Уур амьсгалын өөрчлөлт, хүлэмжийн үзэгдэл, хүний үйл ажиллагаатай холбоотой хог хаягдал, агаар, ус, хөрсний бохирдол зэрэг нь экологийн сүйрэлд оруулж, хүн төрөлхтөн оршин тогтнох уу, үгүй юу гэдэг асуудал дэлхийн нийтийн өмнө тулгарч байгаа билээ. Харин үүнийг шийдэхийн тулд дэлхийн томоохон улс орнууд, бизнесийн бүхий л салбар байгальд ээлтэй, “ногоон” хэв загварт шилжиж байна. Ялангуяа дэлхийн нийт хүлэмжийн хийн 40%-ийг ялгаруулдаг барилгын салбарт “ногоон барилга” - ын инновац хурдацтайгаар нэвтрэн, тогтвортой байдлыг нэн тэрүүнд чухалчлах боллоо. Манай улсын хувьд ч үе шаттайгаар шилжих явцад явж байгаа бөгөөд Монголын анхны томоохон хэмжээний ногоон барилга ашиглалтад ороод байгаа билээ. Тиймээс энэ удаагийн дугаартаа тус төслийг хэрэгжүүлэгч MMS Group - ийн гүйцэтгэх захирал Б.Гантүлхүүрийг зочин хоймортоо урьж, энэ талаар ярилцлаа.

Өнөөдрийн бизнесийн салбар дахь таныг бүтээхэд нөлөөлсөн чухал хүчин зүйл тань юу вэ? 

Манай аав техникийн их сургуулийн багш, ээж маань хүний их эмч хүн. Боловсролтой, өндөр шаардлагатай гэр бүлд өссөн болохоор тэр хэмжээгээрээ хүмүүжилтэй, тал талын зүйл оролддог идэвхтэй хүүхэд байсан. Энэ нь миний сурч боловсрох, өсөж хөгжихөд ихээхэн нөлөөлсөн. Мөн найз нөхөд, хамт олон, шинэ үеийн чадварлаг залуучуудын сэтгэлгээний хүчээр өнөөдрийг бий болгож байгаа. 

Би цахилгааны инженер мэргэжилтэй, сургуулиа төгсөөд ТЭЦ - 4 -д  Монгол Чехийн хамтарсан нүүрсний конверыг автоматжуулах төсөл дээр ажиллаж, дараа нь Оюутолгойн анхны босоо амыг нээх төсөлд 5 жил ажилласан. Энд ажиллах хугацаандаа маш их зүйлийг сурч, бизнесээ эхлэх сууриа ч тавьсан. Эргээд бодоход “хувь тавилан” эсвэл “аз” гэж тодорхойлмоор санагддаг. 

Энэ төслийг Канадын Redpath компани гүйцэтгэж байсан бөгөөд үе үеийн удирдлагууд гайхалтай хүмүүс байлаа. Нэг өдөр урд нь харж байгаагүй Канад нөхөр хог шүүрдэж, цэвэрлэгээ хийнгээ бидэн рүү эрхий хуруугаа гозойлгоод инээгээд л байлаа. Бид ч энэ шинэ ажилтныг “хашраая” гэсэн юм бодож байсан юм. Гэтэл маргаашийн хурал дээр шинээр томилогдсон даргыг танилцуултал өнөөх Канад хүн байв. /инээв/ Тэр хүн хэлэхдээ “Монгол хүмүүсийн сэтгэлгээ сонин юм. Дарга хүний өмнө бөхийж байх ёстой юм шиг харьцдаг. Харин Канадад бол хэвтээ удирдлагатай. Бүх ажилтнууд ижил түвшинд, чухам манлайлагч хүн хамгийн урд нь зорилгодоо хэрхэн хүрэхийг чиглүүлдэг” гэсэн юм. Энэ үг, удирдах арга барил, компанийн систем, соёл нь миний амьдралын хэв маяг, удирдах арга барил, сэтгэлгээнд ихээхэн нөлөөлсөн. Хувь хүн ч бай, улс эх орны хөгжил ч бай томоохон систем юм гэдгийг эндээс ойлгосон юм. 

