Массбетон барилгын чанарын холбооны гүйцэтгэх захирал М.Гандорж

Барилгын салбар хурдацтай тэлж, хөгжиж байгаагийн хэрээр төсөв санхүү, чанар аюулгүй байдал, удирдлага зохион байгуулалт, хүний нөөцийн маш олон асуудлууд ар араасаа урган гарсаар байна. Хэдийгээр тухай бүрд нь шийдэл хайж, норм нормативын баримт бичгүүдийг шинэчлэх, хууль эрх зүйн орчныг сайжруулах, салбарын хэмжээнд тогтмол хэлэлцүүлэг зохион байгуулах замаар асуудлыг эрэлхийлж, тулгараад буй асуудлуудыг зохицуулахаар оролдож байгаа боловч тэр бүр нарийн судалгаагүй, өмнөх болон хойчийн үр дүнгээс оновчтой дүн шинжилгээ хийх боломж бүрдэхгүй байгаагаас хараахан дорвитой ахиц гарахгүй байна. 

Өөрөөр хэлбэл бид салбарын хэмжээг бүрэн хамарсан, цаг хугацааны хувьд өнгөрсөн, одоо, ирээдүйн аль ч үеийг уялдуулж чадах мэдээллийн нэгдсэн бааз бий болгон, институтийн зохион байгуулалттайгаар дүн шинжилгээ хийж, үүсээд байгаа асуудлуудыг шат дараатай сайжруулах нь үр дүнтэй бөгөөд оновчтой шийдэл байх болно. Үүний тулд бидэнд барилгын салбарыг бүрэн хамарсан, олон улсын стратеги арга барилаар зохион байгуулсан “Ангиллын систем” хэрэгтэй. 

Олон улсын ижил төстэй системд нийцсэн ангиллын системийг барилгын салбарыг бүрэн хамарсан байдлаар бий болгосноороо: 

    1.    Барилгын ажил үйлчилгээ, төслийн оролцогч тал, төслийн үе шат зэргийг нэг ойлголттой болгоно. 

Манайд бэлтгэж буй салбарын мэргэжилтэн, оролцогч талууд дутмаг, зарим шаардлагатай мэргэжилтэн бэлтгэгддэггүй гэх мэт асуудлыг арилгана. Үүний жишээ нь галын инженер юм. Бид галын аюултай цаг ямагт нүүр тулгарч байгаа боловч зураг төслөөс авхуулаад төсөл дуусах, барилгыг ашиглах явцад шаардагдах галын инженерийг дотооддоо бэлтгэхгүй байна. Бусад хөгжингүй орны жишгээр мэргэжилтнийг бэлтгэж, галын зургийг зураг төслийн бүрдэлд оруулж, галын асуудлыг цогцоор нь шийдвэрлэх болно. 

    2.    Барилгын ажил үйлчилгээг барилгын салбарт бүрэн хамрах байдлаар тодорхойлно. Ялгагдан  л, ажлын зураг, эскиз зэрэг ойлголт нь олон улсын төслүүдэд зөрүү үүсгэж, төвөгтэй байдлыг бий болгодог асуудлыг хална. 

    3.    Цаашлаад барилгын салбарын норм нормативын баримт бичиг хэдий тооны боловсруулагдаж барилгын салбарыг бүрэн хамрах бололцоотойг тогтоож, шинэ технологийн ажлуудад норм норматив яаралтай горимоор боловсруулсан байх салбарын тулгамдсан хэрэгцээ шаардлага үүсдэг байдлыг системтэй зохион байгуулах боломж бүрдэнэ. Зэрэг наад захын давуу талуудыг олгох юм. Өөрөөр хэлбэл Монгол төсөл, гаднын төсөл зэрэг ойлголтын, мэдлэг мэдээллийн зөрүү үүсэхгүй, үүссэн ч ямар шалтгаанаас болж буй учир шалтгааныг нягтлах бололцоо бий болох билээ.

Энэ бүхний тулд эхлээд бусад энгийн салбарт, ахуйн хэрэгцээтэй уялдуулан ангилал хэмээх асуудлыг ойлгох хэрэгтэй болно. Ямарваа зүйлсийг ангилах нь хүн төрөлхтөн бодит ертөнцийн ээдрээтэй байдлыг арилгахад ашигладаг “агуулгаар нь системчлэн зохион байгуулах” түгээмэл арга юм. Ангиллын систем буюу “нийтлэг хэл” нь тухайн сэдвийн нарийн төвөгтэй байдлыг хэрэглэгчдэдээ зохицуулж болохуйц хэмжээнд хүртэл бууруулахад хувь нэмрээ оруулах багц ойлголтуудыг өгөх замаар хүмүүст асуудлын талаар харилцах боломжийг олгодог. 

