"Байрны үнэ буурна, ялангуяа 100 мянган айлын орон сууцны хөтөлбөр хэрэгжээд эхлэхээр бүр хоёр дахин буурна" гэж Барилгачдын холбооны ерөнхийлөгч М.Батбаатар гуай баталж байна. Харамсалтай нь бусад орны эдийн засгийн хөгжлийн түүх, түргэн хурдацтай өсөж байгаа, уул уурхайн баялагт тулгуурласан эдийн засагтай ядуувтар оронд үл хөдлөх хөрөнгийн үнэ хэзээ ч буурч байгаагүй. Үл хөдлөх хөрөнгийн үнэ эдийн засгийн өсөлттэй уралдан өсөж, хямрал тохиосон ч үнэ буухын оронд ашигт малтмалын дэлхийн зах зээлийн үнийн дараачийн мөчлөг хүртэл хүлээж байгаад дараа нь цаашаа улам нэмэгдсээр иржээ. Манайхтай төстэй Катар, Казахстаны түүх үүнийг тод харуулдаг.

Өнөөдөр Монгол Улс мөн л үүнийг давтаж, байр олноор ашиглалтад орох тусам орон сууцны үнэ нэмэгдэж байна. Зөвхөн энэ оны хоёрдугаар улиралд гэхэд байрны дундаж үнэ 30 хувь өсөж, ам метр нь 1.2 сая төгрөг болоод байна. Сайн чанар, байршилтай нь хоёр дахин өндөр үнэтэй болжээ.

Байрны үнийг ингэж улам бүр хөөрөгдөж байгаа гол буруутан нь төр засаг юм. Уг нь сайныг хүссэн ч үйл ажиллагааны үр дүн нь ийм дүгнэлтэд хүргэж байна. Иргэдээ орон сууцтай болгож, эрүүл ахуйн наад захын шаардлага хангасан ундны болон ахуйн хэрэглээний ус, татдаг устай бие засах газар барихын тулд төр зөвхөн төрийн ажлаа хийж, дэд бүтэц байгуулахад нь хөрөнгө оруулаад үлдсэнийг нь хувийн хэвшлээр хийлгэж, зах зээлийн зарчмаар явуулсан бол үнэ харьцангуй бага өсөх байлаа.

Цахилгаан станц, халуун хүйтэн болон бохир усны хоолой барихгүй мөртлөө олон мянган хүнд хөнгөлөлттэй зээл олгож байгаа нь "баавгайн үйлчилгээ" болоод байгааг төр засаг өөрөө харахгүй байна. Том тоотой хөтөлбөрүүд санаачлаад түүнийгээ ажил хэрэг болгож чадахгүй мөртлөө хөнгөлөлттэй үнээр байр өгнө гэж зарлах тусам байрны үнэ өгссөөр ирлээ. Нэгэнт тийм олон хүнд байр авах боломж гарах гээд байгаа нь орон сууцны эрэлтийг өдөөж, байрны үнийг хөөрөгдөж эхэлдэг.

Жишээ нь, Засгийн газар төрийн албан хаагчдад хөнгөлөлттэй нөхцөлөөр 4000 айлын орон сууц олгоно гэж гурван жилийн өмнө зарласан. Хүлээлт нь эрэлт үүсгэж, байрны үнэ барихаасаа өмнө өсчихөөд байгаа тул 4000 айлаас өнөөдрийн байдлаар 2700 хүнд 88.7 тэрбум төгрөгийн зээл олгосон гэсэн тоон үзүүлэлттэй л сууж байна. Дунджаар 32.8 сая төгрөг нэг айлд ногдож байгаа нь одоогийн үнээр бол нэг өрөө байранд ч хүрэхгүй байна. Төрийн албан хаагчдад жилийн найман хувийн хүүтэй 20 жилийн хугацаатай зээл олгож, зөрүүг нь татварын мөнгөнөөс төлөхөөр болжээ. Дутуу мөнгөө иргэд зах зээлийн бодит үнээр буюу 12 хувийн хүүтэй авахаар хайж байна.