“Хувь тавилан” эсвэл “аз” гэж тодорхойлмоор санагддаг гэж хэллээ.  Тэр тухайгаа ярьвал?

Нэг өдөр найз /одоо манай компанийн хувьцаа эзэмшигч/ - тайгаа хамт томоо кабель утасны сүүдэрт сэрүүцээд сууж байтал гадаад инженер хажууд ирээд “Наад кабелиа гэмтээчихвэл их үнэтэй шүү, 62 мянган доллар” гэж хэлсэн. Энэ үнийн дүнг сонсоод бидний амьдралыг тэр чигт нь өөрчлөх хэмжээний мөнгө байна гэж бодсон. Тухайн үед хоёр өрөө байрыг 10 доллароор авахын тулд ажиллаж байсан үе. 

Гаднаас ирж буй материалууд зөвхөн Оюутолгойд нийлүүлэгддэг, Монголын барилгын зах зээлд нэвтрээгүй байсан. Тиймээс үүнийг үйлдвэрлэгч орноос оруулж ирэх санаа төрж, өнөөх кабелнийнхаа шошгыг нь харж аваад Хятадын үйлдвэр рүү нь Монгол дахь албан ёсны борлуулагч болох хүсэлтэй байгаагаа мэйлээр илэрхийлсэн. Тэр үйлдвэрлэгч нь 60 га газарт үйлдвэртэй, 100 мянган гаруй ажилтантай, Хятадын хамгийн том төрийн өмчит хувьцаат компани байсан. Удалгүй уулзах хүсэлтэй байгаа талаар хариу мэйл ирсэн. Кабельнийнхаа талаар маш сайн мэддэг байсан учраас тэдний итгэлийг хүлээхэд түлхэц болсон гэж боддог. Албан ёсны дистрибьютер болохын тулд компани байгуулах шаардлагатай болсон. Тиймээс эхний алхмаа хийж, өдгөө 15 жилдээ хамтран ажиллаж байна. 

Кабелийн сүүдэрт суусан тэр цагаас бизнесийн талаар бодож, Оюутолгойн төсөл дээр нийлүүлэгдэж байгаа бүх материалуудыг судалж, тэмдэглэл хөтөлж, аль улсаас, ямар материалыг оруулж ирэх талаар 2-3 жилийн хугацаанд судалсан. Тухайн үедээ ажлынхандаа “Би нэг л өдөр компаниа байгуулж, Оюутолгой дээр нисэж ирээд гэрээ байгуулах болно” гэж мөрөөдөж ярьдаг байсан, биеллээ ч олсон./инээв/

Таван жил надад зааж сургасан ажил, хамт олноосоо холдож, бизнес хийх шийдвэр гаргах амар байгаагүй. Ажлаасаа гарах өргөдлөө өгөхөд манай дарга надад их сайхан үг хэлж байсан. “Бид ч бизнесийн эрсдэлээс айгаад насаараа нэг компанийн цахилгаанчнаар ажиллаж байхад, чи ийм хөгжингүй оронд бизнес хийх зоригтой шийдвэр гаргасанд бахархаж байна. Хэрвээ бодсон зүйл чинь санаснаар бүтэхгүй бол манай үүд хаалга чамд үргэлж нээлттэй байх болно” гэж хэлсэн. Оюутолгойн системээс ёс зүй, хариуцлага, үнэнч шударга байдал,  мэргэжлийн ур чадвар, мэдлэг боловсрол гэх мэт маш их зүйлийг сурсан. 

Анх гурвуулаа эхэлсэн компани маань одоо 600 гаруй ажилтантай, 6 охин компанитай болон өргөжсөн байна. 

Одоо ямар төсөл  дээр туслан гүйцэтгэгчээр ажилладаг вэ? 

Анх, “My Mоn Source” худалдааны компанийг үүсгэн байгуулж, дараа нь 2013 онд барилгын цахилгаан инженерингийн угсралт, холбоо дохиоллын угсралт хийдэг “ММS Engenering” нэртэй мэргэжлийн компаниа байгуулсан. Өнгөрсөн 10 орчим жилийн дотор барилгаас гадна ил болон гүний уул уурхайн салбарт хүн хүч, цахилгааны бүтээгдэхүүн ханган нийлүүлдэг, угсралтын үйлчилгээ хийж байна. 

