Ногоон барилгын зөвлөх үйлчилгээний “БИЙ грийн бюлдинг консалтинг” ХХК, Төслийн менежер Ж.Номиндарь

Ногоон барилга гэж юу вэ?

Дэлхийн ногоон барилгын зөвлөлөөс “Ногоон барилга /заримдаа Тогтвортой барилга гэгддэг/ гэдэг нь зураг төслийн шат буюу барилгын төлөвлөлтөөс эхлэн угсралтын ажил, барилга ашиглалтын явц нь байгаль орчинд ээлтэй, хүний эрүүл мэндэд сөрөг нөлөөгүй, тухайн орон нутгийн цаг агаарын байдал, байгаль орчинд зохицсон барилгыг хэлнэ” хэмээн тодорхойлсон байдаг. Өөрөөр хэлбэл барилга барьж эхлэх хугацаанаас ашиглалтад орсоны дараах үе хүртэлх бүхий л цаг хугацаа, үйл ажиллагааг хамарсан ойлголт юм.

Барилгын салбар дэлхийн нийт ДНБ-ний 10%, хүлэмжийн хийн ялгаруулалтын 23%, материалын урсгалын 40%-ийг эзэлдэг гэсэн судалгаа бий. Иймд ногоон барилга нь хүлэмжийн хийн ялгаралыг бууруулахад чиглэсэн томоохон алхам төдийгүй архитектурын салбар, хүрээлэн буй орчинд сүүлийн үед хүч түрэн гарч ирж байгаа чиг хандлага юм. Ногоон барилга нь эдийн засгийн болон байгалийн шавхагдах нөөцийн хувьд үр ашигтай, эрчим хүчний хэмнэлттэй, ашиглалтын хугацаа харьцангуй урт, хамгийн гол нь бидний ажиллаж амьдрах тав тухыг хангасан байдаг.

Ногоон барилга нь дараах онцлогуудыг цогцлоосон байдаг:

    -    Эрчим хүчний хэмнэлттэй

    -    Усны хэрэглээний хэмнэлттэй

    -    Дотоод агаарын чанар маш сайн

    -    Цэвэр, сэргээгдэх эрчим хүч ашигладаг

    -    Хог хаягдлыг ангилан, дахин боловсруулан ашигладаг

    -    Хоргүй, ээлтэй барилгын материал ашигласан

    -   Барилгын төлөвлөлтийн үе шатнаас эхлэн угсралтын ажлын туршид хүнд болон байгаль орчинд ээлтэй

    -    Төрөл бүрийн тээврийн хэрэгслийн зогсоол хангалттай байх

    -  Ашигласан барилгын материал нь оршин суугчдын амьдрах хэв маягт тохирсон, хүний эрүүл мэнд, байгаль орчинд хоргүй

    -    Барилгын дотоод болон гадаад орчныг цогцоор нь шийдсэн

Дээрхээс гадна улс орны байгаль цаг уур, онцлогт тохирсон олон онцлогуудыг ногоон барилгыг цогцлоох гол 4 элемент болгон хуваадаг нь барилгын материал, эрчим хүч, ус, эрүүл мэндийн шаардлага байдаг.

1. Барилгын материал

Ногоон барилгад ашиглах барилгын материал нь байгалийн гаралтай орц найрлагатай, дахин боловсруулсан материалаар хийгдсэн байх, мөн тухайн барилгын материалыг хамгийн бага тээврийн зардал гарган тээвэрлэн авчрах боломжтой буюу барилгын талбайд хамгийн ойр байрлах үйлдвэрлэгчээс авсан байх нь зохистой. 

2. Ногоон барилгын эрчим хүч

Эрчим хүчийг хэмнэх, барилга доторх хүмүүсийн эрүүл мэндэд тустай байх шаардлагын дагуу ногоон барилгад том цонхыг ашиглах тохиолдол бий. Ингэснээр байгалийн гэрлийг хангалттай оруулж зохиомол гэрэлтүүлгийн ашиглалтыг бууруулах, нарны дулаан илчээр барилгыг дулаан байлгаж дулааны эрчим хүчийг хэмнэх давуу талтай. Энэ мэтчилэн ямар нэг шинэ шилдэг технологи, арга аргачлалыг ашиглан эрчим хүчийг хэмнэдэг байхыг шаарддаг. Иймээс ногоон барилгын эрчим хүчинд СЭХ, тэр дундаа нар болон салхины эрчим хүч, мөн автоматжуулалтыг ашигладаг. 

