явуулна гэж хуураад бүр хөдөө мал дээр гаргачихдаг байлаа. Зусланд гарахад үе тэнгийн найзууд их байсан. Шадивлангийн ой их сайхан өтгөн ой байсан. Тэнд очоод найз нартайгаа байлдаж тоглодог байлаа. Том том бамбай хийгээд, урт модоор жад хийгээд л өдөржин тоглодог байсан үе одоо ч мартагддаггүй. Тэр үед жинсэн өмд моод болж, тайлаад тавихаар босоод зогсдог гэж яригддаг байлаа. Би анх 1978 онд жинсэн өмд өмсөж үзсэн юм. Аав ажлаар Унгер яваад надад нэг жинсэн өмд авчирч өгч байв. Манай ангийхан шүдэнзээр үрж үзээд босдоггүй, цайрдаг юм байна гээд л. Тэгээд найзуудтайгаа нийлж орцонд гитар тоглодог байлаа.

Оюутан байхдаа ч их хөдөлгөөнтэй юм юманд оролцдог, хөгжим тоглоно, спортоор хичээллэнэ. Эрхүүгийн оюутнууд ганзгын наймаа их хийдэг байлаа. Би ч гэсэн Бээжингээс Эрхүү хотын хооронд наймаа хийж, мөнгө цуглуулаад одоогийн энэ үйлдвэрээ худалдаж авч байлаа.

    Ажил өглөө 08 цагаас эхэлдэг учраас 06 цаг өнгөрөөж босоод дасгалаа хийчихээд өглөөний цайгаа уугаад л ажилдаа явна даа. Оюутан байхдаа шатар их тоглодог байлаа. Оюутан байхдаа оросуудтай шатар тоглож хоолны мөнгөө олдог байсан. Би чинь шатрын 1- дүгээр зэрэгтэй, тэмцээн уралдаанд ч орж байсан. Шатар маш их цаг хугацаа ордог болохоор одоо тоглохоо больсон. Ер нь зав гарвал салхинд гарна, бассейнд явах дуртай. Ер нь л чөлөөт цагаа эрүүл мэнддээ л зориулна даа.