Улаанбаатар болон Орон нутагт барилгын төслүүд, Сэргээгдэх эрчим хүчний төслүүд мөн Оюутолгойн цахилгаан болон механикийн хэд хэдэн төслүүд дээр туслан гүйцэтгэгчээр ажиллаж байгаа.  

Ногоон оффис барих тал дээр хэрхэн шийдвэр гаргаж байсан бэ? 

Анх компаниа байгуулаад 37м2 оффис түрээсэлж эхлээд дараа нь өөрсдийн гэсэн оффистой болж байлаа. Бизнес томрохын хэрээр ажилтнуудаа хэрхэн тав тухтай, стрессгүй, өндөр бүтээмжтэй ажиллуулах уу гэдэгт анхаарах болсон. Тиймээс бид өөрсдийн оффисоо барихаар шийдэж, энэхүү төслийнхөө удирдагчаар би ажиллахаар болсон. Миний хувьд ойрын ашгаас илүү ирээдүйн урт хугацааны үр дүнгээ бодолцож шийдвэр гаргадаг. Тиймээс энэ утгаараа юугаараа давуу байж, ондоошиж, нийгэмдээ нөлөө үзүүлэх вэ гэдэг өнцгөөс харж судалгаа хийсэн бөгөөд энэ эрэл хайгуул маань ногоон барилга, сэргээгдэх эрчим хүчтэй холбогдож эхэлсэн. Төслийн судалгаа хийхийн тулд АНУ, Хятад, Солонгос, Герман, Австри гээд л олон орнуудаар явсан. Энэ явцдаа LEED, BREAM, GREEN STAR гэх мэт олон улсад хамгийн өндөр үнэлгээтэй ногоон барилгын сертификат байдаг талаар мэдсэн. Энэхүү сертификат нь дэлхийн 160 гаруй оронд нэвтэрчихсэн байсан. 

Үүний үр дүнд манай барилгатай адилхан барилга Австри улсад баригдсаныг мэдээд тэдний талын төлөөлөгчидтэй уулзаж туршлага солилцсон. Тэр үед бидний байрласан буудал Австрийн LEED Gold сертификаттай байсан учраас үүнийг бэлгэшээгээд Монголдоо LEED гэрчилгээтэй барилга барина гэж мөрөөдөж байлаа. Энэ мөрөөдөл маань ч биеллээ олсон байна. /инээв/

Ногоон барилга барина гэхээр өндөр төсөв гэж бодогдог. Уламжлалт энгийн барилга болон ногоон барилга барихад өртөг төсвийн хувьд хэдэн хувийн зөрүүтэй гарсан бэ? 

Миний хувьд холын зөрүүгүй гэж хэлнэ. Манай барилга ихэнх томоохон хөрөнгө оруулалт шаардлагатай ажлууд маань ковидын өмнө хийгдсэн учраас м2 үнэ нь 1 сая - 1,5 сая орчим болсон. Нийтдээ 27 тэрбум төгрөгийг зарцуулсан. Энгийн барилгын өртөгтэй харьцуулж үзвэл 35 орчим хувийн ялгаатай. Гэхдээ ашиглалтынхаа явцад маш өндөр хэмнэлтийг бий болгодог. Жишээ нь манай оффис шиг хэмжээтэй энгийн барилгын сарын зардал нь 20-30 сая гардаг бол бид 10 сая төгрөгийн зардалтай байна. 

Хамгийн гол нь итгэл үнэмшил, энэхүү оффист ажиллаж байгаа ажилтнуудын сэтгэл ханамж, эрүүл мэнд, компанийн алсын хараа, эрхэм зорилго, урт хугацааны тогтвортой бодлого энэ мөнгөтэй харьцуулшгүй шүү дээ. Харин үүнийг хэд дахин нугалсан баялгийг бид бүтээж чадна.

Анхдагчийн зарчим хэзээд дардан байдаггүй. Анх удаа ногоон оффис барихад ямар асуудлууд тулгарсан бэ? Санхүүжилтээ хэрхэн шийдвэрлэсэн бэ? 