3. Ногоон барилгын усны зарцуулалт

Ногоон барилгад саарал усыг дахин ашиглах, борооны ус цуглуулан дахин ашиглах, усны зарцуулалт багатай тоноглол ашиглах зэргээр ямар нэг арга технологи, шийдлийг ашиглан усны зарцуулалтыг аль болох бага байлгах хэрэгтэй.

4. Эрүүл ахуй

Барилгад хүний биед хоргүй, байгаль орчинд сөрөг нөлөөгүй барилгын материал ашиглах нь дотоод агаарын чанар сайн байх боломжийг олгодог. Тухайн барилга дотор байснаар хүний аливаа харшил хөдлөхгүй байх, саадгүйгээр амьсгалж байх, гэрлийн болон дулааны тав тухыг хангасан байх зэрэг шаардлагууд байдаг.

Орчин цагт ногоон барилгын төлөвлөлт, ашиглалтын талаар зөвлөгөө өгдөг байгуулага, хувь хүн олон болсон бөгөөд ногоон барилгын төлөвлөлтөөр дагнан мэргэшсэн мэргэжилтэн хүртэл байдаг болжээ. Жишээлбэл: Ногоон барилгын архитектор, ногоон төслийн менежер, ногоон бизнесмен гэх мэт.

Ногоон барилга нь дэлхийн ямарваа нэг соёл бүхий аль ч оронд, ямар ч цаг уурын нөхцөлд орон сууц, албан байгууллага, сургууль, эмнэлэг, соёл урлагийн газар зэрэг аль ч төрлийн барилга байж болдог. Дэлхий даяар алдартай ногоон барилга нь голдуу олон нийтийн барилга /нисэх онгоцны буудал, худалдааны төвүүд, соёл урлагийн газар, сургууль, номын сан гэх мэт/ байдаг байна.

Ногоон барилгын ирээдүйн чиг хандлага

Үнэндээ ногоон барилга буюу тогтвортой барилга хэмээх ойлголт нь шинэ зүйл биш хэдий ч өнөөдөр бидний хувьд хамгийн чухал зүйлд тооцогдох болсон. Барилгын салбар нь хүлэмжийн хийн ялгаруулалтаараа тэргүүлж, дэлхийн уур амьсгалын өөрчлөлтөд хамгийн их нөлөөлж буй салбар. Иймээс доорх 3 шаардлага хамгийн ихээр тавигдаж байна. Үүнд:

    -    Хүрээлэн буй орчны өөрчлөлт, байгалийн шавхагдах нөөцийн хомсдол

    -    Эдийн засгийн үр ашигтай байдал

    -    Барилгын эрүүл ахуй, оршин суугч – хэрэглэгчийн эрүүл мэнд

2024 оны архитектур төлөвлөлтийн чиг хандлагад ногоон барилгын шийдэл эрчимтэй орж ирж байна. Учир нь зураг төсөл бол хамгийн чухал зүйл бөгөөд төлөвлөлтийн шатанд тогтвортой материалыг туршин симуляци тооцооллыг хийх, инновацийг хэрэгжүүлэн турших, 3 хэмжээст хэвлэлийн тусламжтайгаар алдаа дутагдлыг олох зэргээр байгаль орчинд үзүүлэх сөрөг нөлөөллийг багасгах боломжтой. 

1. Зураг төсөл төлөвлөлтөд өнөөдөр дараах зүйлсийг чухлаар авч үзэж байна.

