Өмнөх хэсгийг 162 дахь дугаараас уншина уу

 ЧАНС ХХК-ийн ерөнхий архитектор Б.Уянга 

Зам тээврийн ослын нийтлэг шалтгаанууд

Замын хөдөлгөөний олон тохиолдол нь дизайнтай шууд холбоотой. Нөхцөл байдал дээр хурд нэмэгдэх тусам улам аюултай болдог. Зам тээврийн ослын нийтлэг шалтгаануудын дунд дараахь зүйлс орно:

• Явган хүний зам байхгүй: Явган хүний замыг хаасан, нарийссан эсвэл огт байхгүй үед явган зорчигчдыг замын хажуу руу шахдаг. Энэ гудамж нь бүх хэрэглэгчдийг аюулгүй байлгах зориулалтгүй, хурдан хөдөлгөөнтэй тээврийн хэрэгсэлд зориулагдсан бол аюул заналхийлэлтэй болно. 

• Явган гарц хүртээмжгүй: Явган зорчигчдод хүртээмжтэй гарц гаргаагүй, эсвэл нэвтрэх боломжгүй тохиолдолд явган зорчигч дайруулах эрсдэлтэй. Тээврийн хэрэгслийн хэмжээ, хурдыг чухалчилдаг том гудамжинд уулзвараас уулзвар хоорондох явган зорчигчид осол аваарт орох нь элбэг.
• Хамгаалалт дутмаг: Өргөн олон эгнээтэй гудамжинд явган зорчигчид гудамжаар хөндлөн гарахдаа хол зайд авто зам хөндлөн гарах шаардлагатай болдог. Энэ нь ахмад настан гэх мэт ялангуяа  удаан хурдтай хөдөлж буй хүмүүст аюултай нөхцөл үүсгэдэг.
• Урьдчилан таамаглах чадвар дутмаг: Явган зорчигчийн гэрлэн дохиог дуут дохио болон тоолох цагаар хангахгүй байх, эсвэл гэрлэн дохионы мөчлөгийн урт удаан хүлээхэд хүргэдэг бол явган зорчигчид цаг хугацааг аюулгүйгээр дүгнэж чаддаггүй бөгөөд аюулгүйгээр зам хөндлөн гарах магадлал дутмаг болдог.
• Унадаг дугуйн байгууламж байхгүй: Унадаг дугуйчид өндөр хурдтай олон эгнээтэй гудамжинд моторт тээврийн хэрэгсэлтэй холилдон явах тохиолдолд гүйцэж түрүүлэх үеийн осолд өртөх эрсдэл ихтэй байдаг.
• Уулзварын хангалтгүй дизайн: Том уулзварууд нь ихэвчлэн аюултай, өндөр хурдтай эргэлт хийхэд зориулагдсан байдаг. Үзэгдэх орчин хангалтгүй байгаа нь орон зайн баримжааг муу болгож, олон төрлийн хэрэглэгчдийн хөдөлгөөнийг үнэлэхэд сөргөөр нөлөөлдөг.
• Аюултай буудлууд: Нийтийн тээврийн зорчигчид тээврийн хэрэгсэлд сууж, буухдаа, ялангуяа аюулгүй орчин байхгүй тохиолдолд эрсдэлд ордог. Өндөр хурдны гудамж, зорчих хэсгийн ойролцоох уулзварын зохион байгуулалт муу байгаа нь ноцтой ослын магадлалыг нэмэгдүүлж, эмзэг хэрэглэгчдийг эрсдэлд оруулдаг.
• Гадаргуугийн аюул: Саад тотгор, нүх зэрэг саад бэрхшээл, гадаргуугийн гэмтэл нь явган зорчигч, дугуйчдад аюултай нөхцөл үүсгэдэг.

Аюулгүй дизайн нь боловсрол, хэрэгжилтийг дэмждэг

Аюулгүй ажиллагааны соёлыг бий болгоход дүрэм журам, боловсрол чухал үүрэгтэй. Гэсэн хэдий ч гудамжийг хүмүүсийг шийдвэр гаргалтанд суурилж бүтээсэн бол аюулгүй байдлыг хангаж чадахгүй. Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын ихэнх хөтөлбөрүүд нь аюулгүй гудамжны дизайныг онцолж хэлэлгүйгээр боловсрол, хууль сахиулах замаар хүний алдаа гаргах магадлалыг бууруулахад чиглэдэг. Гэвч дизайн нь хүний буруутай үйлдлээс үүдэлтэй осол, ноцтой зөрчилдөөнийг хязгаарлаж чаддаг. Гудамжны зураг төсөл нь аюулгүй байдлын төслийн хамрах хүрээнээс өөр боловч гудамжны хэрэглэгчдийн аюулгүй байдалд шууд болон шууд бусаар нөлөөлж байдаг.