Ногоон барилга барихад маш олон асуудал гарч, шантрах үе цөөнгүй байсан. Манай зарим гүйцэтгэгч нар маш хариуцлагагүй хандаж буруу цутгаад буцаж нураах болж,  хий дэмий мөнгө салхинд хийссэн. Тэр үед энэ төсөлд оруулж буй хөрөнгө оруулалтаа хадгалаад эсвэл энгийн барилга барьчихвал илүү хялбар байх байлаа гэж шантрах үе байлаа. Олон хүн ногоон барилга барьж шатах хэрэг байна уу гэж хэлж байсан. Гэхдээ эргээд харахад ашиг олохоос илүүтэй үнэ цэнийг бий болгож, хүмүүсийн итгэл үнэмшил, харах өнцөгт ихээхэн нөлөөлсөн. 

Яг үнэндээ ихэнх бизнесменүүд барилгыг тооны машин дээр бодоод ашиг гэж харснаас болж өнөөдөр Улаанбаатарын түгжрэл, утаа, орон зайгүй, нийгмийн стресс бухимдал бий болсон. Сүүлдээ зогсоолгүй, хүүхдэд ээлтэй орчингүй, ногоон байгууламжгүй төлөвлөж, бүх зай талбайг ашиг болгож байна. Энэ өнцгөөс харвал маш харгис бизнес харагдаж байгаа биз. Тиймээс энэ харалган яваа салбарт өөрчлөлт авчирсан барилга барих нь зөв гэж бодоод шийдвэрээсээ буцаагүй. Ухаалаг, сэргээгдэх эрчим хүч ашигласан, ногоон материал, хэмнэлт, дулаан алдагдалгүй барьсан ногоон барилга ямар байдгийг бодитоор харуулахыг зорьсон. 

Анх ногоон барилга гэдэг ойлголт арилжааны банкнуудад ч байсангүй. Монголын анхны том хэмжээний ногоон барилга барих төслөө бариад нэгэн томоохон арилжааны банканд хандаж ногоон зээл хүссэн боловч тэд ойлгоогүй. Гэхдээ энэ нөхцөл байдал биднийг улам хурцалсан бөгөөд энэ төслийнхөө эцсийг үзэх зориг өгсөн. Дараа нь бид дахин өөр нэгэн арилжааны банканд хандахад тэд ногоон зээлийн талаар судалж, Итали улсын ногоон зээлийн сангаас хөрөнгө оруулалт татаж өгсөн. 

Гэхдээ нөгөө бодлын барилгын салбарын толгой компаниуд биш манайх хандсан нь тэдний хувьд итгэмээргүй байсан байх. 

Одоо бүх арилжааны банкнуудад ногоон барилгын зээл, ногоон бизнесийн зээл гээд олон боломжууд бий болсон байна. Энэ төслийн үр дүнд барилгын салбарт төдийгүй банкны салбарт ч нөлөө үзүүлжээ. 

Арилжааны банкнуудад ногоон зээл тренд болж байна. Манай барилгатай маш олон хүмүүс ирж танилцсан. Барилгын салбарынхны харах өнцөг өөрчлөгдөж, хийж бүтээж болохыг бодитоор харж байгаа учраас өөрсдийн дараа дараагийн төсөлдөө “ногоон” концепцыг тусгахыг зорьж байна гэж харж байгаа. Эрчим хүчний салбарт ч тодорхой хэмжээнд нөлөөлсөн. 

Ногоон барилга барихад холбогдох баримт бичгийн асуудал гарсан уу? 

Манайх Шанхайд байрлалтай ногоон барилгын зөвлөх үйлчилгээ авсан учраас бүх зүйлийг хэрхэн хийх талаарх зааварчилгаа өгсөн. Мэдээж баримтлах ёстой норм, дүрмээ баримталсан. 

LEED сертификат нь зөвхөн ногоон барилга гэсэн тодорхойлолт биш юм. Барилга барих хашаагаа зоохоос эхлээд ашиглалтын бүх хугацаа нь ногоон байх шаардлагатай байдаг. Жишээ нь бид барилгын бүх хогоо ялгахаас эхлээд газрынхаа 20 см шимт хөрсийг хүртэл хуулж аваад эргээд ашигласан.

