1950 онд суурийг нь тавьсан энэ байшинг тухайн үед гурван баллын газар хөдлөлтийг тэсвэрлэх чадвартайгаар барьж байж. Гэсэн ч хуучин цагийн тоосгон байшин цаг хугацаа, салхи шуурга, нар, борооны нөлөөгөөр хуучирч, өмхрөөд одоо гурван баллын газар хөдлөлтийг ч тэсвэрлэхгүй болчихсоныг мэргэжилтнүүд хэлж байна. Суурь нь шинэ цагийн байшингуудынх шиг гүн биш, хувийн орон сууцных шиг намхан учраас нэг л удаагийн багахан газар хөдлөлтөөс болж 7000 үнэт, ховор үзмэр нурангинд дарагдвал хариуцлагыг нь хэнээс нэхэж, хохирлыг хэнээр тө- лүүлэх билээ.

МУЗЕЙН ЗОРИУЛАЛТЫН БАЙР БАЙГАА Ч НАМЫН БАЙГУУЛЛАГА ТҮРЭЭСЛЭЭД ОРЧИХСОН

Байгалийн түүхийн музейн захирал Н.Зоригтбаатартай ярилцлаа.

-Танай музейн барилга чанарын шаардлага хангахг үй, газар хөдлөвөл нурж мэдэхээр болчихсон талаар ярих боллоо? -Манай байшингийн ашиглалтын хугацаа дуусч байгаа. 1953 онд ашиглалтад орсон гэхээр суурийг нь 1950, 1951 онд тавьсан байх. 2013 онд байшингийн ашиглалтын хугацаа бү- рэн дуусч б а й г а а . Тоосгон барилгыг 60 жил ашигладаг юм билээ. Тө- рийн өмчийн хороо, Үл хөдлөх хө- р ө н г и й н бүртгэлийн газарт энэ байшингийн ашиглалтын хугацаа 60 жил гэж тодорхойлсон байдаг. Тиймээс музейн б а р и л г ы г шинээр барих асуудал яригдах ёстой. Чадлынхаа хэрээр ярьж байна. Энэ барилга газар хөдлөлтөд тэсвэргүй. Онцгой байдлынхны ярьснаар 1950- иад оны энэ байшинг тоосгоор барьсан, суурийг нь орчин үеийн байшингийнх шиг тавиагүй гэсэн. Хувийн байшин шиг намхан суурь цутгаж барьсан гэдэг юм билээ. Орчин үеийн барилгыг найман баллын газар хөдлөлтөд тэсвэртэй байх шаардлага, стандартыг мэргэжлийн байгууллагаас тавьж байгаа. Гэтэл манай музейн барилга гуравхан баллын газар хөдлөлтөд тэсвэртэй гэсэн. 60 жилийн хугацаанд барилга агаар, салхи, усанд элэгддэг. Нарийн ярьвал энэ барилга гурван баллдаа ч тэсвэргүй гэж мэргэжлийнхэн анхааруулж байгаа.

-Танай музейн барилга чанарын шаардлага хангахг үй, газар хөдлөвөл нурж мэдэхээр болчихсон талаар ярих боллоо? -Манай байшингийн ашиглалтын хугацаа дуусч байгаа. 1953 онд ашиглалтад орсон гэхээр суурийг нь 1950, 1951 онд тавьсан байх. 2013 онд байшингийн ашиглалтын хугацаа бү- рэн дуусч б а й г а а . Тоосгон барилгыг 60 жил ашигладаг юм билээ. Тө- рийн өмчийн хороо, Үл хөдлөх хө- р ө н г и й н бүртгэлийн газарт энэ байшингийн ашиглалтын хугацаа 60 жил гэж тодорхойлсон байдаг. Тиймээс музейн б а р и л г ы г шинээр барих асуудал яригдах ёстой. Чадлынхаа хэрээр ярьж байна. Энэ барилга газар хөдлөлтөд тэсвэргүй. Онцгой байдлынхны ярьснаар 1950- иад оны энэ байшинг тоосгоор барьсан, суурийг нь орчин үеийн байшингийнх шиг тавиагүй гэсэн. Хувийн байшин шиг намхан суурь цутгаж барьсан гэдэг юм билээ. Орчин үеийн барилгыг найман баллын газар хөдлөлтөд тэсвэртэй байх шаардлага, стандартыг мэргэжлийн байгууллагаас тавьж байгаа. Гэтэл манай музейн барилга гуравхан баллын газар хөдлөлтөд тэсвэртэй гэсэн. 60 жилийн хугацаанд барилга агаар, салхи, усанд элэгддэг. Нарийн ярьвал энэ барилга гурван баллдаа ч тэсвэргүй гэж мэргэжлийнхэн анхааруулж байгаа.

