Монгол оронд ногоон барилгын талаарх ойлголтыг өгөх, түүнд тавигдах шалгуурт өөрсдийн санаа бодлыг тусгах зорилгоор ШУТИС, Барилга Архитектурын Сургуулийн оюутнууд “A.EEM Ногоон барилга төлөвлөлт” хичээлийн хүрээнд ногоон барилгын суурь шаардлагуудыг өнөөгийн монгол улсад хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа эрх зүйн бичиг баримтууд болон олон улсын үнэлгээний аргачлалд тулгуурлан олон нийтэд сурталчлан танилцуулах ажлыг эхлүүлж байна. 

Энэ үнэлгээний гол буюу суурь хэсэг нь эрчим хүчний хэмнэлт бөгөөд үүний тулд Монгол банкны ерөнхийлөгч, санхүүгийн зохицуулах хорооны дарга, хадгаламжийн даатгалын корпорацын гүйцэтгэх захирал нарын хамтарсан тушаалаар 2019 онд батлагдсан “НОГООН ТАКСОНОМИ” -д дурдагдсан ногоон барилгын талаарх 4 дүгээр чиглэлд заасан тайлбарыг эхэлж дурдах нь зүй гэж үзэж байна.  

Ногоон таксономи гэдэг нь байгаль орчинд ээлтэй үйл ажиллагааны ангилал, тодорхойлолт, шалгуур үзүүлэлт бөгөөд банк, санхүүгийн байгууллагууд, хөрөнгө оруулагчид болон бодлого боловсруулагчид энэхүү таксономийг ногоон зээл, ногоон хөрөнгө оруулалтын төсөл, хөтөлбөрүүдийг тодорхойлохдоо ашиглана. Ногоон таксономи нь аль нэг салбараар хязгаарлагдахгүй, бизнесийн бүхий л салбарыг хамаарах шалгуур үзүүлэлт юм.

4.1 Ногоон барилга

4.1.1 Ногоон барилга барих (арилжааны, нийтийн, орон сууцны болон үйлдвэрлэлийн барилгын)

"Эрчим хүч: Барилга байгууламжийн эрчим хүчний хэрэглээг бууруулдаг өндөр үр ашигтай архитектурын зураг төсөл, эрчим хүчний хэмнэлттэй хэрэгсэл, тоног төхөөрөмж, барилгын техникийг ашиглах, Монгол Улсын ногоон байгууламжийн үнэлгээний стандарт эсвэл түүнтэй адилтгах эрчим хүчний хэмнэлттэй гэрчилгээ эсвэл үнэлгээний схемийг дагаж мөрдөх” гэж заасан.

Энэ ч үүднээс ойрын жилүүдэд Монгол орны банк санхүүгийн системд ногоон барилгын зээлийн гол шалгуур болоод байгаа барилгын эрчим хүчний гэрчилгээ түүнд тавигдаг голлох шалгууруудыг энд өгүүлнэ.

Барилгын салбарын эрх зүйн гол баримт бол барилгын норм, дүрэм бөгөөд эрчим хүчний хэмнэлтийн хувьд БНбД 25-01-20 Барилгын дулаан хамгаалалтын норм нь гол суурь нь юм.

Нормын заалтуудаас хамгийн түгээмэл хэрэглэгдэг нь Барилгын эрчим хүчний гэрчилгээ бөгөөд энэ нь тухайн барилгын эрчим хүчний хэмнэлт барилгын нормын суурь түшингээс хэр хэмжээний бага эрчим хүч хэрэглэж байгааг буюу хэмнэлтийг илэрхийлдэг.

Зураг 1. Барилгын эрчим хүчний гэрчилгээний нүүр хуудас

Шинээр баригдаж буй барилга нь С ангиллын шаардлага хангасан байх ёстой ба харин ногоон барилгын хувьд В ангиллын буюу “суурь түвшин” нормын үндсэн шаардлагаас 20 хувь бага эрчим хүч хэрэглэсэн байх ёстой байдаг.

Барилгын эрчим хүчний хэрэгцээ нь дамжуулалтын болон агаар сэлгэлтийн дулаан алдагдал, нарны болон дотоод дулаан ялгарлын тэнцлээр тодорхойлогдож байдаг.

Барилгын эрчим хүчний хэмнэлтийг бий болгох үндсэн арга хэмжээ бол дулаалга болон үр дүнтэй агаар сэлгэлтийн системийг төлөвлөж, суурилуулах  байдаг.

В ангилалд хүрэх гол шалгуур нь барилгын гадна хашлага бүтээцийн сайтар буюу зузаан дулаалга юм. Мөн дулааны гүүрний дулаан алдагдлыг бууруулах, агаар сэлгэлтийн системд дулаан эргүүлэн ашиглагч (ERV, HRV) -ийг төлөвлөх явдал юм.

Зураг 2. Дулааны гүүрний тооцооллын үр дүн

Зураг 3. ERV буюу эрчим хүч эргүүлэн ашиглагч агаар сэлгэлтийн систем (nZEB загвар сууц)

Эрчим хүчний хэмнэлтийн “B”, “А” , “А+”, “А++” ангилалд заавал биелүүлэх эрчим хүч хэмнэлтийн арга хэмжээнүүдийг заасан байдаг. Үүнд:

    ●    Хэрэгцээний халуун усны системийн эргэлтийн эрчим хүчний зарцуулалтыг бууруулах бие даасан дулааны зангилаа ба халуун, хүйтэн усны удирдлагын болон эрчим хүчний хэрэгцээний автомат системтэй байх;  

    ●    Барилгын өрөөнүүд хөдөлгөөн ба гэрэл мэдрэгч бүхий эрчим хүчний хэмнэлттэй гэрэлтүүлгийн систем ашиглах;

    ●    Цахилгаан шат, насос ба агаар сэлгэлтийн тоног төхөөрөмжийн  хөдөлгүүрт реактив чадлын  компенсацийн төхөөрөмж ашиглах.

