Барилгын талбай дээр цутгасан бүтээцийн  бетоны бат бэхийг аль болох эрт, хурдан, үнэн зөв тодорхойлох нь барилгын ажлын цаашдын явц, чанарыг үнэлэх үндсэн шалгуур байдаг. Энэ нь бетон бүтээцийн хэв хашмалыг задлах, зам, гүүрээр зорчих тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөнийг нээх, арматурын хүчдлийг бетонд шилжүүлэх хугацааг зөв тогтоох мөн түүнчлэн бетон хольцын төлөвлөлтийг оновчлох зэрэг барилгын үйл ажиллагааг зохистой явуулах үндэслэл болно.

Зураг №1 Мэдрэгчийг арматурт байрлуулж бэхэлнэ.

Ихэнхи тохиолдолд барилгын талбай дээр бетоноос сорьц хэвлэж талбайн болон лабораторийн  нөхцөлд бэхжүүлж янз бүрийн хугацаанд (ихэвчлэн 28 хоногийн) тодорхойлсон сорьцын шахалтын бат бэхээр бетоны чанараа хянаж баталгаажуулдаг.  Бетоны бат бэхээ үнэлэхийн тулд голдуу ганцхан дээжийг туршдаг. Гэтэл нэг дээжийн үр дүн  нь бүх цутгасан бетоны бат бэхийг үнэн зөв илэрхийлэн баталгаа болох албагүйгээс гадна бэхжүүлсэн нөхцөл, сорьцын хэмжээ нь бүтээцийн бетоны бодит  байдалтай тэр бүр тохирдоггүй.  

Зураг№2 GIATEC 360 платформ дээр өгөгдөл тохируулгын тохиргоо хийгдэнэ.

Барилга угсралтын ажлын үед бетоны бат бэхийг үнэн зөв үнэлэхгүй байх нь гүйцэтгэгчид оновчгүй шийдвэр гаргаж, илүү төвөгтэй техникийн асуудлуудтай тулгарч, санхүүгийн нэмэлт эх үүсвэрийг гаргахад хүргэж тэр бүү хэл бетон бүтээц эвдрэлд орох шалтгаан болж ирээдүйд гүйцэтгэл, эдэлгээтэй холбоотой асуудал гарч зарим тохиолдолд бүтээц эвдрэхэд хүрч болно. 

Талбай дээр нь бетоны бат бэхийг эвдэх болон эвдэхгүйгээр хэмжих олон янзын аргуудыг боловсруулж хэрэглэсээр ирсэн бөгөөд хэрэглэх хязгаар, эзэмшсэн туршлага, үр дүнгийн нарийвчлал, хугацаа, хөдөлмөр зарцуулалт, багажны урьдчилсан тохируулга, нөлөөлөх хүчин зүйл, нэмэлт зардалтай холбоотойгоор тодорхой төслүүдээс бусад тохиолдолд шахалтын бат бэхийг сорьцоор тодорхойлох аргыг өргөн хэрэглэдэг.

Сүүлийн үед Хойт Америкаас эхлэн улмаар  Канад, Европын болон хөгжилтэй орнууд барилгын талбайд цутгасан бүтээцийг эвдэхгүйгээр төлөвшлөөр (Maturimy) нь бетоны бат бэхийг тодорхойлох аргыг хэрэглэж байна. 

Бетоны бат бэх нь цементэн лагшимын гидратацид орох үеийн температуртай шууд хамааралтай гэсэн зарчмыг ашиглан бетоны бат бэхийн өсөлтийг эрт үе шатанд таамаглахад төлөвшилийн арга хамгийн тохиромжтой байдаг ажээ. 

Зураг№3 Талбайн инженер гар утсан дээрээ бетоны температур болоод бат бэхийн мэдээллийг тухай бүр хянах боломжтой.

Бетон бэхжих явцад цементийн гидратацийн үр дүнд ялгарсан дулаан нь элементийн дотор орших ба өндөр температур нь бетоны бэхжлийг илүү түргэсгэдэг. Төлөвшилийн арга нь тодорхой хугацаанд бетон элементийн доторхи температурын өөрчлөлтөөр бат бэхийг таамаглахад үндэслэсэн байна. Барилгын талбай дээр хэвлэж бэхжүүлсэн сорьцын  масс, харьцангуй бага, гадаргуун талбай их буюу гадаргуун модуль их  байдгаас сорьцын доторхи дулаан хурдан буурдаг. Энэ нь сорьцын бат бэхийн өсөлт  цутгасан бүтээцийн бетонтой харьцуулахад удааширах нөхцөл болдог.