Алсын хараа тэг ба тогтвортой аюулгүй байдлын хөтөлбөрүүд

Vision Zero (Шведэд санаачилсан) ба Тогтвортой аюулгүй байдал (Нидерландад санаачилсан) хөтөлбөрүүд нь дэлхийн өнцөг булан бүрт нэмэгдэж буй хотуудын баталсан аюулгүй байдлын хөтөлбөрүүд юм. Ийм хөтөлбөрийн үндэс нь хүний амь нас эрсдэхийг хүлээн зөвшөөрдөггүй бөгөөд тэдний зорилго бол бүх ноцтой зам тээврийн ослоос урьдчилан сэргийлэх явдал юм. Эдгээр санаачлага нь аюулгүй байдлын ачааг замын хэрэглэгчдэд бус харин системийн дизайнд өгдөг гэдгээрээ онцлог. Гудамжны хурдыг бууруулдаг шинэлэг загварууд, замын хөдөлгөөний зөрчлийн эсрэг хатуу хяналт тавих, хурдны хязгаарлалтыг бууруулдаг хууль тогтоомжууд, олон нийтийн сурталчилгааны кампанит ажил нь эдгээр хөтөлбөрүүдээр үр дүнтэй стратеги болох нь батлагдсан.

ГУДАМЖ НЬ ХҮМҮҮСИЙГ ХЭЛБЭРЖҮҮЛДЭГ

ХҮНИЙ ЭРҮҮЛ МЭНД

Дэлхийн Эрүүл Мэндийн Байгууллага нь эрүүл мэндийг бие бялдар, оюун санаа, нийгмийн сайн сайхан байдлын төлөв байдал гэж тодорхойлдог. Хотын гудамж нь өдөр тутмын туршлагаа хуваалцах тавцан болж өгдөг тул хүний эрүүл мэнд, сайн сайхны төлөө бүх хүмүүст зориулагдсан байх ёстой.

Замын хөдөлгөөний осол, гэмтэл

Нас барсан 1.2 сая хүнээс гадна жил бүр зам тээврийн ослын улмаас 20-50 сая хүн хүнд бэртэл авч байна. 15-44 насны залуучууд дэлхийн зам тээврийн ослын 59 хувийг эзэлж байна.

Агаарын чанар

Гадна орчны агаарыг бохирдуулагч бодисууд нь амьсгалын замын болон бусад өвчнийг үүсгэдэг нийгмийн эрүүл мэндийн гол асуудал юм. 2012 онд дэлхий даяар 3.7 сая хүн нас барсан нь агаарын бохирдлоос үүдэлтэй бөгөөд эдгээр нас баралтын 88% нь бага, дунд орлоготой орнуудад нас барсан байна. Нийтийн тээвэр, явган аялал, дугуй унах гэх мэт цэвэр, утаа багатай тээврийн сонголтыг дэмждэг гудамжинд хийх бодлого, хөрөнгө оруулалт нь гадна агаарын бохирдлыг бууруулахад тусалдаг.

Идэвхтэй хөдөлгөөн хийх

Биеийн хөдөлгөөний хомсдол нь дэлхий даяар орлогын бүх түвшинд нас баралтын эрсдэлт хүчин зүйлийн нэг бөгөөд халдварт бус өвчний хүчин зүйл болдог. Дэлхийн өсвөр үеийнхний 80 гаруй хувь нь бие бялдрын идэвхи муутай байдаг тул гудамж нь аюулгүй, хүртээмжтэй явган хүний зам, дугуйн байгууламжийг санал болгож, бие махбодийн идэвхтэй хөдөлгөөнийг дэмжих зайлшгүй хэрэгцээтэй байна.

Байгальд нэвтрэх

Гудамж бол хүмүүсийн өдөр тутамдаа ашигладаг нийтийн эзэмшлийн талбай юм. Гудамжны мод, тохижилтоор байгальд нэвтрэх боломжийг олгох нь цусны даралтыг бууруулж, сэтгэл санааны болон сэтгэл зүйн эрүүл мэндийг сайжруулдаг.

Дуу чимээ бохирдол

Гудамжны чимээ шуугиан нь дуу чимээний бохирдлын гол эх үүсвэрүүдийн нэг бөгөөд нойрны эмгэг, зүрх судасны асуудал, ажил, сургуулийн гүйцэтгэлд муугаар нөлөөлөх, сонсголын бэрхшээл зэрэг эрүүл мэндийн олон асуудалд нөлөөлдөг. Орон сууцны гудамжинд том оврын машин жолоодох, ачаалал ихтэй байх нь нойрны хямралд хүргэж болзошгүй байдаг. 