    -    Тогтвортой, байгальд ээлтэй төлөвлөлт (sustainable and eco-friendly design)

Тогтвортой, байгальд ээлтэй төлөвлөлт нь байгаль орчны өмнө хүлээх бидний хариуцлагыг сайжруулах, шавхагдах нөөцийн хэрэглээг бууруулах, түүний үр ашгийг чухалчлан төлөвлөх зорилгоор байгальд ээлтэй материал ашиглах, эрчим хүчний хэмнэлттэй шийдэл, технологийг тусгах явдал байдаг. Ингэснээр байгаль орчинд үзүүлэх сөрөг нөлөөллийг бууруулан, эрүүл дотоод орчин бий болгон, олон нийтийн эрүүл ахуй-сайн сайхан байдлыг дэмждэг чухал ач холбогдолтой. 

    -    Дахин ашиглах боломжтой, дасан зохицох чадвартай байх

Дахин ашиглах, сэргээн засварлаж одоо байгаа байгууламжуудыг тогтвортой орон зай болгон хувиргах замаар төлөвлөлтийг дахин хийх нь чухал болоод байна. Энэхүү аргын тусламжтайгаар байгальд хог хаягдал шинээр үүсгэхгүй, нөөцийн үр ашгийг нэмэгдүүлж, магадгүй соёлын өвийг хамгаалж болдог. 

    -     Ухаалаг, хариуцлагатай төлөвлөлт

 Ухаалаг, хариуцлагатай төлөвлөлт нь тав тух, тогтвортой байдлыг хамгийн сүүлийн үеийн технологиудын тусламжтай нэгтгэж хувьсал хийх явдал юм. 

    -    Биофилик төлөвлөлт (Biophilic design) 

 Тав тухтай, эрүүл орчин, тогтвортой байдлыг сайжруулахын тулд байгалийг төлөвлөлтөд түлхүү тусгах явдал юм. Төсөлд байгалийн гэрэлтүүлэг, ургамал ногоон байгууламж зэрэг байгалийн элементүүдийг оруулснаар хүнд тайван байдлыг бэлэглэж, байгаль-хүн гэсэн холбоог бэхжүүлдэг. 

2. Харин хэрэглэгчид үл хөдлөх хөрөнгө сонгохдоо тогтвортой байдлын дараах чиг хандлагуудыг эрхэмлэж байна. 

    -    Тэг эрчим хүчний (net zero energy) хэрэглээний оронд тэг нүүрстөрөгч (net zero carbon) сонгох

    -    Нүүрстөрөгчийн ялгарлыг бууруулахын тулд инновац шингэсэн шинэ шилдэг материал, технологи сонгох

    -    Нүүрстөрөгчийн хэрэглээг бууруулахын тулд эрчим хүчний зөв стратегийг хэрэгжүүлэх

    -    Эрүүл мэндийг дэмжих байдлыг харгалзан үзэх

    -    Байгаль!

3. Хөрөнгө оруулагч болон тогтвортой хөгжлийн салбар дахь чиг хандлага

    -    Нүүрстөрөгчгүйжүүлэлт (Decarbonization) – шинэ эрин үе 

Бүх салбар нүүрстөрөгчийн ялгараыг бууруулахыг зорилгоо болгон ажиллаж байна.  

    -    Хиймэл оюун ухааныг ашигласан тогтвортой хөгжил 

Сүүлийн жилүүдэд нүүрстөрөгчгүйжүүлэлт болон хиймэл оюун ухаан 2 хамгийн идэвхтэй “нөлөөлөгч” болжээ. Хиймэл оюун ухаан салбар бүрийг донсолгож байна.

    -    Тогтвортой материал, технологийн хэрэглээ

Барилгын эзэд, хөрөнгө оруулагчид, бүтээн байгуулагчид байгаль орчинд үзүүлэх сөрөг нөлөөллийг бууруулан, ашиглалтын зардлыг хэмнэж, эрүүл мэнд, тав тухыг сайжруулахын тулд тогтвортой материал, СЭХ, технологийг хэрэглэхийг ашиг тусыг хүлээн зөвшөөрсөөр байна. 

    -    Байгууллагын соёл, дотоод зохион байгуулалт

Шилдэг байгууллагууд бүгд тогтвортой хөгжлийн зорилтыг хэрэгжүүлэн ажиллах болсон. Тиймээс тогтвортой байдалтай холбоотой шаардлагуудыг хэрэгжүүлэх, хянах, хуульчлах, удирдамж боловсруулан дагаж мөрдөх зэргээр дотооддоо зохион байгуулалт хийн ажиллах болсон. Ингэснээр олон давуу талуудыг эдлэх, хөрөнгө оруулалт авах боломжууд нээгддэг. 