-Барилга нурчихвал энд байгаа 7000 үзмэр сүйднэ. Тэгэхээр одоо яах вэ?

-Барилга муудахын хэрээр байшинд чийг дааж дээврээс нь ус гоожин, нурах аюул бий болж байна. Нөгөө талаар энэ байшинг эхнээсээ музейн зориулалтаар бариагүй. Тухайн үед Хөдөө аж ахуйн техниккумд зориулж барьсан. Үүнээс болж музейн үнэтэй, олон жил болсон үлэг гүрвэлийн олдвор бусад ховор амьтдын чихмэл чийгтэй, зориулалтын хадгалах тоног төхөөрөмжгүй нөхц өлд байна. Манайх 7000 гаруй үзмэртэй. Энэ жил 1000 гаруй үзмэр нэмэгдсэн.

-Хамгийн үнэтэй нь ямар үзмэр байна вэ?

-Байгалийн түүхийн музейн хамгийн үнэтэй үзмэрүүд нь динозаврын ясан олдворууд. Тухайлбал, Тарбозаврыг үнэлж болшгүй гэж мэргэжлийн хүмүүс үздэг. Тэд гэж үнэлэхийн аргагүй. Бидний бодож байгаагаас ч илүү, үнэлж баршгүй тийм их үнэтэй үзмэрүүд байгаа. Монголоос 70 орчим төрөл зүйлийн динозавр олдсон гэж ярьдаг. Гэхдээ бүгд музейд байхгүй. Зарим нь судалгаа шинжилгээнд, зарим нь палентологийнхоо лабораторид хадгалагдаж, зарим нь гадаадын үзмэрт тавьсан байж магадгүй.

-Өнөөдрийн байдлаар үзмэрүүдээ яаж хадгалж, хамгаалж байна?

-Манай үзмэрийн 40 хүрэхгүй хувийг танхимуудад, үлдсэнийг нь фондод хадгалж байгаа. Мэдээж, энэ барилга зориулалтын бус. Хоёрдугаарт, гадаадын музейн үүд нар, салхинаас хамгаалдаг, байнга чийгш үүлдэг төхөөрөмжтэй байдаг. Гэтэл манайд ийм төхөөрөмж ер байхгүй. Худалдаж авъя гэхээр хэдэн зуун саяар л ярина. Судалгааг нь гаргасан л даа. Герман, Сингапурын ийм багаж, тоног төхөө- рөмж хэрэгтэй гэдгийг жил бүр удирдах байгууллага, яаманд хэлж хүсэлт тавьдаг. Мэдээж төлөвлө- гөөтэй, дэс дараалалтайгаар авах байх. Ямар ч гэсэн 2008 онд Засгийн газрын шийдвэр гарч сүү- лийн 10 жилд музейнхээ бүх үзмэрийг тоолсон. Тооллогын мөрөөр авах арга хэмжээний тухай шийдвэр гарсан. Үүгээр музейн үзмэрийг чийгш үүлдэг, хадгалж, хамгаалах савны зардлыг 2011 оноос эхлэн улсын төсөвт тусгана гэсэн шийд гарсан. Энэ жил хүсэлтээ өгсөн ч шийдээгүй байна. 2013 оноос дэс дараатайгаар шийдэх байх.