Гудамжны дизайн нь хурдыг бууруулдаг бол бодлого нь дуут дохион ашиглалтыг багасгаж, дуу чимээний бохирдлыг бууруулж, гудамжны бусад хэрэглэгчдийн тааламжгүй байдлыг багасгаж өгдөг.

ХҮНИЙ ДАДАЛ ТУРШЛАГА

Суурин болон хотуудын хүмүүсийн дадал туршлага гудамжаар тодорхойлогддог. Хүмүүс нэг газраас нөгөөд шилжих, үйлчилгээ авах, хүрээлэн буй орчноо таашаах, аюулгүй байдлыг мэдрэх нь тэдний сэтгэцийн эрүүл мэнд, тайтгаралд нөлөөлдөг.

Хүний мэдрэмж

Гудамжны хамгийн хүнд ойр дадал бол явган хүний замаар алхах явдал бөгөөд гудамжны чанарыг хүний нүдний түвшингээр, мөн алхах хурдаар хэмжих ёстой гэсэн санаа юм. Явган зорчигчид гудамжийг бүх мэдрэхүйгээрээ мэдэрдэг. Үнэр, дуу чимээ, бүтэц, харааны таашаал нь орон зайн тохь тухыг тодорхойлдог. Мэдрэхүй нь хараахан бүрэн хөгжөөгүй байгаа бага насны хүүхдүүд гудамжийг өөрөөр ашиглаж, мэдэрдэг бол хүмүүс нас ахих тусам тэдний сонсгол, хараа, хөдөлгөөн муудаж, хүрээлэн буй орчноосоо дохио хүлээн авах арга барил, гудамжаар явах чадварыг өөрчилж байдаг. Бүтэц, материал, дуу авиа, харааны мэдээлэл нь бүх чадвартай хүмүүст аюулгүй, сэтгэл татам орчинг хэрхэн бүрдүүлж болохыг анхаарах хэрэгтэй.

Аюулгүй байдал ба хандалт

Хүмүүс аюулгүй гудамж ашиглах үедээ тохь тухыг илүү мэдэрч байдаг. Хотын гудамжууд нь замын хөдөлгөөний хурдыг бууруулж, аюулгүй байдлыг хангах үүднээс явган хүний зам, гэрэлтүүлэг, гудамжны тавилга, тоног, сүүдрэвч зэргийг багтаасан байх ёстой. Гудамж эрүүл мэнд, боловсрол зэрэг чухал үйлчилгээнүүдийг холбож өгдөг бөгөөд аюулгүй, найдвартай, хүртээмжтэй байх шаардлагатай. Гудамжны зураг төсөл нь хотын аюулгүй байдлыг сайжруулах, гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх орон зайг бий болгох ёстой.

Нийгмийн харилцаа

Сайн зохион байгуулалттай гудамж нь хүмүүсийг олон нийттэй холбож, хүмүүстэй тааралдан учрах, найз нөхөдтэйгээ уулзах, нийгэмтэй холбоотой гэдгээ мэдрэх боломжийг олгодог. Авто хөдөлгөөний ачаалал, хурд багатай гудамжууд гудамжны бие даасан шинж чанарыг нэмэгдүүлэн орон зайг өргөжүүлж, нийгмийн харилцаа үүсэх боломжийг нэмэгдүүлдэг.

Эрх мэдэл ба нийгмийн оролцоо

Гудамж нь эмзэг бүлгийнхнийг хүчирхэгжүүлэх орон зай байх ёстой. Нийгмийн оролцоонд бэрхшээлтэй тулгардаг ядууралд өртсөн эсвэл соёл иргэншилд амьдарч буй хүмүүсийн хувьд гудамж нь янз бүрийн хэрэглэгчдэд хүртээмжтэй байх ёстой.

Илэрхийлэл

Хотын нийтийн эзэмшлийн төв сүлжээний хувьд гудамж нь жагсаал, хөдөлгөөн, баяр ёслол зэрэг ихэвчлэн улс төрийн болон соёлын илэрхийлэл болж байдаг орон зай юм. Гудамж ийм үйл явдлыг дэмжих төвийг сахисан газар байх ёстой.

Сүнслэг ба хувийн утга учир

Гудамжинд өдөр тутмын үйл ажиллагаа, зан үйлийн газар болохын хувьд тухайн газар, ямар нэг үйл явдлын дурсамжийг хадгалдаг. Гудамж нь тодорхой газрын шинж чанарыг илэрхийлж, хүмүүст хувийн утга учиртай байж чаддаг. Гудамжны дизайн нь аюулгүй, эерэг, тааламжтай дадал туршлагыг дэмжих ёстой.