Зарим талаараа анх удаа ийм төсөл хэрэгжүүлж байгаа учраас мэдэхгүй зүйл тулгарч тэр чинээгээр зарлага гаргасан. Жишээлбэл, шалны материалаа Италиас л захиалах ёстой гэж ойлгож байсан бол яг адилхан үйлдвэр нь Хятад улсад байсан. Энэ хэрээрээ туршлагатай болсон. 

MMS GREEN BUILDING

Манай улсад ногоон барилгын ойлголт орж ирээд шилжих шатанд явж байна гэж  хардаг. Олон улсад ногоон барилга гэдэг анх бидний ойлгож байснаас илүү гүнзгийрсэн. Ойлгож ч амжаагүй байтал дараагийн шат руугаа хөгжиж байна. Одоо олон улсад ногоон барилга гэдгийг хэрхэн тодорхойлж байна вэ? 

Одоо дэлхий дахинд энергийн төлөөх амьдрал өрнөж байна. Энэ эцэстээ хүн төрөлхтөн дэлхий дээр хэчнээн сая жил оршин тогтнох тухай яригдаж байгаа асуудал. Үүний тулд бид шавхагдахгүй баялгаа ашиглаж бий болгох энергийн төлөө ажиллах ёстой болж байна. Тиймээс үүнийг шийдэхийн тулд НҮБ - аас ногоон хөрөнгө оруулалт хийж, томоохон улсуудын нэгдсэн бодлогоор карбоныг бууруулахыг зорьж, банк санхүүгийн салбар ногоон зээл рүү шилжиж байна. 

Мөн олон улсын зах зээл дээр тренд болж буй зүйл нь гарал үүслээс шалтгаалан худалдан авалт хийдэг болсон байна. Жишээ нь тухайн барилгын материалыг үйлдвэрлэхдээ нүүрс ашигласан уу, сэргээгдэх эрчим хүчээр үйлдвэрлэсэн үү, насанд хүрсэн хүүхэд ажиллуулсан эсэх гэх мэт олон нарийн үзүүлэлтээр судалгаа хийгдэх болж, энэхүү судалгааны үр дүнд суурилан сонголтоо хийж байна. Цаашдаа ногоон технологи ашиглаагүй бол хэрэглэгчгүй болно гэсэн үг. 

Ногоон барилга гэдгийг тодорхойлвол хүн төрөлхтөнд зориулсан хамгийн эдийн засгийн хэмнэлттэй, шавхагддаг байгалийн нөөцийг хамгийн бага, зохистой хэмжээнд ашиглаж, шавхагддаггүй байгалийн нөөц буюу нар, салхи, хий зэрэг сэргээгдэх эрчим хүчнээс энерги үүсгэж байдаг ийм л ухагдахуун юм. Олон улсад ногоон барилга гэдгийг нотлохдоо  ямар нэгэн хээл хахууль, гаднын хэнээс ч хамааралгүй хөндлөнгийн аудиторууд шалгадаг бөгөөд бүх мэдээллийг нь тусган дүгнэлт гаргадаг. 

Мөн уул уурхайн салбарыг ногоон болгохыг шахаж байгаа. Австрали улсад гэхэд бүх уул уурхайн компаниудаас орлогынх нь 5 хувийг нүүрсхүчлийн хий ялгаруулсны төлөө татвар болгож авдаг. Тиймээс тухайн компаниуд үйл ажиллагаагаа ногоон болгоод 5 хувийн ашгаа өөрсдөдөө авч үлдэхийн тулд ногоон руу шилжиж байна. 

Миний бодлоор 2030- 2050 он гэхэд ногоон барилга гэдэг ойлголт энгийн зүйл болон хувирах байх. АНУ - аас 2035 он гэхэд дэлхий даяар баригдаж байгаа бүх барилгуудыг ногоон технологиор баригдах төдийгүй үүний хамгийн бага шалгуур нь LEED гэрчилгээ байна гэж үзэж байгаа. Тиймээс цаашид үүнээс ч өндөр шалгууртай болно гэсэн үг. 