-Засгийн газраас шийдвэр гарч музейн шинэ барилгыг хэзээ барьж өгөхөөр болсон бэ? -

”Энэ байшингийн хугацаа дууслаа шүү, мэргэжлийн хяналтын байгууллагын дүгнэлт хоёр удаа гарлаа. Цаашид энэ байшинг ашиглах боломжг үй, нурлаа” гэж БСШУЯ-нд удаа дараа хандсан. “Боловсролын яамны дунд хугацааны стратеги төлөвлөгөөнд тусгаж байна. Одоогийн байдлаар байшин барилгын чинь асуудал судалгаанд хамрагдаад явж байгаа” гэсэн хариулт өгсөн. Түүнээс яг одоо бариад өгчихнө гэж амлаж, яриагүй. Санаагаар болдог бол Лениний музейн том барилга бий. 

Хэрэв тийм юм болвол соёлын үнэт өв болсон үзмэрүүдийг одоо байгаагаар нь авч үлдэхгүй болж мэднэ. Дэлхий дахинд гайхагддаг, үнэт ховор үзмэр болох үлэмж биет үлэг гүрвэлийн олдворыг энэ байшингийн үзвэрийн танхим, фондод хадгалж байна. Ийм чухал агуулах болсон энэ байрны ашиглалтын хугацаа дуусч, хэзээ мөдгүй унахад бэлэн болсон гэсэн дүгнэлтийг Улсын мэргэжлийн хяналтын газраас хоёр ч удаа гаргажээ. Гэсэн ч төрөөс үүнд анхаарал хандуулж, барилгыг шинэчлэх төлөвлөгөө, санаачилга гаргаагүй л байна. Мэдээж, энэ бол ганцхан ширхэг музей, тэнд ажилладаг хэдэн ажилтанд хамааралтай асуудал биш. Хорвоод хосгүй олдвор, үзмэрүү- дээрээ гайхагддаг Монгол Улсын, ард түмний эрх ашиг. Үр хойчдоо үзүүлж, дурсах түүхгүй үлдэнэ гэдэг хүсэх зүйл биш. Тиймээс өмхөрч, муудсан байшинг хэзээ нурж унахыг харж суухын оронд цаг алдалгүй шинэчлэх хөрөнгийг шийдэж, музейгээ аврах төлөвлө- гөөг нэн даруй гаргах цаг болжээ. хийн музейн үзмэр энэ музейд бүрэн багтана. Лениний музей социализмын үед барьсан чанартай барилга. Музейн зориулалтын, чанартай барилга байсаар атал нийслэлийн намын байгууллага, бизнесийнхэн түрээслээд сууж байна.

