“Хархорум” хотыг сэргээн байгуулах хэрэгцээ, шаардлага

Монгол Улсын ерөнхийлөгч 2022 оны 12 дугаар сарын 20-ны өдөр эртний төрт улсуудын ариун гал голомт, хүн төрөлхтний соёлын өв Орхоны хөндийд Хархорум хотыг сэргээн байгуулах тухай зарлиг  гарсан. Уг зарлиг нь түүх, археологийн биет болон биет бус өвийг хадгалах, хамгаалах, улмаар аялал жуулчлалыг цогцоор нь хөгжүүлэх боломжийг бүрдүүлэх төдийгүй, Улаанбаатар хотын өнөөгийн тулгамдаж буй асуудлуудыг шийдвэрлэхэд нэн тустай юм. Монгол улсын нийт газар нутгийн 0,3% эзэлдэг Улаанбаатар хотод хүн амын 50% амьдарч, дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 66%, эрүүл мэндийн байгууллагын 61%, их дээд сургууль, коллежийн 96% төвлөрч байгаа бөгөөд цаашид ч өсөн нэмэгдэх хандлагатай байна. Нийгэм, эдийн засаг, хүн амын хэт төвлөрлөөс үүдэлтэй асуудлууд хуримтлагдсаар гамшгийн эрсдэлийн түвшин өндөрсөж байгаа нь шинэ хот байгуулах зайлшгүй шаардлагыг бий болгож байна.

Гадаад орон нийслэлээ нүүлгэж байсан туршлага

Нийслэл хотыг нүүлгэн шилжүүлэх асуудлууд нь ихэвчлэн тухайн улсын улс төр, эдийн засаг, газарзүйн онцлогтой шууд хамааралтай байдаг.  Дэлхий дээр 52 улс нийслэлээ шилжүүлсэн байдаг бол 6 улсад нийслэлээ шилжүүлэх үйл явц явагдаж байна. Ойрын жишээнээс дурдвал Солонгос улс Сөүл хотоос засаг захиргааны Сэжон хот руу, Индонез улс Жакарта хотоос Нусантара хот руу шилжүүлж байна. Улс орнуудын нийслэлээ шилжүүлж байгаа шалтгааныг тоймлон авч үзвэл улс, үндэстний нэгдмэл байдлыг дэмжих, бүс нутгийн тэнцвэртэй хөгжлийг дэмжих, тухайн хотод тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэх, байгалийн гамшгийн эрсдэлээс  сэргийлэх, зэвсэгт мөргөлдөөний эрсдэлийн улмаас нийслэлээ шилжүүлжээ. Дээрх нийтлэг шалтгаануудын 2 хүчин зүйл бүрдсэн тохиолдолд дэлхийн улс орнууд нийслэлээ шилжүүлсэн байна. Харин манай улсын хувьд дээрх шалтгаануудын 3 хүчин зүйл аль хэдийн бүрдсэн байна.

“Хархорум” хотыг байгуулах ач холбогдол:

“Хархорум” хотыг байгуулснаар Бүс орон нутгийн тэнцвэртэй хөгжлийг хангаж, Улаанбаатар хотод үүссэн хүн ам, эдийн засгийн хэт төвлөрлийг сааруулан, түүхэн өв уламжлалаа сэргээж, үндэсний нэгдмэл үнэт зүйлийн баталгааг бий болгоно.

“Хархорум” хотын төлөвлөлтийн зарчим:

“Хархорум” хотын төлөвлөлтийг боловсруулахдаа эртний түүхэн хотуудын туурийг сэргээн засварлаж аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх, хотын суурьшлын бүсийн газар нутгийн 50% нь ногоон байгууламж байх, гадаргын ус, саарал усыг дахин ашиглах, хог хаягдлыг дахин боловсруулж эрчим хүч үйлдвэрлэх, сэргээгдэх эрчим хүчний олон төрлийг ашиглах, байгаль орчинд ээлтэй, хүн амьдрахад таатай, явган алхалт, унадаг дугуй, нийтийн тээврийн хэрэглээг дэмжсэн, эдийн засгийн хувьд бие даан хөгжих боломжтой тогтвортой хот байгуулахаар төлөвлөлтийн концепцыг боловсруулж байна.

“Хархорум” хотын төлөвлөлтөд иргэд, олон нийт, мэргэжлийн байгууллага, гадаад, дотоодын эрдэмтэн судлаачдын санал, зөвлөмжийг авах үйл ажиллагааг үе шаттайгаар явуулж байна. Мөн Орхоны хөндийд хийгдсэн түүх, археологи, ус, хөрс, ургамлын судалгаа, газар олголт зэрэг суурь судалгааны материалуудыг нэгтгэж 10 ангиллын 105201 мэдээлэлтэй хот байгуулалтын мэдээллийн нэгдсэн санг бий болгоод байна. 

“Хархорум” хотын байршлын онцлог:

“Хархорум” хотыг сэргээн байгуулах газар нь Улаанбаатар хотоос 360 км зайтай Өвөрхангай аймгийн  Хархорин  сум,  Архангай аймгийн Өгийнуур, Хашаат сумын нутаг дэвсгэр Орхоны хөндийд байрлана.

Орхоны хөндий нь эртний төрт улс болох Хүннү гүрний Луут хотоос эхлэн, Жужаны Мумо хот, Уйгурын Хар балгас, Түрэгийн хаад, ноёдын тахилын онгон, Их Монгол улсын Хархорум хот байрлаж байсан манай улсын түүх, соёл, төрт ёсны голомт нутаг юм.

Хангайн нуруун дахь ариун дагшин Өтүкэн (Хангайн уул) ойг дэлхийн ертөнцийн төв хэмээн үзэж тус газрыг эзэгнэж авсан бол умард хийгээд өмнө, дорно хийгээд өрнө, дөрвөн зүг найман зовхисын улс иргэнийг хураан захирах болно гэсэн үзэл санаанд үндэслэн Чингис хаан Орхоны хөндийд Нийслэл хотоо байгуулж байжээ.

Эртний Түрэгийн алдарт жанжин Куль-тегиний гэрэлт хөшөөнд: “ӨТҮКЭН ЙИС (ЭНЭ НЬ ХАНГАЙН ОЙ ХӨВЧИТ УУЛ ГЭСЭН ҮГ)-ТЭЭ НУТАГШИН ӨГСӨН УРУУДАН БАЙВАЛ, ЯМАР Ч МУН (ЗОВЛОН) ҮГҮЙ. ӨТҮКЭН (ХАНГАЙ)-ИЙ ХӨВЧИД НУТАГЛАВАЛ МӨНХ УЛС БОЛОН НУТАГЛАХ ЧИНЬ ТЭР” хэмээн бичигдэн үлджээ.

Хархорум хотын бүтээн байгуулалтын захиргаа хариуцсан дарга Н.Нацагдорж хэлэхдээ тухайн хотыг авто зам 30%, ногоон байгууламж 50%, барилга байгууламж 30% байхаар төлөвлөсөн. Мөн хороолол дотор зам байхгүй, эрчим хүчний таван эх үүсвэртэй байхаар шийдвэрлэж байна. Улаанбаатар хот 9,2 мянган га талбайтай бол энэ Хархорум хот нь 25 мянган га талбайтай байна хэмээлээ.