Эртээ урьдын цагт... гэдэг шиг цагийн сайханд Сэлбэ голын сэрүүн дэнж дээр хотынхон зугаалахаар очиж, хүүхдүүд гүүрэн дээрээс нь голын ус руу үсрэн шумбадаг байсан гэнэ билээ. Хог шороотой холилдсон сайр чулуун дундуур нарийхан судал татуулан урсах ус нь шагайгаар арай ядан татаж, хур муутай жилдээ амь тавих шахдаг одоогийн Сэлбэ голыг харж буй бидний хувьд уг яриа үлгэр домог мэт сонсогдоно. Харин Сэлбэ голыг сэргээх ажил албан ёсоор эхэлсэн гэсэн сайхан мэдээ нийслэлчүүдийн сонорыг мялаав. Ийм ч гол ширгэж, тийм ч ой модоо ог толж дууслаа гэх таагүй явдал үр гэлжлэх болсон энэ үед нэг ч гэсэн голоо сэргээн урсгах болсон нь юутай сайхан хэрэг. Тиймээс нийслэлийн Засаг дарга Г.Мөнх баярын санаачилгаар хэрэгжүүлж буй уг ажлыг “Өнөөдөр” сонин дэмжиж, байнгын сэдэв болгон уншигчдадаа хүргэж байна.

Хэнтийн нурууны баруун хойд салбар уулсаас эх аван 35 км газар урсаж, Туул голын ба руун хэсэгт цутгадаг Сэлбэ гол гоожуурын ус мэт нарийсан татарсны гол шалтгаан нь товчхондоо хүний буруутай үйл ажиллагаа. Энэ тухай дараагийн цуврал нийтлэлд дэлгэрэнгүй өгүүлэх болно. Үүний тулд 1966 оны үерийн дараа барьсан ч өдгөө эвдэрч хэмхэрсэн 1.8 км урт төмөр бетонон хашлагыг нурааж, шинэчлэх аж. Ус халиах бетонон босго наймыг хооронд нь 150-180 метр зайтай барьс наар 0.6- 0.8 метр гүн усны толио үүсгэнэ. Уг нь яг ийм зорилгоор 1980-аад онд ус халиах бетонон найман босго барьж байж.

Харамсалтай нь өнөөдөр бүгд нурж, голын дунд хог болон үлджээ. Сэлбэ голын тэжээлийн 69 хувийг хур бороо, таван хувийг цас мөс, 26 хувийг хөрсний ус эзэлдэг байна. Тиймээс усны урсцыг хөрсний болон үерийн ус ашиглан нэмэгдүүлэх шийдлийг төслийнхөн сонгожээ. Тухайлбал, Улаанбаатар хотын төв ба хойд хэсгийн хөрсний усыг зайлуулах шүүрүүлийн байгууламжийн 800 мм голчтой хоолойгоор 220 литр/секунд хурдтай урсан ирэх усыг шахуургын станцын тусламжтайгаар зуны улиралд Сэлбэд нийлүүлнэ. Харин өвөлд нь Туул гол руу урсгана. Түүнчлэн уг шахуургын станцын тусламжтайгаар тус бүр 20 цацруулагчтай 20 метр урттай хоёр эгнээ оргилуур ажиллуулах аж. Ойролцоогоор 6-7 метр өндөр уг оргилуур нь мөн орчин үеийн гэрэлтүүлэгтэй байна.

Хуучин барьсан далангийн өргөнтэй харьцуулахад гол хэтэрхий нарийхан тул зай талбайг ашиглан, голын хоёр талаар хүмүүс сууж болох чулуун шат хийхээр тооцоолжээ. Харин өвөл хоёр хэсгийн 0.9 га талбайг мөсөн гулгуур болгон ашиглана. Ажлын явцтай танилцахаар бид Их тойруугийн гүүрний доорх Сэлбэ голын хэсэгт очиход хөрс хуулах ажил ид өрнөж байв. Голын хоёр захаар шинээр далан барих зорилгоор газрыг нь нэлээн гүн ухаж, дундах овгор товгор хэсгийг тэгшилж байв.

Харин зарим ажилчин далангийн төмөр арматур зангидаж харагдана. “Сэлбэ” төслийн эхний хэсгийн зураг төсөл боловсруулах хайгуул, судалгааны ажлыг инженер геологийн “Инжгео тех”, топозураглалыг “Топкад” компанийнхан, орчны ерөнхий төлөвлөлтийг нийслэлийн Зураг төслийн хүрээлэн хийсэн бол гидрогеотехникийн шийдэл, тооцоог Монгол Улсын зөвлөх инженер Б.Дагвадорж болон бусад инженер хамтран боловсруулжээ. Монголд анх удаа хийж буй энэ том ажлын тендерт зориг гарган оролцох монгол компани ховор байж. Харин “Норбу”, “Урц Олхон” гэсэн Орос, Монголын компани ерөнхий гүйцэтгэгчээр хамтран ажиллахаар болжээ. “Урц Олхон” компанийн архитектор, зам гүүр, усны болон ерөнхий инженер гэсэн долоон орос мэргэжилтэн уг талбайд ажиллаж байна. Тэдний зарим нь өчигдөрхөн (уржигдар) Монголд хөл тавьжээ.