Олон улсын санхүүгийн зах зээлээс ногоон санхүүжилт авах, ногоон барилгын төсөл бичээд энэхүү төсөлдөө гаднын хөрөнгө оруулалтыг татах боломж хэр байна вэ?

Дэлхийн банк, мөнгө, санхүү, хөрөнгийн зах зээлийн томоохон тоглогч нарын баримталж буй бодлого нь нийт хөрөнгө оруулалтынхаа 70 хувийг ногоон зүйлд зарцуулна гэсэн чиглэлтэй ажиллаж байгаа. Жишээлбэл, банкийг санхүүжүүлэгч этгээд нь нийт хөрөнгө оруулж буй мөнгөнийхөө 70 хувийг нь ногоон бизнест зориулан зээл гаргахыг гаргахыг шаардаж байгаа бөгөөд уг шаардлагыг биелүүлээгүй тохиолдолд буцаан төлөх хүүний хувь нь өндөр байх зарчмаар ажиллаж байна. Тиймээс банкнууд энэ их санхүүжилтийг ногоон бизнест олгохын тулд ажиллаж байна шүү дээ. 

Гаднын улсаас хөрөнгө оруулалт авахад манай улсын зээлжих зэрэглэл, макро эдийн засаг, инфляц, ДНБ гэх мэт хүчин зүйлүүд нөлөөлдөг. Гэхдээ заавал арилжааны банкаар дамжуулахгүй гаднын хөрөнгө оруулалтын компани болон ногоон зээлийн сангаас хөрөнгө оруулалт авах боломжтой. Мэдээж хөрөнгө оруулагчид санхүүгийн шинжилгээ, бусад зээлжих зэрэглэлийг тогтоох нь тодорхой. Харин төслөө бичихдээ ногоон барилгын ямар сертификатаар барих, ямар компаниас зөвлөх үйлчилгээ авах вэ гэдгээ тодорхой тусгаж өгөх нь маш том давуу тал, боломжийг бий болгодог. Манай хувьд EBRD /European bank for reconstruction and development/  гэх мэт томоохон хөрөнгө оруулагчидтай хамтран ажиллаж байгаа. 

Барилгаа 100% сэргээгдэх эрчим хүчээр хангасан үр дүнгээс хуваалцвал? 

Батарей суурьтай 360 ширхэг нарны панел ашигласан. Өөрийн цахилгаан хэрэгцээг 100% сэргээгдэх эрчим хүчээр хангаж, нарны цахилгаан эрчим хүчний үүсгүүрийн хосолмол буюу (hybrid) системтэй бөгөөд нийт 168 кВт цахилгаан эрчим хүч үйлдвэрлэж, 100 киловаттын батарейд хуримтлуулан, илүүдэл эрчим хүчээ төвийн нэгдсэн сүлжээнд нийлүүлдэг. Оффис эзэнгүй байх амралтын өдрүүдээр барилга өөрийн эрчим хүчний хэрэглээгээ “Унтаа горим”-д оруулдаг.  Ус, дулааны хувьд төвийн шугамд холбогдсон, хосолмол системтэй ч дулааны үр ашигтай шийдлүүд нэвтрүүлсний ачаар жирийн барилгатай харьцуулахад хэрэглэх байсан дулааны ердөө 30 орчим хувийг хэрэглэж байгаа. Нүүрс хүчлийн хий ялгаруулалтыг жилд 44%-иар бууруулсан цаашид хэмнэж байгаа нүүрсхүчлийн хийгээ ирээдүйд карбон кредит болгон борлуулах боломжтой байгаа. 

Монгол Улс сэргээгдэх эрчим хүчний асар их нөөц байгаа ч хөрөнгө мөнгөний асуудлаас болоод томоохон станцуудыг барьж чадахгүй байгаа. Тиймээс заавал улс юу хийхийг хүлээлгүй хувийн хэвшлүүд энэ салбарт төслөө хэрэгжүүлээд эхэлбэл илүү үр дүнтэй байх ч юм шиг. Таны хувьд энэ чиглэлд ажиллах төлөвлөгөө байгаа юу? 

