Монгол Улсын 2024 оны төсөв батлагдаж, улсын төсвөөр хийгдэх бүтээн байгуулалтын хөрөнгө оруулалт тодорхой болоод байна. Ирэх оны төсвийн хууль батлагдсанаар

●    Төсвийн тэнцвэржүүлсэн орлогын хэмжээ 25.9 их наяд төгрөг

●    Зарлагын хэмжээ 27.4 их наяд төгрөг болж байна.

Ингэснээр нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн тэнцэл 1.5 их наяд төгрөг буюу ДНБ-ий хоёр хувьтай тэнцэх хэмжээний төсвийн алдагдалтай байхаар тооцоод байгаа юм. Улсын төсвийн нийт зарлагыг ерөнхийлөн захирагчаар харвал Барилга хот байгуулалтын сайдын захиран зарцуулах төсөв 413 тэрбум байна. 

2024 онд Монгол Улсын эдийн засаг дундажаар 7.0 орчим хувь өсөх, инфляц 8 хувьд барих төсөөлөлтэй байгаа бөгөөд эдийн засгийн өсөлт цаашид тогтвортой хадгалагдаж чадвал барилгын салбарт эерэг нөлөөлөл бий болох боломжтой гэж үзэж байгаа юм. 

Улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар 1050 төсөл хэрэгжүүлэх бөгөөд 3,3 их наяд төгрөгийн санжүүжилж байна. "Шинэ сэргэлтийн бодлого" - ийн тулгуур бүрэлдэхүүн болох “Хот, хөдөөгийн сэргэлтийн бодлого” - ын хүрээнд орон сууцны  хүртээмжийг нэмэгдүүлэн, Орон нутагт шилжин суурьшиж байгаа иргэдэд эхний 3 жил ипотекийн зээлийн хүүгийн 3 хувийг хөнгөлөх,  урьдчилгаа төлбөрийн 60 хүртэл хувьд баталгаа гаргах зэрэг арга хэмжээг үргэлжлүүлэн хэрэгжүүлэх юм. 

2024 оны эдийн засгийн ерөнхий төлөв байдал барилгын салбарт хэрхэн нөлөөлөх талаар болон улсын төсөвтэй холбогдуулан барилгын зах зээл ямар байх талаар СЭЗИС, Санхүүгийн тэнхимийн дэд профессор, эдийн засагч Ж.Дэлгэрсайханаас тодрууллаа. 

2024 оны эдийн засгийн ерөнхий төлөв ямар байна вэ? Энэ нь барилгын салбарт хэрхэн нөлөөлөх вэ?

2024 оны эдийн засгийн нөхцөл байдлын хувьд харьцангуй эерэг хүлээлттэй байна. Монгол  Улсын Засгийн газраас эдийн засгийн өсөлтийг 7 хувь байхаар таамагласан бол олон улсын байгууллагууд болон Монголбанкны зүгээс 5-6 орчим байхаар таамаглаж байна. Энэ нь 2023 оны санхүүгийн жилийн сууриар харвал боломжгүй зүйл биш юм. 2023 оны эхний гурван улирлын байдлаар ДНБ-ны өсөлт 6 хувиас дээш, 3-р улирлын эдийн засгийн өсөлт 6.9 хувьтай гараад байна. Энэхүү эдийн засгийн өсөлтөд уул уурхайн салбарын өсөлт, түүний нөлөөллөөр бий болсон үйлчилгээ, тээврийн салбарын өсөлт зонхилох байр суурьтай байна. Эдийн засгийн энэхүү өсөлтийн нөлөөллөөр 2023 оны эхний 10 сарын байдлаар гадаад худалдааны тэнцэл 4.9 тэрбум долларын, төсөв 2.1 их наяд, төлбөрийн тэнцэл 971.4 сая ам.долларын ашигтай зэргээр эдийн засгийн тоон үзүүлэлтүүд сайжирч байна. Мөн өрхийн бодит орлого өссөн инфляци нэг оронтой тоонд ирсэн зэрэг суурь эерэг өөрчлөлтүүд гарсан нь өрхийн эдийн засгийн хувьд сөрөг нөхцөл эерэг болж байгаагийн илрэл юм. Барилгын салбарын хувьд оны эхний гурван улирал дарааллан тэг өсөллтэй байгаа нь эдийн засгийн өсөлт тухайн салбарт эерэг нөлөөлөх нөлөөлөл бага байгааг илэрхийлж байна. 