Зураг 4. Халаалт, халуун усны дулааны автомат зангилаа (Danfoss)

Зураг 5. Хөдөлгөөн мэдрэгчтэй эрчим хүчний хэмнэлттэй LED гэрэлтүүлгийн төхөөрөмж

Зураг 6. Хөдөлгүүрийн реактив чадлын компенсацийн төхөөрөмж суурилуулсан байдал

Барилгын эрчим хүчний хэмнэлтийн ангилалд хүрэхэд тавигддаг нөгөө гол шаардлага нь Барилгын дулаан дамжуулалтын хувийн нормчилсон утга (kspreq)-ыг барилгын халаагдах эзлэхүүн ба барилгажих бүсийн халаалтын улирлын хэм хоногоос хамааруулан тогтоосон байдаг. Энгийнээр тайлбарлавал барилгын бүрхүүлийн хашлага бүтээцүүдийн дулаан дамжуулалтын талбайн дундаж утга юм. Үүнд нөлөөлдөг гол хүчин зүйл нь барилгын оврын үзүүлэлт болон шиллэгээний илтгэлцүүр байдаг.

БНбД 25-01-20 ийн М хавсралтад оврын болон шиллэгээний илтгэлцүүрийн хязгаарлалтын зөвлөмжийг тусгасан байдаг.

Оврын үзүүлэлтийг (Form factor) барилгын гадна хашлага бүтээцийн талбайг барилгын халаагдах эзлэхүүнд харьцуулсан харьцаагаар тодорхойлогддог.

Зураг 7. Төрөл бүрийн хэлбэртэй барилгын оврын үзүүлэлтийг тооцсон жишээ

Овор бага байх нь гадна хашлага бүтээцийн талбай багасаж, үүнтэй зэрэгцэн материал болоод дулаан алдагдал буурч энэ нь хөрөнгө оруулалтын болоод ашиглалтын зардлыг ч багасгах гол үндэс болдог. 

Шиллэгээний илтгэлцүүр нь барилгын шилэн хийцийн талбайг барилгын нийт ханын талбайд харьцуулсан харьцаа. Энэ харьцаа их байх аваас өвлийн улиралд дулаан алдагдал ихсэх, зуны улиралд хэт халах асуудлууд үүсгэдэг.

Зураг 8. Шиллэгээний илтгэлцүүрийг тооцсон жишээ.

Их байх нь дулаан алдагдлаас гадна хэт халалтын шалтгаан болдог.

Илүү хэмнэлттэй барилга барихад илүү хөнгөлөлттэй зээл, урамшуулал олгох систем манай орны банк, санхүүгийн системд нэвтрээд байгаа бөгөөд  нь эдгээрт тавигдах нэмэлт шаардлагууд БНбД 5-01-20 -д дараах байдлаар тусгагдсан байдаг.

    ●    “A” буюу өндөр эрчим хүчний хэмнэлттэй олон нийтийн барилгын зохиомол өдөөлттэй агаар сэлгэлтийн систем нь дулаан эргүүлэн ашиглагчтай байна.

    ●    “А+” буюу бага эрчим хүчний барилгын хувьд зохиомол өдөөлттэй агаар сэлгэлтийн систем нь дулаан эргүүлэн ашиглагчтай, дулааны гүүрний эсрэг арга хэмжээ авч баталгаажуулан үр дүнг үнэлсэн байна.

    ●    “A++” буюу Пассив барилгын хувьд пассив сууцны институтийн (The Passive House Institute) боловсруулсан энэ төрлийн барилгад тавигдах шаардлагуудаас дараах 2 шалгуур үзүүлэлт болох барилгын халаалтын жилийн хувийн эрчим хүчний хэрэгцээ 15кВт.ц/(м2.жил) –аас бага байх, халаалтын ачаалал 10 Вт/м2-аас бага байх шаардлагуудаас бусдыг нь хангасан байна.

Барилгын эрчим хүчний гэрчилгээг Эрчим хүчний зохицуулах хорооноос батламжилсан эрх бүхий барилгын эрчим хүчний аудиторууд олгодог.

Эндээс эрчим хүчний хэмнэлтийн хувьд ногоон барилгад дараах суурь шаардлагууд тавигдана гэж үзэж байна.

    1.    Эрчим хүчний хэмнэлтийн В буюу түүнээс дээш ангилалтай, нормын шаардлагын түвшингээс 20 -оос дээш хувийн хэмнэлттэй.

    2.    Тухайн ангилалд шаардлагатай нэмэлт шаардлагуудыг хангасан байх.

    3.    Барилгын дулаан дамжуулалтын хувийн үзүүлэлт нь нормчилсон утгаас заавал бага байна.

Энэхүү өгүүллийг Шинжлэх ухаан технологийн их сургуулийн Барилга архитектурын сургуулийн оюутан Б.Авдулжапар, Т.Бахдаулет, М.Машбат, О, Ердигул, Б.Дониддулам, У.Цолмон, Д.Мөнгөнтуяа нар бэлтгэлээ.