Тухайлбал цаг хугацааг өдөр хоног, сар, жилээр; эд зүйлсийг хатуу, шингэн, хийн төлөвөөр; амьтдыг төрөл, зүйл, идэш тэжээлээр нь гэх мэт сонгосон оновчтой ангиллын хэлбэр нь цаг хугацаа, орон зайнаас үл хамааран хүн төрөлхтөнд шаардлагатай мэдээллийг өгөх, хамтран хөгжихөд тусалдаг “нийтлэг хэл” болдог жишээг бид мэднэ. Бүх харилцаанд, ялангуяа өөр хүмүүсийн хооронд их хэмжээний мэдээлэл дамжуулах үед “нийтлэг хэл” шаардлагатай. Үндсэн шаардлага нь аль ч орны жүжигчид урлагийн ижил хэлээр ярьдагтай адилаар ижил нэршил бүхий ойлголтыг ашиглах явдал юм. 

Ангиллын системийн хувьд нэр томьёо тогтоож, мэдлэгийг зохих бүтцээр системчилдэг. Энэхүү аргачлал нь тухайн салбарын мэдлэг, мэдээллийг зөвхөн тухайн салбарын мэргэжилтнээр хязгаарлахгүйгээр бүх оролцогч талуудад нээлттэй, хүртээмжтэй олгох юм. 

Барилгын салбарт ангиллын системийг бий болгох, нэвтрүүлэх нь зайлшгүй бөгөөд урт хугацааны үйл явц. Өргөнөөр ашиглах хүртэл олон бэрхшээлтэй тулгарах нь тодорхой. Гэсэн хэдий ч бүхий л оролцогч талд хүртээмжтэй, нээлттэй ангиллын системийг бүрэн нэвтрүүлж байж тохирох үр дүнд хүрнэ. 

Ангиллын систем

Сүүлийн далан жилийн хугацаанд олон улсад түгээмэл хэрэглэдэг барилгын салбарын хэд хэдэн ангиллын систем бий болсон. Жишээ дурдвал: 

    1.    Шведийн, 

    -    Samarbetskommittén för Byggnadsfrågor;

    -    Byggandets Samordning AB (BSAB);

    -    CoClass.

    2.    Их Британийн,

    -    CI/SfB;

    -    Uniclass;

    -    Uniclass2;

    -    Uniclass 2015.

    3.    Америк болон Канадын,

    -    UNIFORMAT;

    -    MasterFormat®;

    -    UNIFORMAT II;

    -    UniFormat®;

    -    Omni Class® зэрэг томоохон системүүдийг дурдаж болно.  

Дээрх системүүдийг анх бий болсон, хэрэглээнд нэвтэрч эхэлснээс авхуулаад шинэчлэн найруулсан хөгжлийн үе шатыг хамааруулсан түүхэн товчоог зургаар үзүүлье.

Зураг №1. Швед, Англи, Америкийн ангиллын томоохон системүүд

Зурагт үзүүлснээр одоогоор мэдэгдэж байгаа хамгийн эхний ангиллын систем SfB нь 1950 онд нэвтэрсэн бөгөөд түүнээс хойш шинэчлэх, сайжруулах хүчин чармайлт тасралтгүй үргэлжилсээр байна. 

Хэдийгээр олон улсын хэмжээнд хэрэглэгдэж буй томоохон ангиллын системүүд байгаа боловч дэлхийн хэмжээнд хүлээн зөвшөөрөгдсөн нэгдсэн систем хараахан байхгүй байгаагаас ангиллын төгс систем боловсруулах хялбар бус болох нь харагдаж байна. Мөн барилгын салбарын мэдээллийг нэгдсэн системд оруулан, ангилах зайлшгүй шаардлага үүссэн тул “Олон Улсын Стандартын Байгууллага-ISO” нь 1988 оноос  өөрийн ISO/TC 59/SC 13 техникийн хороогоор дамжуулан “Зураг төсөл, барилга угсралт, үйлдвэрлэлийн үе шат дахь мэдээллийн зохион байгуулалт” нэртэйгээр ISO/TR 14177 дугаартай түр стандартыг: 

    -    Барилга байгууламжийг бий болгох, ашиглах явцад илүү сайн мэдээллийн урсгалын үндэслэл болгох,

    -    Салбарын мэдээллийг зохион байгуулах заавар, аргачлалаар хангах зорилготойгоор 1994 онд бэлтгэн, хэвлүүлсэн. 

Энэхүү анхан шатны стандарт хэвлэгдэж, практикт ашигласнаар цааш хэрхэн төгөлдөржүүлэх, сайжруулах талаар туршлага солилцох боломжтой болсон нь дэлхийн хэмжээний ангиллын систем боловсруулах эхний оновчтой алхмын нэг байв. 