Төлөвшилтийн индексийн үзүүлэлт адил гарч байвал тухайн бетон хольц ижил бат бэхийг үзүүлнэ  гэсэн таамаглал нь бетоны бат бэхийг үнэлэх энэ аргын үндэслэл юм. Тухайлбал: тодорхой найрлагатай бетон хольцыг 100С-т 7 хоног бэхжүүлэхэд 230С-т 3 хоног бэхжүүлсэний дараахтай адил  шахалтын бат бэхтэй  байна гэдгийг дараах зурагт үзүүлэв 

Зураг№4 Хугацаа ба температураас үл хамааран адил бат бэх үзүүлдэгийг энэ диаграмм дээр үзүүлсэн.

Барилгын талбай дээр ялангуяа бэхжлийн эхний үе шат буюу 14 хоногоос богино хугацаанд бетоны шахалтын бат бэхийг үнэлэхэд зориулсан харьцангуй хамгийн энгийн арга бол төлөвшлийн арга болно.

Энэ арга нь ялангуяа бетоны бат бэхийн өсөлт удааширдаг нам температуртай үед хэв хашмалыг задлах, арматурын хүчдлийг бетонд шилжүүлэх тохиромжтой хугацааг таамаглах, мөн түүнчлэн бетон хольцын найрлага, бетоны бэхжлийн нөхцлийг(тухайлбал нам температуртай үед бетоныг халаах, хуурай халуун нөхцөлд гадаргууг нь хамгаалах г.м) оновчтой болгох зэрэг бетоны үйлдвэрлэлийн өмнө тулгардаг олон асуудлыг шийдвэрлэх боломжийг олгоно. 

Бетоны бат бэх, төлөвшлийн уялдааг хангахын тулд төлөвшлийн аргыг хэрэглэхийн өмнө бетон хольцын тодорхой найрлагатай уялдуулан тохируулга хийх шаардлагатай.  Өөрөөр хэлбэл тодорхой найрлагатай бетон хольц бүрд төлөвшлийн тохируулга хийнэ. Бетоны бат бэх, төлөвшлийн харилцан хамаарлын жишээг дараах зурагт харуулав.

Зураг №5 Бетоны бат бэх болон төлөвшилийн харьцаа

Төлөвшлийн аргыг бүрэн стандартчилсан ба барилгын норм дүрэмд тусгажээ. Тухайлбал АНУ-д ASTM C1074: Standard Practice for Estimating Concrete Strength by Maturity Method  /Төлөвшилтийн аргаар бетоны бат бэхийг үнэлэх/ стандартыг мөрддөг байна.  Энэ стандартыг үндэсний болгон гаргах ажил хийгдэж байна. 

“Намнан индастр” компани нь манай орны нөхцөлд барилгын талбай дээр бетоны бат бэхийг төлөвшлийн аргаар тодорхойлох боломж, гарах үр дүнг баталгаажуулах зорилгоор “Интернэйшнл центр”  Оффис үйлчилгээний төвийн барилга дээр 2023.09.03-наас 2023.10.01-ныг дуустал 28 хоногийн хугацаанд SmartRock  багажийг ашиглан бетоны бат бэхийг төлөвшл=ийн аргаар тодорхойлсон туршилтын үр дүнг дараах зурагт үзүүлэв.   

Зураг№6 Бетоны бат бэхийг хамаарал

Туршилтын үр дүнгээс харахад Манай орны нөхцөлд төлөвшлийн аргыг хэрэглэж барилгын талбай дээрхи бүтээцийн бетоны бодит бат бэхийг тодорхойлох бүрэн боломжтой бөгөөд энэ арга нь гадна орчны температур, бэхжлийн хугацаанаас хамааруулан бетоны бат бэхийг тодорхойлж байгаа нь барилгын талбай дээрхи бүтээцийн  бетоны бодит бат бэхэд үнэн зөв үнэлгээ өгөх давуу талтай бөгөөд ялангуяа цаг агаарын хүйтэн, сэрүүн, халуун, хуурай нөхцөлд бетоны бат бэхийн өсөлтийг бодитоор үнэн зөв үнэлэх боломжийг олгох болно

Монгол улсын зөвлөх инженер Б.Лхагваа