Барилгын салбарт нөлөөлөх эдийн засгийн нөлөөлөл нь төсвийн хөрөнгө оруулалт, томоохон бүтээн байгуулалт, орон сууцны эрэлтийн түвшингээр тодорхойлогддог. Эдгээр чиглэлд томоохон эерэг нөлөөлөл бий болохгүй байгаа нь салбарын өсөлтөд сөрөг нөлөөлж байна. Нөгөө талаар эдийн засгийн өсөлтийг уул уурхайн салбар түүний шууд болон дам нөлөөллийн үр дүн бий болгож байгаа нь барилгын салбарын хувьд өсөлт бий болгох нөхцлийг бүрдүүлж чадахгүй байна гэж үзэж байна. Эдийн засгийн өсөлт цаашид тогтвортой хадгалагдаж чадвал барилгын салбарт эерэг нөлөөлөл бий болох боломжтой юм.

Сонгуулийн жилтэй холбоотойгоор ямар нөлөө өөрчлөлтүүд байна гэж харж байна вэ? 

Сонгуулийн жилтэй холбоотой нийгэмд хандсан халамж, дэмжлэгийн чиглэлийн үйл ажиллагаа нэмэгдэх, төсөв тэлэх хандлага нэмэгдэх талтай байдаг. 2024 оны хувьд ч энэ нь давтагдана гэдэг нь төсөв болон бусад улс төрийн нөхцөл байдлаас тодорхой харагдаж байна. Гэхдээ үүнтэй холбоотой барилгын салбарт нөлөөлөх эерэг нөлөөлөл бага юм. Төсвийн хэт тэлэлт, цалин, тэтгэвэр, халамжийн өсөлт нь хувийн секторт сөрөг нөлөөлөх, инфляцийг өдөөх хандлагатай тул энэ нөхцөл байдал нь иргэдийн орлогын бодит өсөлтөд сөрөг нөлөөлөхөөс шалтгаалж нийт эрэлтэд сөрөг нөлөөлөх магадлалтай. 

2024 онд улсын төсвийн  хөрөнгө оруулалтаар хийгдэх бүтээн байгуулалтаас харахад барилгын зах зээлийг хэрхэн төсөөлж байна вэ? 

2024 онд төсвийн хөрөнгө оруулалтаар шилжих болон шинээр нийт 3,256.6 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт тусгагдсан нь 2022 оноос 300 тэрбумаар, 2021 онтой харьцуулахад 2 дахин өссөн үзүүлэлт юм. Хөрөнгө оруулалтын үндсэн чиглэл нь зам, барилга, эрчим хүчний чиглэлд хийгдэхээр төлөвлөгдсөн. Төсвийн хөрөнгө оруулалтаар зурагт үзүүлсэн бүтээн байгуулалтаас гадна эрчим хүч, эмнэлэг, дэд бүтцийн төслүүд хэрэгжих нь барилгын салбарт эерэг нөлөөтэй гэж үзэж байна. Үүнээс гадна сүүлийн хоёр жилд төсвийн хөрөнгө оруулалтын хүрээнд шинэчлэлийн бодлогыг хэрэгжүүлж хөрөнгө оруулалтын гүйцэтгэлийг нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн үйл ажиллагааг эрчимтэй хэрэгжүүлж буй нь барилгын салбарын хувь эерэг нөлөөлөх хүчин зүйл юм. 

Барилгын материалын үйлдвэрлэл, импортын нөхцөл байдлын талаар болон 2024 онд материалын үнийг тогтвортой байлгах үүднээс ямар бодлого чиглэлтэй ажиллахыг БХБЯ-ны Барилгын материалын үйлдвэрлэлийн хэлтсийн дарга Д.Батзоригоос тодрууллаа. 