Далангийн инженер Валерий “Би мэргэжлээрээ 40 жил ажилласан. Анх 1980-аад онд Монголд ирж, Чойр, Мандалговийн бүтээн байгуулалтад оролцож, барилгын инженерээр ажиллаж байлаа. “Сэлбэ” төсөл надад маш их таалагдаж байна. Бидний ажилд учирч байгаа нэг хүндрэл нь хөрс хуулах явцад хөрсний ус ил гарч ирж буй явдал. Ил гарсан усыг шахуургаар соруулан гол руу урсгаж байна. Гэхдээ ажил хэвийн явагдаж байна” гэлээ. Тэрбээр ажил ихтэй байсан тул үүнээс илүүг ярьж амжсангүй. Харин “Урц Олхон” компанийн захирал Сергей Сарсеновтой хэдэн хором ярилцаж амжив.

-Ажлын явц ямар байна вэ?

-Энэ төслийн төлөвлөгөөг маш сайн зохиосон тул ажил сайн байгаа. Бүх зүйл төлөвлөгөөний дагуу явж байна. Манай инженерүүд Монголд анх удаа ирж байгаа. 30-40 жилийн туршлагатай, чадварлаг инженерүүд. Тэдэнд монгол ажилчидтай хамтран ажиллах таалагдаж байгаа. Түүнчлэн Монгол орон, энэ төсөл ч таалагдаж байгаагаа ярьж байсан.

-Хүндрэл бэрхшээл гарч байна уу?

-Одоогоор хүндрэлтэй асуудал алга. Ямар ч байсан ”Сэлбэ” төсөл дуусахад энэ газар улаан баатарчуудын ирэх хамгийн дуртай бүс болно. Гэрэл гэгээтэй, тохитой, хотын хамгийн сайхан газар болно гэдгийг амлая гэв. Хөрс хуулсны дараа тэгшилсэн талбайд бетон цутгаж, хайрга дэвсэнэ. Хайргагүй шахам газар дээгүүр урсаж буй усны ихэнх нь хөрсөндөө шингэхээс гадна урсац нь удаан байдаг гэнэ. Тиймээс энэ нь урсгалыг сайжруулах бас нэгэн арга. Голын дунд барих найман бетонон босго нь ус хуримтлуулах хана болохын хажуугаар урсан ирэх хогийг шүүж тунгаах үүрэгтэй. Одоо бусад тохижилтын талаар зарим зүйлийг танилцуулъя.

“Сэлбэ” төслийн хүрээнд нийт 7.64 га газрыг тохижуулна. Үүний 1.4 га нь хараагүй хүмүүст зориулсан хэсэг бүхий явган хүний зам байх юм. Хүүхэд залуус ч дугуйт тэшүүрээр гулгаж, дугуй унах боломжтой болох нь. Мод, бут, зүлэг бүхий ногоон байгууламж 1.29 га талбайг хамарна. Мэдээж хотын иргэдийн амарч суух энэ талбайд сандал, сүүдрэвч, гэрэлтүүлэг, шат, хогийн сав гээд бүгдийг багтаана. Төсөл хэрэгжүүлэх 1.2 км газарт таван гүүр байгаа. Үүний дутуу барьсан нэг гүүрийг хуучин тулгуур дээр нь шинэчлэн барьж, бусдыг нь сэргээх аж. Ийнхүү Улаанбаатар хотын дундуур урсдаг ганц голын бага ч гэсэн хэсэг нь орчин үеийн хотуудын жишигт тохи рон өнгө зүсээ засах нь. Хамгийн гол нь урсгалыг нь сэргээнэ гэдэг маш чухал. Хэдийгээр голоо бараг ширгээчихсэн ч юу ч үгүй болчихоос нь өмнө амжиж сэргээх ажил эхэлж байгаад баяртай байна.

Солонгосчууд л гэхэд Сөүл хотын дундуур урсдаг Чонгэчон голынхоо эхийг бүтээн байгуулалтын уршгаар ширгээсэн түүхтэй. Тэгээд олон жилийн өмнө барьсан зам гүүрээ нураан байж, голоо эргүүлэн сэргээсэн гэдэг. Харин үүний хажууд бидэнд боломж их байгаа юм. Гэхдээ энэ бол 35 км урсдаг голын зөвхөн 1.2 км хэсгийн бүтээн байгуулалтын ажил. Нийт найман тэрбум төгрөгийн өртөгтэй уг ажлыг Сүхбаатар дүүрэг хариуцан хийлгэж байна. Цаашид зөвхөн Сэлбээр зогсохгүй Толгойт, Баян, Дунд голоо ч сэргээх зорилтыг хотын ерөнхий төлөвлөгөөнд тусгасан талаар нийслэлийн Зураг төслийн хүрээлэнгийн дарга С.Цахиур ярьсан. Үнэхээр энэ төлөвлөгөө биелж, хэдэн жилийн дараа ч хамаагүй ширгэсэн голууд урсвал юутай сайхан. Гэхдээ хатаж, сайр болсон голыг урсгана гэдэг амаргүй бөгөөд зөвхөн албаны хүмүүсийн хийх ажил биш. Тиймээс байгаа цөөхөн гол горхио иргэд нь хайрлаж хамгаалах сэтгэлтэй байгаасай.

Р.Оюунцэцэг "Өнөөдөр" сонины шуурхай мэдээллийн албаны сурвалжлагч