Стандартын техникийн хороо нь дээрх туршлагад үндэслэн, цааш барилгын ажилд хамаарах мэдээллийн зохион байгуулалт, цахимжуулалт, түүний дотор “Барилгын мэдээлэлтэй загварчлал /БМЗ/ буюу BIM”-н асуудалд анхаарал хандуулж олон улсын ISO 12006-2 стандартыг боловсруулсан.  ISO 12006 стандартын энэ бүлэг нь мөн л барилгын салбарын ангиллын системийн олон улсын стандартчилал бага байх үед буюу 2001 онд анх хэвлэгдсэн. Одоогоор эхний хэвлэл нь хүчингүй болсон бөгөөд 2015 онд хэвлэгдсэн хоёр дахь хэвлэл хүчин төгөлдөр хэрэглэгдэж байна. 

ISO 12006-2 үндсэн хоёр зорилготой. Үүнд:  

    -    Барилгын инженерийн үйл ажиллагаанд холбогдох мэдээллийг төлөвлөлтөөс авхуулаад барилгын эдэлгээний мөчлөгийн бүхий л үе шатанд цуглуулж, хэрэглэгч талуудад мэдээлэл солилцох боломжийг бүрдүүлэх;

   -   Барилгажсан орон зайд хамаарах ангиллын оновчтой системийг бүрдүүлэх. Үүний тулд жишээ ангиллыг боловсруулахгүйгээр зөвхөн ангилах стратеги аргачлалыг санал болгодог. Зөвхөн үндсэн зарчмыг тодорхойлж, жишиг хүснэгтийг санал болгосноор хэдийгээр өөр ангиллын систем бүрдүүлэхийг хязгаарлахгүй ч үндсэн зарчмын хувьд ижил хэлбэрт аваачих юм. 

“Барилгын мэдээлэлтэй загварчлал-BIM” нь орчин үеийн архитектур, инженерчлэл, барилга угсралтын салбарт үр ашгийг нэмэгдүүлэх хамгийн оновчтой чиглүүлэгч хэрэгсэл болоод байгаа билээ. Энэ нь чанартай барилгыг, хямд өртгөөр босгож, төслийн үргэлжлэх хугацааг богиносгодог. Цаашдаа барилгын салбарт барилгын мэдээлэлтэй загварчлалаар төсөл хэрэгжүүлэх чиг хандлага давамгайлах нь маргаангүй юм. Иймд: 

    1.    Одоо байгаа ангиллын систем боломжит дээд түвшинд хөгжүүлж, BIM-н арга хэрэгсэлд тохируулах;  

    2.    Мэдээллийн зохион байгуулалтын цахим хэлбэрт тохирсон шинэ стандартууд бий болгох шаардлагатай. 

Тодруулбал ISO 19650-1:2018 нь БМЗ-ийг ашиглах үед барилгын үйл ажиллагаанд хамаарах мэдээллийг зохион байгуулахад чиглэж, мэдээлэл солилцох, бүртгэх, хувилбар боловсруулах, зохион байгуулах зэрэг “мэдээллийн менежмент”-ийн зөвлөмжөөр хангах бөгөөд мэдээллийг чанарыг хангах тухайд объектын ангилал нь ISO 12006-2-н зарчимд нийцсэн, объектын мэдээлэл нь ISO 12006-3-д нийцсэн байх шаардлага тавигддаг.  

ISO 12006:2 стандартын дагуу дараах логик хамаарлаар, дараах хэлбэрээр ангилдаг. 

Ангиллын логик хамаарал

Ангиллын хэлбэр

Дээрх уялдаа холбоог хангасан ангиллын системийг бий болгохын тулд бид: 

  1. ISO 12006-2:2015 стандартыг баталж, нэвтрүүлэх шаардлагатай. 

Үүний дараачаар 

    2.    Барилгын мэдээллийн ангилал

    3.    Барилгын бүтээгдэхүүний ангилал

    4.    Барилгын оролцогч талуудын ангилал

   5.    Барилгын багаж, тоног төхөөрөмжийн буюу хэрэглэгдэхүүний ангилал

    6.    Цогцолбор барилгын ангилал

    7.    Барилга байгууламжийн ангилал

    8.    Барилгажсан орон зайн ангилал

    9.    Барилгын элементийн ангилал

    10.    Үр дүнгээс хамаарсан барилгын ажлын ангилал

    11.    Менежмент, барилгын үйл ажиллагааны ангилал

    12.    Барилгын шинж чанарын ангилал зэргийг боловсруулснаар олон улсын ижил төстэй ангиллын системтэй болох юм. 

Нэмж дурдахад барилгын ажлын явцад бий болсон мэдээллийг барилга ашиглалтын менежментэд хэрэглэнэ гэж заасан байдаг боловч харамсалтай нь төсөл бүрд хангалттай мэдээлэл байдаггүй тул паспортжуулалт, барилга байгууламжийн ашиглалтын үеийн шинжилгээ зэрэг нэмэлт ажилбарт хөрөнгө мөнгө зарцуулж, нөгөөтээгүүр одоог хүртэл мэдээллийн системийн нарийвчилсан зохион байгуулалт бий болоогүйгээс барилга байгууламжийн найдвартай байдал хангагдах боломж бүрдэхгүй байна.