Музейн зориулалтын барилгыг өөр байгууллага эзэмшиж байгаа юм. Гэтэл улсын хамгийн том музей нь барилгагүй, зориулалтын бус байшинд байна. Улсын эрх ашиг гэж байдаг бол энэ хоёр барилгыг солиход манай байшинд эрх барьж байгаа нам ороход юу нь буруу гэж. Хөрөнгөтэй нам хэзээ нэгэн цагт шинэ барилга барьж болно шүү дээ. Тэр намын байранд олон хүн зэрэг орох боломжгүй. Манай энэ барилгын давхар хоорондын таазыг шургааг модоор барьж, хоёр талаас нь шавардсан байдаг. Тэгэхээр нурж болзошгүй. Зуны улиралд манай музейд гадаадын 300-500 оюутан нэг дор ирэх нь бий. Нэг танхим, хонгилд 300 хүүхэд зэрэг явж байна. 60 жил болсон модон тааз нурвал энэ олон хүнийг дарж алах аюултай. Ийм олон хүн цугласан үед газар хө- дөлж, гал, усны аюул гарвал яана. Би үүнийг жил бүр ярьж байгаа. Монгол Улс боловсролд хангалттай хөрөнгө оруулж байна. Одоо соёлдоо анхаарахг үй бол байдал хүнд байна. Ганцхан манайх гэлтгүй Занабазар, Богдын, Чойжин ламын музейн барилга ч хүнд нөхцөлтэй байгаа.-Барилга муудахын хэрээр байшинд чийг дааж дээврээс нь ус гоожин, нурах аюул бий болж байна. Нөгөө талаар энэ байшинг эхнээсээ музейн зориулалтаар бариагүй. Тухайн үед Хөдөө аж ахуйн техниккумд зориулж барьсан. Үүнээс болж музейн үнэтэй, олон жил болсон үлэг гүрвэлийн олдвор бусад ховор амьтдын чихмэл чийгтэй, зориулалтын хадгалах тоног төхөөрөмжгүй нөхц өлд байна. Манайх 7000 гаруй үзмэртэй.

Энэ жил 1000 гаруй үзмэр нэмэгдсэн. -Хамгийн үнэтэй нь ямар үзмэр байна вэ?

-Байгалийн түүхийн музейн хамгийн үнэтэй үзмэрүүд нь динозаврын ясан олдворууд. Тухайлбал, Тарбозаврыг үнэлж болшгүй гэж мэргэжлийн хүмүүс үздэг. Тэд гэж үнэлэхийн аргагүй. Бидний бодож байгаагаас ч илүү, үнэлж баршгүй тийм их үнэтэй үзмэрүүд байгаа. Монголоос 70 орчим төрөл зүйлийн динозавр олдсон гэж ярьдаг. Гэхдээ бүгд музейд байхгүй. Зарим нь судалгаа шинжилгээнд, зарим нь палентологийнхоо лабораторид хадгалагдаж, зарим нь гадаадын үзмэрт тавьсан байж магадгүй. -Өнөөдрийн байдлаар үзмэрүүдээ яаж хадгалж, хамгаалж байна? -Манай үзмэрийн 40 хүрэхгүй хувийг танхимуудад, үлдсэнийг нь фондод хадгалж байгаа. Мэдээж, энэ барилга зориулалтын бус. Хоёрдугаарт, гадаадын музейн үүд нар, салхинаас хамгаалдаг, байнга чийгш үүлдэг төхөөрөмжтэй байдаг.

Гэтэл манайд ийм төхөөрөмж ер байхгүй. Худалдаж авъя гэхээр хэдэн зуун саяар л ярина. Судалгааг нь гаргасан л даа. Герман, Сингапурын ийм багаж, тоног төхөө- рөмж хэрэгтэй гэдгийг жил бүр удирдах байгууллага, яаманд хэлж хүсэлт тавьдаг. Мэдээж төлөвлө- гөөтэй, дэс дараалалтайгаар авах байх. Ямар ч гэсэн 2008 онд Засгийн газрын шийдвэр гарч сүү- лийн 10 жилд музейнхээ бүх үзмэрийг тоолсон. Тооллогын мөрөөр авах арга хэмжээний тухай шийдвэр гарсан. Үүгээр музейн үзмэрийг чийгш үүлдэг, хадгалж, хамгаалах савны зардлыг 2011 оноос эхлэн улсын төсөвт тусгана гэсэн шийд гарсан. Энэ жил хүсэлтээ өгсөн ч шийдээгүй байна. 2013 оноос дэс дараатайгаар шийдэх байх. -Засгийн газраас шийдвэр гарч музейн шинэ барилгыг хэзээ барьж өгөхөөр болсон бэ? -”Энэ байшингийн хугацаа дууслаа шүү, мэргэжлийн хяналтын байгууллагын дүгнэлт хоёр удаа гарлаа. Цаашид энэ байшинг ашиглах боломжг үй, нурлаа” гэж БСШУЯ-нд удаа дараа хандсан. “Боловсролын яамны дунд хугацааны стратеги төлөвлөгөөнд тусгаж байна. Одоогийн байдлаар байшин барилгын чинь асуудал судалгаанд хамрагдаад явж байгаа” гэсэн хариулт өгсөн. Түүнээс яг одоо бариад өгчихнө гэж амлаж, яриагүй.