    -    Тогтвортой барилга дахь тогтвортой байдлын үнэлгээг илүүд үзэх болсон

Ногоон барилгын LEED, BREEAM, WELL зэрэг гэрчилгээжүүлэлтүүд нь хэдийнээ байгаль орчин, эдийн засаг, нийгэм гэсэн тогтвортой байдлын олон хэмжүүрийг тусгасан үнэлгээний систем болжээ. Ногоон барилгын гэрчилгээжүүлэлт нь тогтвортой байдлын хүрэх цэг байсан бол өнөөдөр тогтвортой байдлын гарааны эхлэл болж тогтвортой барилгын зорилгодоо хүрэхэд нь туслах хэрэгсэл болж өөрчлөгджээ.

Гэрчилгээжүүлэлт гэж юу вэ?

Ногоон барилгын гэрчилгээжүүлэлт гэдэг нь төлөвлөлтийн болон гүйцэтгэлийн тодорхой шаардлага, стандартыг хангасан барилгын тогтвортой байдлын гүйцэтгэлийг үнэлэх хэрэгсэл юм. Тухайн төслийг гэрчилгээжүүлэхэд зайлшгүй зөвлөх үйлчилгээ авах шаардлагатай байдаг ба магадлан итгэмжлэгдсэн байгууллага эсвэл мэргэшсэн мэргэжилтэн, экспертүүд уг зөвлөх үйлчилгээг үзүүлэн ажилладаг. 

Гэрчилгээжүүлэх арга барил нь өөр өөр байдаг бөгөөд барилгын төлөвлөлт - зураг төсөл, барилга угсралт, ашиглалт засвар үйлчилгээний ажлын үед, эсвэл нураах, дахин төлөвлөх үе шатуудад хэрэглэгдэж болдог. Түүнчлэн улс орон бүр өөр өөрийн гэрчилгээжүүлэлтийн стандартыг боловсруулан баталгаажуулан ашиглах бөгөөд орон сууц, олон нийтийн барилга, үйлдвэрлэл, хот хотхоны хэмжээнд үнэлэх боломж бүхий төрлүүдтэй байж болдог.

Дэлхийн Ногоон Барилгын Зөвлөл (WGBC – world green building council) нь улс орон бүрийн Ногоон Барилгын Зөвлөлүүдийг нэгтгэсэн байгууллага бөгөөд гэрчилгээжүүлэлтийг боловсруулан баталж, удирддаг байгууллага юм. 2021 оны байдлаар дэлхий даяар нийт 4.2тэрбум метр квадрат талбай бүхий барилгыг ногоон барилгын үнэлгээний системээр үнэлж гэрчилгээжүүлсэн байна. Цаашид энэ тоо улам өсөх бөгөөд улс орнуудын энгийн шаардлага болон өөрчлөгдөхөд тун ойрхон байна.  

Ногоон бүтээгдэхүүний стандартууд 1980-аад оноос хойш зах зээлд нэвтэрсэн бөгөөд өнөөдөр дэлхий дээр улс орон бүрийн өөрийн онцлог бүхий 200 орчим ногоон барилгын үнэлгээний систем байдаг. Эдгээр гэрчилгээжүүлэлтээс өөрийн төслийн онцлогт тохируулан сонгож хэрэглэх боломжтой бөгөөд зөвхөн барилгад зориулсан, хүний эрүүл аж төрөхөд чиглэсэн, хог хаягдлыг дахин боловсруулах эсвэл бууруулах чиглэсэн, эрчим хүчний тэг хэрэглээтэй төсөл, зам гүүрийн байгууламжид зориулсан зэрэг олон төрөл бий. Мөн ихэнх үнэлгээний систем оноо цуглуулах зарчмаар үнэлэгддэг.