Засгийн газар эхний хөтөлбөрийн бодит дүнгээ гаргаагүй байж, улс төрийн амлалтаа хэрэгжүүлэхийн тулд Хүний хөгжлийн сангаар дамжуулан санхүүжүүлж, 100 мянган айлын орон сууц бариад бага болон ядуу орлоготой иргэдэд олгоно гэсэн сургаар хүн бүр хямдхан, ганц өрөө байрны эрэлд гарсны үр дүн юу болов гэвэл эрэлтийг дахин өсгөж, орон сууцны болон газрын үнийг хөөрөгдөв.

Зуун айлын барилгын материалын дэлгүүртэй гудамжнаас баруун тийш VII хорооллыг барихын тулд 238 айл газраа чөлөөлөх ёстойгоос 36 нь нүүж, бусад нь үнэ нөхцөл тохирохгүй учир хөтөлбөр нь гацаанд оржээ. Иргэдийн хашааны газрыг ам метрийг нь 100.000 төгрөгөөр авах ханшийг Нийслэлийн Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурал тогтоожээ. Энэ 238 айлын хашаа, гудамж бүхий талбай дээр 2592 айлын орон сууц барих ажлыг энэ намар эхлүүлнэ, Хятадын 100 сая долларын зээлийн 47 сая нь инженерийн шугам сүлжээнд зарцуулагдаж, үлдсэнээр нь барилгаа барина гэж төр засгийн холбогдох байгууллагууд ярьсаар өвөлтэй золгож байна.

Улаанбаатар хотын гэр хороололд амьдарч байгаа иргэдийг өөрсдийг нь барилгажуулах ажлын ашгийг хуваахад оролцуулж байж л орон сууцны асуудлыг шийдэх ганц арга байгааг эрх баригчид хүлээн зөвшөөрөхгүй, захиргаадалтын аргаар муйхарлаж, өөрсдийн хэлхээ холбоотой компаниудаар бариулахаар зүтгэж ирсний үр дүнд гэр хороолол улам тэлж, хотын агаар улам бүр хордож бохирдсоор гамшигийн төвшинд хүрчихээд байгаа. Төр засаг том том төсөл хоосон ярьсаар дараачийн хавартай золгож, иргэд ч утаагаа умартан наадмаа бодсоор ахиад нэг намартай золгож таарна.

Уг нь хот, улсын зүгээс дэд бүтцийг нь байгуулахад түрүүлж хөрөнгө оруулах, харин хашаатай иргэд хоорондоо тохирч хоршин, өөрсдийн газар дээр барьсан байшингуудын ашгаас хүртэх боломжийг олгох замаар л асуудал шийдэгдэх билээ. Хот дэд бүтцийн болон орон сууцны зардлын тодорхой хэсгийг орон нутгийн бонд гаргах замаар санхүүжүүлж болно. Иргэдийн төлөөлөл барих зардлыг нарийн хянах учраас өртөг бодитой гарна.

Энэ бүгдийг ямар дарааллаар яаж хийхийг газраа байраар солих зургаан алхам гэдэг хөтөлбөрт би дэлгэрэнгүй бичсэн (http://jargalsaikhan.niitlelch.mn/content/1369.shtml ). Энэ зорилтыг хэрэгжүүлэхийн тулд төр засаг, орон нутгийн удирдлагууд хувийн эрх ашгаа хойш тавьж, иргэдийнхээ төлөө хийх ёстой ажлаа л сайн хийхэд хангалттай.

Төр засгийн цуутай том хөтөлбөрүүд иргэдийг орон сууцтай болгох гэхээсээ байрны үнийг илүү хөөрөгдөж байгаа талаар дээр дурдсан. Байрны үнэ улам бүр өссөөр байгаа учир гэртэй айл улам нэмэгдсээр байна. Цахилгаан станцаа хурдан бариад газрын наймаагаа яаралтай зогсоогоод өгөхийг л бид төр засгаас хүсч байна. Үлдсэнийг нь иргэд зах зээлийн тусламжтайгаар хийж чадна.

Эдийн засагч, Монголчууд шударга татвар, ухаалаг зардлын төлөө ТББ - ын Ерөнхийлөгч Д.Жаргалсайхан