“Гол нэр төрлийн барилгын материалын нөөцийг бүрдүүлэх чиглэлд анхааран ажиллана”

Барилгын материалын үйлдвэрлэл, импортын өнөөгийн нөхцөл байдал хэр байна вэ? 

2023 оны хувьд эхний хагас жилд барилга угсралт, их засварын ажлын 41.2 хувийг орон сууцны барилга, 34.8 хувийг орон сууцны бус барилга, 21.4 хувийг инженерийн барилга, байгууламж, 2.6 хувийг их засварын ажил эзэлж, өмнөх оны мөн үеэс орон сууцны бус барилгын ажлын эзлэх хувь 6.0 нэгж хувиар, их засварын ажил 0.1 нэгж хувиар өссөн бол инженерийн барилга, байгууламжийнх 5.2 нэгж хувиар, орон сууцны барилгынх 0.8 нэгж хувиар тус тус буурсан үзүүлэлттэй байна.

Импортын судалгаанаас авч үзэхэд 2022 оны 9 дүгээр сард 413,701.8 мян.ам.долларын барилгын материал авч байсан бол 2023 оны 9 дүгээр сард 431,173.2 мян.ам.долларын барилгын материал болж өссөн байгаа нь импортын нөхцөл байдал хэвийн байгааг харуулж байна. 

Дотоодын барилгын материалын үйлдвэрүүдийн үйл ажиллагаа хэвийн явагдаж байгаа ч зарим нэр төрлийн бүтээгдэхүүний борлуулалт, нийлүүлэлт бага байгаа нь судалгаануудаас харагдаж байна.

2024 оны материалын эрэлт, нийлүүлэлтийн тэнцвэр болон материалын ханган нийлүүлэлт төлөвийг хэрхэн харж байна вэ?

2024 оны төсвийн жилд хөрөнгө оруулалтын төсөл, арга хэмжээ, барилга байгууламжийг 3,240,600.0 сая төгрөгөөр санхүүжүүлэхээр тусгагдсан байгаа нь бүтээн байгуулалтын ажлууд нэмэгдэж, түүнийг дагаад барилгын материалын эрэлт, нийлүүлэлт дагаж өсөх төлөвтэй байна.

2024 онд барилгын материалын ханган нийлүүлэлт, үнийг тогтвортой байлгах үүднээс ямар бодлого чиглэлтэй ажиллах вэ? 

Барилгын материалын үнэ тогтвортой байх гол шалтгаан бол тээвэр байдаг. Импортын болон дотоодын үйлдвэрүүдийн түүхий эд, бүтээгдэхүүний тээвэрт анхаарч ажиллана. 

Үндэслэлгүйгээр үнэ өсгөж зах зээлд нөлөөлж буй зарим үйлдвэрүүдийг ШӨХТГ-т шалгуулж холбогдох арга хэмжээ авахаар ажиллаж байна. Мөн Зарим нэр төрлийн дотоодын үйлдвэрүүдийг хамгаалах үүднээс импортын гаалийн албан татварыг 20 хүртэл хувиар нэмэгдүүлсэн. Хэрвээ 2024 онд импортын бүтээгдэхүүнээс хэт өндөр үнэ тогтоож зах зээлд нийлүүлэх нөхцөл байдал байсаар байвал зах зээлийн зарчимд нь шилжүүлэх зэрэг бодлогын арга хэмжээнүүдийг авч хэрэгжүүлэхээр ажиллаж байна.

Үүнээс гадна гол нэр төрлийн материалын нөөцийг бүрдүүлэх чиглэлд анхааран ажиллаж байна.

Барилгыг салбарыг нуруун дээрээ авч явдаг зээл бол ипотекийн зээл бөгөөд 2024 онд 620 орчим тэрбум төгрөгийн ипотекийн зээл олгогдох төсөөлөлтэй байгаа талаар Монголбанкны ерөнхийлөгч Б.Лхагвасүрэн мэдэгдсэн. Мөн Сангийн сайд Б.Жавхлан 2024 оны төсвийн төслийн талаар мэдээлэл өгөх үеэр "Ипотекийн 6 хувийн зээлийн дээд хэмжээг орон нутагт 150 сая, нийслэлд 200 сая төгрөг хүргэнэ. Ирэх жилд ипотекийн зээл олголтыг хэмжээг нэмэгдүүлэхэд анхаарч, ипотекийн зээлийг хэвийн үргэлжлүүлэхэд анхаарч ажиллана" гэдгээ илэрхийлээд байгаа билээ. 