Монголын эрчим хүчний салбарыг Оросоос хараат бус болгоход бидний зүгээс хийж чадах бүхнээ хийж, улсынхаа хөгжилд хувь нэмрээ оруулахсан гэсэн сэтгэлээр үргэлж ажлаа төлөвлөдөг. Тиймээс сэргээгдэх эрчим хүчийг нэмэгдүүлэх тал дээр ажиллаж байна. Одоогоор аж ахуй нэгж байгууллагуудыг сэргээгдэх эрчим хүчээр хангахыг зорьж байгаа бөгөөд ингэснээр байгаль орчин, эдийн засгийн ямар үр нөлөө үзүүлэх вэ гэдгийг судалгаагаар гаргаж байна. Урт хугацаандаа технологи шингэсэн сэргээгдэх эрчим хүчний томоохон төсөл хэрэгжүүлэхээр төлөвлөсөн байгаа. 

Та тархиа  хэрхэн амраадаг вэ?  Хобби бий юу?

Японы Гундам угсардаг лего тоглоом цуглуулдаг. Мөн дугуй унах, загасчлах, буудлагын спортоор хичээллэх гээд олон хобби бий. Сүүлийн 10 гаруй жил “Catch and release” буюу бариад тавьдаг спорт загасчлалын төрлөөр хичээллэж байгаа. Энэ хоббигоо бизнес болгон хөгжүүлж, Хөвсгөлийн тайгад, Шишигтийн эрэг дээр загасчлалын кемп байгуулсан. Улаанбаатараас 1000 орчим км зайд оршдог, зөвхөн морь, завь эсвэл онгоцоор очих боломжтой. Кемпээ ногоон дэд бүтэцтэй шийдэж, сэргээгдэх эрчим хүчийг ашигласан. Цаашдаа Монголын анхны ногоон сертификаттай кемп болгож, олон улсад танигдах, гаднын жуулчдыг татах, байгаль орчноо хамгаалах томоохон хөшүүрэг болно гэж боддог. 

Гэхдээ хобби хоёр талтай. Экстрем төрлийн хобби амь насанд аюултай, мөн зарим хобби маш өндөр зарлагатай байдаг. Хэт ийм зүйлд анхаарлаа хандуулбал бизнес хаягдах учраас ажлынхаа хажуугаар зав гарсан үедээ дуртай зүйлсээ хийдэг. 

Ер нь хувь, хувьсгалын бүх тал дээр ногоон байх зарчимтай ажилладаг уу? Тогтвортой хөгжлийн зорилтуудыг хэрэгжүүлдэг үү? 

Гэр бүл, бизнес, хувь хүн дээрээ ногоон байхыг эрхэмлэдэг. Хувь хүний хувьд эрүүл хооллолт, дасгал хөдөлгөөн, нойр ямар чухал вэ гэдгийг ойлгосон. Үүнийгээ өдөр тутамдаа хэвшүүлсэн.

Манайх 6 охин компанитай. Энэ бүх компаниудын маань алсын хараа эрхэм зорилго бол “Бид эх орныхоо ногоон ирээдүйг бүтээх үндэсний тэргүүлэгч компани болно” гэсэн уриатай ажилладаг. Баримталж буй гол зарчим бол нэгдүгээрт ногоон байх,  хоёрдугаарт урт хугацаанд тогтвортой үйл ажиллагаа явуулах, гуравдугаарт  технологи дээр суурилсан байх юм. Бизнесийг урт хугацаанд тогтвортой байлгахын тулд технологид суурилсан байх  нь маш чухал. Учир нь олон компаниудын дампуурч байгаа шалтгаан үүнтэй холбоотой байдаг. Компаниа 100 жилээр харж байгаа учраас тэр цэгт хүрэхийн тулд юу хийх ёстойгоо одоогоос харж ажиллаж байна. 

Миний хувьд 4 компанидаа НҮБ - ын тогтвортой хөгжлийн 17 зорилтын 12 - ыг нь хэрэгжүүлж ажиллаж байгаа. 

Удирдлагын түвшинд ажиллаж эхлэхэд өөрийгөө хэрхэн хөгжүүлсэн бэ? 