Санаагаар болдог бол Лениний музейн том барилга бий. Манай Байгалийн түү- Түрүүч нь л нүүрт Хэрэв тийм юм болвол соёлын үнэт өв болсон үзмэрүүдийг одоо байгаагаар нь авч үлдэхгүй болж мэднэ. Дэлхий дахинд гайхагддаг, үнэт ховор үзмэр болох үлэмж биет үлэг гүрвэлийн олдворыг энэ байшингийн үзвэрийн танхим, фондод хадгалж байна. Ийм чухал агуулах болсон энэ байрны ашиглалтын хугацаа дуусч, хэзээ мөдгүй унахад бэлэн болсон гэсэн дүгнэлтийг Улсын мэргэжлийн хяналтын газраас хоёр ч удаа гаргажээ. Гэсэн ч төрөөс үүнд анхаарал хандуулж, барилгыг шинэчлэх төлөвлөгөө, санаачилга гаргаагүй л байна. Мэдээж, энэ бол ганцхан ширхэг музей, тэнд ажилладаг хэдэн ажилтанд хамааралтай асуудал биш. Хорвоод хосгүй олдвор, үзмэрүү- дээрээ гайхагддаг Монгол Улсын, ард түмний эрх ашиг. Үр хойчдоо үзүүлж, дурсах түүхгүй үлдэнэ гэдэг хүсэх зүйл биш. Тиймээс өмхөрч, муудсан байшинг хэзээ нурж унахыг харж суухын оронд цаг алдалгүй шинэчлэх хөрөнгийг шийдэж, музейгээ аврах төлөвлө- гөөг нэн даруй гаргах цаг болжээ. хийн музейн үзмэр энэ музейд бүрэн багтана. Лениний музей социализмын үед барьсан чанартай барилга.

Музейн зориулалтын, чанартай барилга байсаар атал нийслэлийн намын байгууллага, бизнесийнхэн түрээслээд сууж байна. Музейн зориулалтын барилгыг өөр байгууллага эзэмшиж байгаа юм. Гэтэл улсын хамгийн том музей нь барилгагүй, зориулалтын бус байшинд байна. Улсын эрх ашиг гэж байдаг бол энэ хоёр барилгыг солиход манай байшинд эрх барьж байгаа нам ороход юу нь буруу гэж. Хөрөнгөтэй нам хэзээ нэгэн цагт шинэ барилга барьж болно шүү дээ. Тэр намын байранд олон хүн зэрэг орох боломжгүй. Манай энэ барилгын давхар хоорондын таазыг шургааг модоор барьж, хоёр талаас нь шавардсан байдаг. Тэгэхээр нурж болзошгүй. Зуны улиралд манай музейд гадаадын 300-500 оюутан нэг дор ирэх нь бий. Нэг танхим, хонгилд 300 хүүхэд зэрэг явж байна. 60 жил болсон модон тааз нурвал энэ олон хүнийг дарж алах аюултай. Ийм олон хүн цугласан үед газар хө- дөлж, гал, усны аюул гарвал яана. Би үүнийг жил бүр ярьж байгаа. Монгол Улс боловсролд хангалттай хөрөнгө оруулж байна. Одоо соёлдоо анхаарахг үй бол байдал хүнд байна. Ганцхан манайх гэлтгүй Занабазар, Богдын, Чойжин ламын музейн барилга ч хүнд нөхцөлтэй байгаа.

Эх сурвалж: "Зууны мэдээ" сонин