Үл хөдлөхийн зах зээлийн талаар СЭЗИС-ийн Бизнес удирдлага тэнхимийн багш, Broker Б.Батцэрэнгээс тодрууллаа. 

“Үл хөдлөх хөрөнгийн үнэ өсөөд байгаа мэт харагдаж байгаа ч стандарт байрны (мкв) үнэ 2007 оноос хойш өсөөгүй. ”

Үл хөдлөх хөрөнгийн борлуулалт 2023 онд өнгөрөгч онуудтай харьцуулахад ямар үзүүлэлттэй байсан бэ? Иргэдийн худалдан авах чадвар хэрхэн нөлөөлөв?

2023 оны 1 сараас эхлэн Ипотекийн зээлийн эргэн төлөлт төлөгдөж эхэлсэн. Ковид цар тахлын үед 2 удаа хойшлуулсан учир санхүүжилт багассан. Гэтэл Зээлийн хүсэлт өгсөн 17.4 мянган иргэд байгааг Монголбанкнаас УИХ-д өргөн барьсан “Төрөөс баримтлах мөнгөний бодлогын талаар 2024 онд баримтлах үндсэн чиглэлийн төсөл”-ийн тайлангаас харж болно. Эдгээр зээлийг санхүүжүүлэхэд 1.4 их наяд төгрөг шаардлагатай байгааг тус тайланд тусгасан байна. Ипотекийн санжүүжилтыг одоогоор 80% Монгол банк, 20% арилжааны банкууд өөрийн эх үүсвэрээр санжүүлдэг учраас Монгол улсын засгийн газрын шийдвэрээс шууд хамааралтай. 

Үл хөдлөх хөрөнгийн борлуулалтын 50% дангаар ипотекийн зээл эзэлдэг. Эрэлт ихсээд байхад нийлүүлэлт хангалттай хүрэлцэхгүй байна. 

Зах зээлийн хуулиараа эрэлт нийлүүлэлтэн дээр үнэ тогтдог. Үл хөдлөх хөрөнгийн үнэ өсөөд байгаа мэт харагдаж байгаа ч стандарт байрны (мкв) үнэ 2007 оноос хойш өсөөгүй. 1 ам доллартай харьцуулбал:

2007 онд 1 сая - 1000 доллар 

2017 онд 2.4 сая - 1000 доллар

2023 онд 3.5 сая - 1000 доллар

Харин төгрөгний ханш 3.5 дахин унасан нь харагдаж байна. 

2024 онд үл хөдлөхийн зах зээлийн төлөв байдлыг хэрхэн харж байна вэ?

Монголд нэг ойлгомжгүй зүй тогтнол байдаг Улсын их хурлын сонгуулийн өмнө үл хөдлөх хөрөнгийн үнэ унадаг, дараа нь 9911-тэй дугаар болон үл хөдлөх хөрөнгийн үнэ огцом өсдөг жамтай. Зарим сегмент дээр Монгол улсын үл хөдлөх хөрөнгийн нийлүүлэлт ханасан дүр зураг харагддаг. Жоохон газар байвал орон сууц, оффис, эсвэл үйлчилгээний талбай гэж харах юм. Эсрэгээрээ хүмүүст хэрэгтэй авто машины ухаалаг зогсоол, дундаа ашиглаж болдог талбай гэх мэт зүйл зөндөө бүтээн байгуулж болно. Барилгын төслүүдэд хөрөнгө оруулагч нарт тулгамддаг хамгийн ойлгомжгүй зүйл нэг дарга гарч ирээд 1500 ширхэг төслийг 1 өдөр цуцлаад байхаар, төсөл хөтөлбөр хэрэгжихэд бизнесийн таатай бус орчин үүсээд байна. 2024 онд үл хөдлөх хөрөнгийн байдал шууд инфляц хамаарлаас шалтгаална.