Компаниа байгуулаад эхний хоёр жил их гутардаг байсан. /инээв/ Хэл муутай, удирдах чадвар муу гэж өөрийгөө их голно. Гэхдээ эцэстээ бүх зүйлийг чаддаг байх албагүй харин миний чадахгүй байгаа зүйлийг чаддаг хүнтэй нь хамтарч ажиллаад багаа зөв бүрдүүлэх нь чухал юм гэдгийг ойлгосон. Миний хувьд баг хамт олноо эвлэлдэн нэгдэх, зорилгодоо хүрэхэд чиглүүлэх, итгэл үнэмшлийг бий болгоход манлайлах үүрэгтэй. Мэдээж удирдахуйн ухааны чиглэлээр ном, онолууд уншдаг. Өгөөж багатай санагддаг . Гэхдээ өөрийгөө зөв явж байгааг тэндээс хардаг. 

Удирдах гэхээсээ илүү манлайлах гэдэг нь зөв байх. Манлайлагчийн хувьд бодож байгаа зүйлээ хуваалцъя гэж бодож байна. Хүн гэдэг гэрт амьдарч байсан бол байшин хүснэ, байшинтай болоод тансаг хаус хүснэ. Ингэж хүссээр нэг л мэдэхэд өмнөхөө мартдаг. Миний хувьд байр, машин, хөрөнгө мөнгө, гэр бүл бүх зүйл бий болсон ч аз жаргалгүй байна. Яагаад гэвэл миний хүүхэд хортой утаагаар амьсгалж, бөглөрч, уур бухимдал, стресстэй нийгэмд амьдарч байна. Хаана аз жаргал бий болдог вэ гэвэл нийтээрээ дундажаас дээш түвшин амьдарвал үүнийг мэдэрдэг юм байна. Хоёр танихгүй хүн инээмсэглээд өнгөрөх нөхцөл энд бүрддэг гэсэн үг. 

Эндээс бодоод үзэхээр эцэстээ би юунд хүрэх гэж, хаашаа яваа хүн бэ гэдгээ илүү ойлгох хэрэгтэй болдог. Надаас хэд дахин илүү хүмүүс олон бий, доогуур нь ч бий. Дундуур нь л алхаж яваа энгийн нэгэн хүн. Тиймээс илүү их эд хөрөнгөтэй болох миний зорилго биш, харин нийтээрээ сайхан байхын төлөө зүтгэх ёстой гэдгийг ойлгосон. Хүний амьдралын хэрэгцээ маш энгийн. Сайхан байшин, сайн машин гэр бүл, хүүхдийн боловсролд зарцуулах мөнгө л хэрэгтэй. Ийм л байхад хангалттай санагддаг. Тиймээс багаараа ярилцаад бүх нөөц бололцоогоо 100 жилийн түүхтэй компанийг байгуулахын төлөө, нийгэмд сайн сайхан нөлөө үзүүлэхийн төлөө зарцуулъя гэж шийдсэн. Хувьцаа эзэмшигчид бид хэд насална гэж их мөнгө цуглуулах билээ. Тиймээс Монголын хамгийн топ цалинтай компани байж,  ажилтнуудынхаа нийгмийн байдлыг сайжруулах эхний хийх ёстой ажил. 

Сайн компанийн засаглалтай компанийг хэрхэн тодорхойлох вэ? 

Эздийн хоорондын харилцаа шилэн, шударга байх, бүтэц, зохион байгуулалт зөв зурагдсан байх, ажилтнууд нь алсын хараа, эрхэм зорилгоо нэг зүгт харж чаддаг байх нь сайн засаглалтай компанийг бий болгоно гэж боддог. Нэг зорилготой, нэг соёлтой ажиллаж, үүнийгээ үргэлж усалж байх хэрэгтэй. Хэтийн зорилгоо алтан үсгээр бичсэн ч үүнийгээ ойлгуулж чадахгүй бол энэ өгүүлбэрийн мөн чанарыг бүтээж чадахгүй. 

Цаашдаа компаниа чаддаг залуучуудаар нь удирдуулж, жолоог атгуулна гэж боддог. Цаг нь болоод миний буух цаг ирэх тэр үед маш сайн компанийн засаглалыг бий болгож, суурийг бат тавиад л явна даа…