Дэлхийд хамгийн түгээмэл хэрэглэгддэг, нэр хүнд бүхий 5 гэрчилгээжүүлэлтийг дурдвал:

    1.    LEED (Leadership in energy and environmental design)

Энэ бол дэлхий дээр хамгийн нэр хүндтэй үнэлгээний систем юм. 1993 онд бий болсон бөгөөд LEED хувилбар 1-ээс эхлэн хөгжүүлсээр өнөөдөр Хувилбар 5-ыг хэрэглээнд нэвтрүүлээд байна. 

Төлөвлөж буй барилгад зориулсан, ашиглалтад хэдийнэ орсон барилга, орон сууц, хот хотхоны хэмжээнд зориулсан гэх мэт төрлүүдтэй байхаас гадна Баталгаажсан, Мөнгөн, Алтан, Цагаан алтан гэх 4 зэрэглэлтэй. Ихэвчлэн төлөвлөлт, зохион байгуулалт, ашиглалтын явцад түлхүү анхаардаг учир төсөл төлөвлөлтийн эхнээс шаардлагыг биелүүлэн тусгаж ажиллах нь уг үнэлгээний системээр үнэлүүлэхэд чухал ач холбогдолтой байдаг. LEED нь тухайн төслийг эрчим хүч, усны хэрэглээний хэмнэлттэй, ашиглалтын зардал багатай, хүлэмжийн хийн ялгарлын бууралтад хувь нэмрээ оруулсан, хүндээ хэр ээлтэй барилга вэ гэдгийг тодорхойлдог. 

    2.     BREEAM 

Барилгын байгаль орчны үнэлгээний аргыг судлах хүрээлэнгээс боловсруулан гаргасан үнэлгээний систем юм. 1988 онд Англи улсад бий болж, 1990 онд анх хэрэглээнд нэвтэрсэн анхны үнэлгээний систем юм. 1-6 хүртэлх онооны үндсэн дээр Тэнцсэн, Сайн, Машсайн, Онц, Маш онц гэсэн үнэлгээнүүдийг өгдөг.

    3.     WELL

Анх 2013 онд үүсгэн байгуулагдсан бөгөөд хамгийн анхны эрүүл мэнд - сайн сайхан байдалд чиглэгдсэн үнэлгээний систем юм. Бид ихэнх цагаа ямар нэг барилгад өнгөрүүлж байдаг ч барилга нь эрүүл орчин биш юм. Тиймээс WELL үнэлгээний систем нь 10 төрлийн шалгуур үзүүлэлтээр оноо цуглуулан Мөнгөн, Алтан, Цагаан алтан зэрэглэлээр үнэлэгддэг. 

    4.     Living building challenge 

Уг гэрчилгээжүүлэлт нь  байгаль орчинд хор хөнөөл учруулахгүй, улмаар нөхөн сэргээж, орчинг бий болгоход чиглэгдсэн. Гүйцэтгэлийн 7 талбар бүхий шалгуурын дагуу оноо цуглуулан төслийн талбай, ус, эрчим хүч, эрүүл мэнд, аз жаргал, материал, тэгш байдал, гоо үзэмж гэсэн дэлбээнүүдийг цуглуулдаг. Барилга байгууламжаар дамжуулан байгаль орчинд үзүүлэх эерэг нөлөөллийг нэмэгдүүлэхэд анхаардаг.

    5.    Green globe

Ногоон бөмбөрцөг гэрчилгээ нь барилгын тотвортой байдал, эрүүл мэндэд үзүүлэх эерэг нөлөөллийг үнэлэх бөгөөд 1000 онооноос дор хаяж 35%-ийг биелүүлсэн барилгад олгодог. Уг гэрчилгээжүүлэлтээр баталгаажсан барилга нь эрчим хүч, усны хэмнэлттэй, хог хаягдлын менежмент хэрэгжүүлдэг, эрүүл мэндэд ээлтэй барилга гэсэн үг юм. 

Дээрх гэрчилгээжүүлэлтээс гадна EDGE; Fitwel, BEAM, ARC, TRUE, Envision, CASBEE, DGNB, Energy star, Nabers зэрэг олон төрлийн өөрийн гэсэн онцлогтой гэрчилгээжүүлэлтүүд бий. 

Бид дараагийн дугаарт Ногоон барилгад зориулагдсан ногоон санхүүжилтийн талаарх нийтлэлийг хүргэх болно.